امپراتوری روم باستان یکی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین امپراتوری‌های تاریخ باستان بود. این امپراتوری همچنین یکی از تاثیرگذارترین‌ها بود؛ فلسفه، فناوری، معماری، هنر و ادبیات رومی نقش بسزایی در شکل‌گیری دنیای مدرن ایفا کردند.
به نقل از ورلد اتلس؛ امپراتوری روم، در اوج قدرت خود، بزرگ‌ترین تمدن در غرب محسوب می‌شد و به دلیل نوآوری‌ها و اختراعات، توانست به رشد خارق‌العاده‌ای دست یابد. در ادامه، طبق گزارش (WorldAtlas)، برخی از اختراعاتی آورده شده است که نه تنها برای توسعه این امپراتوری حیاتی بودند، بلکه امروزه نیز -به نوعی- مورد استفاده قرار می‌گیرند.
طاقها
طاق‌های معماری احتمالا در تمدن «اتروسکی» ابداع شدند. تمدن اتروسکی یک فرهنگ باستانی ایتالیایی بود که در نهایت بخشی از امپراتوری روم شد. با این حال، این رومیان بودند که استفاده از این ساختارهای معمارانه را بهبود بخشیدند و آن‌ها را به شکلی تکمیل کردند که امروزه می‌شناسیم.
از دیدگاه مورخان و معماران، طاقها بنیان معماری مدرن را بنا نهادند. طاقها یکی از ویژگی‌های برجسته معماری روم باستان بودند. رومیان با استفاده از طاقها توانستند ساختمان‌های بزرگ بدون نیاز به ستون بسازند و به این ترتیب، گسترش امپراتوری خود را سریع‌تر و کارآمدتر کنند؛ علاوه بر این، طاقها به دلیل تطبیق‌پذیری خود ارزشمند هستند؛ زیرا میتوان از آن‌ها در سازه‌های مختلف، از جمله در طاق‌های گنبدی، قنات‌ها، معابد و طاق‌های پیروزی استفاده کرد.
روزنامه
«ژولیوس سزار» (Julius Caesar)، در قرن اول پیش از میلاد، دستور تاسیس «اکتا دیورنا» (Acta Diurna) را داد. اکتا دیورنا خبرنامه‌ای دولتی بود که روزانه به صورت دست‌نویس تهیه و برای خواندن عموم، منتشر و نصب می‌شد. «اکتا دیورنا» شهروندان را از اخبار رسمی، تجارت، ازدواج‌ها، محاکمات، سیاست و امور نظامی مطلع می‌کرد.
با اینکه خبرنامه اکتا دیورنا تنها یک صفحه داشت، منبع مهم اطلاعات برای شهروندانی بود که هیچ روش دیگری برای به‌روز ماندن نداشتند. از آن زمان تاکنون، روزنامه‌ها، چه دولتی و چه خصوصی، به عنوان منبع اصلی اخبار برای عموم باقی مانده‌اند.
خدمات پستی
یکی از نخستین سیستم‌های پستی در تاریخ، متعلق به امپراتوری روم بود که «کورسوس پوبلیکوس» (Cursus Publicus) نام داشت. امپراتور «آگوستوس» (Augustus) در سال ۲۰ پیش از میلاد این سیستم را تاسیس کرد و هدف از آن، تسهیل ارسال مکاتبات رسمی دولتی، از جمله مالیات‌ها و گزارش‌های اطلاعاتی، بود.
نقشه تبیولا پیتینگریانا بیش از ۵۰۰ شهر رومی را نشان می‌دهد که به عنوان مکانی‌های تحویل پست خدمات‌دهی می‌کردند
در ابتدا، کارکنان پستی نامه‌ها را از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌کردند؛ اما این فرایند تکامل یافت و به پیام‌رسانی واحد اجازه داد تا پیام را از ابتدا تا انتها ارسال کند. این تغییر، امکان پرسش از پیام‌رسان درباره اطلاعات بیشتر درباره نامه را برای گیرندگان فراهم می‌کرد.
خدمات پستی رومی حدود ۳۰۰ سال فعالیت داشت و به کارکنان تحویل وابسته بود که با اسب و گاو کار می‌کردند. تنها یک نقشه باقی مانده است که وسعت این سیستم را نشان می‌دهد. نقشه «تبیولا پیتینگریانا» (Tabula Peutingeriana) که در کتابخانه ملی اتریش نگهداری می‌شود، بیش از ۵۰۰ شهر رومی را نشان می‌دهد که به عنوان مکان‌های تحویل، خدمات‌دهی می‌کردند.
امروزه خدمات پست ملی، مانند اداره پست ایالات متحده و «رویال میل» (Royal Mail) بریتانیا، در اکثر کشورهای جهان مرسوم هستند.
تقویم ژولین
«تقویم ژولین» (The Julian Calendar) یک سیستم گاهشماری بود که ژولیوس سزار ایجاد کرد و به عنوان تقویم رومی تثبیت شد. پیش از نوآوری سزار، تقویم رومی بر چرخه ماه متکی بود و به تنظیماتی نیاز داشت که هر چند سال یک بار توسط گروهی از «پونتیفکس‌ها» (pontifices) (کاهنان رومی) انجام می‌شد. این موضوع، ناهماهنگی‌ها و ناکارآمدی‌های قابل توجهی در سراسر روم به وجود آورد؛ به طوری که مردم از تاریخ مطمئن نبودند یا استان‌های مختلف بر اساس زمان‌بندی‌های متفاوت عمل می‌کردند.
تقویم ژولین در اکثر نقاط اروپای مسیحی و بخش‌هایی از آمریکا تا حدود قرن شانزدهم میلادی مورد استفاده قرار گرفت
معرفی تقویم ژولین، ثبت تاریخ را در سراسر امپراتوری روم استاندارد کرد و سال کبیسه را برای رفع ناهماهنگی‌های فصلی در نظر گرفت.
تقویم ژولین به طور گسترده در اکثر نقاط اروپای مسیحی و بخش‌هایی از آمریکا مورد استفاده قرار گرفت تا حدود قرن شانزدهم میلادی که جهان به تدریج به تقویم «گریگوری» (Gregorian) تغییر یافت. تقویم گریگوری که امروزه رایج‌ترین سیستم مورد استفاده است، بسیاری از عناصر تقویم ژولین را حفظ کرد؛ اما تغییرات جزئی برای کوتاه کردن سال و افزایش دقت در آن انجام شد.
برنامه‌ریزی شهری
جاده‌ها البته اختراع رومیان نبودند؛ با این حال، رومیان گوشه‌های دورافتاده امپراتوری را به شبکه‌ای بی‌سابقه از جاده‌ها، شبکه‌بندی‌ها و مراکز شهری متصل کردند. تمایل رومیان به برنامه‌ریزی شهری و زیرساخت‌ها، جریان روان نیروها، کالاها و اطلاعات را تضمین می‌کرد.
سیستم جاده‌ای روم شامل مجموعه‌ای از جاده‌های اصلی (کمی شبیه به بزرگراه‌ها) بود که شهرهای دورافتاده را به هم متصل می‌کرد و جاده‌های فرعی که شهرها و روستاها را به یکدیگر پیوند می‌دادند، آن را تکمیل می‌کرد. جاده‌ها با هدف آسان‌تر کردن اتصال پایتخت به سایر نقاط امپراتوری طراحی شده بودند؛ از این رو، عبارت «همه جاده‌ها به رم ختم میشوند» مطرح شد. امروزه بسیاری از بزرگراه‌های اروپایی و شبکه‌بندی‌های شهری بر اساس نوآوری‌های رومی یا به عنوان ادامه مستقیم آن‌ها طراحی شده‌اند.
آباره
تمدن‌های اولیه از کانال‌ها و مسیرهای ساده برای رفع نیازهای آبی خود استفاده می‌کردند؛ اما اولین «آباره» (aqueduct) واقعی را رومیان در حدود سال ۳۱۲ پیش از میلاد ساختند. آباره سازه بزرگی است که برای انتقال مقادیر قابل توجهی آب از شهری به شهر دیگر، به‌ویژه در مناطق دارای دره‌ها و فواصل بزرگ، طراحی شده است. آبارههای رومی آب مورد نیاز بسیاری از شهرهای رومی را تامین می‌کردند و برای آبیاری، آشامیدن و مهم‌تر از همه، بهداشت مورد استفاده قرار می‌گرفتند. رومیان بخاطر حمام‌های عمومی خود شهرت داشتند که آب بسیاری از آن‌ها با این آباره‌ها تامین می‌شد.
آبارههای رومی تقریبا به مدت صدها سال بدون تغییر باقی ماندند. در حالی که آبارههای مدرن به طور قابل توجهی بهبود یافته‌اند، هنوز هم بر اصولی اساسی متکی هستند که هزاران سال پیش به کار گرفته می‌شد. در واقع، برخی از آبارههای باستانی رومی، مانند «آکوا ویرگو» (Aqua Virgo) در رم، هنوز هم امروزه مورد استفاده هستند.
اعداد رومی
همان‌طور که احتمالا می‌دانید، اعداد رومی از امپراتوری روم نشأت گرفته‌اند. نمادهایی که روی ساعت‌ها و در عناوین استفاده میشوند، بخشی از یک سیستم شمارش بودند که به طور گسترده در سراسر قلمرو وسیع آن‌ها پذیرفته شده بود. انگیزه پشت ایجاد این سیستم، ایجاد یک نظام ریاضی استاندارد بود که به راحتی قابل آموزش و استفاده باشد. این سیستم جدید، انعطاف‌پذیری مورد نیاز رومیان را برای تجارت و ارتباطات کارآمد فراهم می‌کرد.
متاسفانه برای رومیان، سیستم عددی آن‌ها پایدار نبود. این سیستم برای استفاده در دنیای مدرن بیش از حد ناقص بود؛ به عنوان مثال، آن‌ها نمادی برای صفر نداشتند و نمی‌توانستند کسرها را بیان کنند؛ به همین دلیل، بسیاری از اروپای مسیحی به اعداد عربی روی آوردند که امروزه همچنان در اکثر زبان‌های غربی رواج دارند.
اختراعات رومیان گواهی بر روحیه نوآوری و توسعه‌ای است که به قدرت آن‌ها کمک کرد. امروزه، همچنان میتوان بقایای امپراتوری روم را در زندگی روزمره آن‌ها مشاهده کرد.
اگر اختراعی باستانی می‌شناسید که همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد، آن را با ما و دیگر همراهان کجارو در میان بگذارید.
منبع عکس کاوٰر: britannica.com، عکاس: نامشخص
سوالات متداول
کدام اختراعات روم باستان هنوز هم استفاده میشوند؟
از اختراعات روم باستان که هنوز هم استفاده میشوند، میتوان به طاقها، روزنامه، خدمات پستی، آباره، اعداد رومی و... اشاره کرد.
قدمت آباره رومیها به چه زمانی میرسد؟
اولین آباره را رومیان در حدود سال ۳۱۲ پیش از میلاد ساختند و برخی از آبارههای باستانی رومی، مانند «آکوا ویرگو» (Aqua Virgo) در رم، هنوز هم مورد استفاده هستند.