از سنگ قبرها چه می‌توان آموخت؟

زبان‌شناسان دنیا به گورستان‌ها می‌روند، تا آنجا که می‌توانند به‌طور دقیق نوشته‌های سنگ قبرها را ثبت می‌کنند، آن‌ها را با داده‌های تاریخی مقایسه کرده و سعی می‌کنند با استفاده از آن‌ها به بیشتر پرسش‌های بنیادین تاریخی پاسخ دهند. این مردم که بودند و جامعه‌شان چگونه بود؟ چه چیزی برایشان مهم بود؟

قبل از اینکه برویم سراغ سنگ قبرها، باید متذکر شد که این مقاله روی سنگ قبرهای غرب اروپا و شمال آمریکا متمرکز است. سنت‌های سنگ قبر نویسی دنیا آنقدر متنوع هستند که نمی‌توان همه را در یک مقاله جا داد؛ حتی در سطح قاره هم کار بزرگی است. برخی حتی موضوع‌شان را به بررسی سنگ قبرهای یک شهر محدود می‌کنند.

الیس سیرنیا (Elise Ciregna)، استاد مطالعات ادیان و مقابر در دانشگاه هاروارد، می‌گوید از زمانی که انسان توانست روی سنگ نقش حک کند اینگونه سنگ قبرها وجود داشته‌اند. اما سنگ قبرهای دقیق‌تر و جزئی‌تری که امروزه می‌بینیم (که عبارت‌هایی از کتاب مقدس، شعر یا توصیف زندگی فرد مدفون دارند) از قرن ۱۷ میلادی شروع شدند.

نقش برجسته‌ی مرمر بر روی قبر، یونان، ۳۵۰ – ۳۰۰ ق.م، صحنه‌ خداحافظی

در شمال شرق آمریکا، مجموعه قبرهایی وجود دارد که از روی قراردادهای زبانی روی سنگ‌شان، که به قرن ۱۷ برمی‌گردد، می‌توان فهمید به مکتب کالوینیسم تعلق دارند. کالوینیسم یکی از شاخه‌های مذهب پروتستان بود که در آن می‌گفتند مؤمنان نیازی به کشیش ندارند و هر کسی می‌تواند گناهان را ببخشد. سنگ قبرها خیلی غم‌انگیز و سرراست هستند؛ در خیلی از آن‌ها نمونه‌هایی اینچنینی می‌بینید که نوشته: «اینجا الیزابت، همسر ویلیام پابودی، خوابیده که در ۳۱ می سال ۱۷۱۷ در سن ۹۴سالگی درگذشت».

نگاه خانواده به سنگ قبر

نوشته‌ها در قرن نوزدهم هم ظریف‌تر می‌شوند و هم لحنشان عوض می‌شود. آن حالت غم‌انگیز متن‌ها کمتر و بیشتر با مضامین مثبت نوشته می‌شوند؛ مثلاً بر یکی از آن‌ها نوشته: «او نمرده بلکه خوابیده است». بر سنگ قبری دیگر، فردی برای مادرش چنین نوشته است: «برای او نه اشک بریزید، نه بیهوده افسوس بخورید. الماسی که درون این تابوت قرار گرفته هنوز می‌درخشد».

سنگ قبر شکسپیر

جمجمه و دو استخوان که به صورت ضربدری هم دیگر را قطع کرده‌اند به این معنی نبود که طرف دزد دریایی بوده؛ بلکه نمادی از این بود که همه می‌میرند و مرگ جزئی از زندگی است. البته سنگ‌ قبرهایی که حاوی مضامین نژادپرستانه هستند نیز دیده می‌شوند. در جای جای قبرستان می‌توانید ستون‌هایی ببینید که متعلق به فرد سیاه‌پوست بوده و رویش نوشته: «در زندگی‌اش سیاه بود اما پس از مرگ به جامعه‌ی سفید وارد خواهد شد».

سنگ قبری از قرن ۱۸

نقش سنگ‌تراش در نوشته‌های سنگ قبرها خیلی مهم است. سنگ‌تراشان پیش از اواخر قرن نوزده براساس تعداد حروف پول می‌گرفتند؛ به همین دلیل مدام مشتریان را تشویق می‌کردند که شعرهای طولانی بر سنگ‌ها بنویسند. آن سنگ‌تراشانی که بیشتر به کارشان وارد بودند و می‌توانستند با ظرافت بیشتری بنویسند حتی در مواردی کتابی را بر سنگ قبر جا می‌دادند.

زمان حال ساده بنیادی‌ترین حالت فعل انگلیسی است: من می‌نویسم، او می‌نویسد، او نمی‌نویسد. اینگونه جمله‌ها در عین دقیق بودن آنقدر ساده هستند که به ندرت می‌توان معنایی ورای آن‌ها متصور شد. معمولاً از این جملات برای بیان حقایق، برنامه‌ها و امور روزمره استفاده می‌شده است؛ مثل جمله‌هایی نظیر «من ساعت ۹ صبح بیدار می‌شوم». زمان حال ساده زیادی ساده است؛ زیرا ماهیتا نمی‌تواند خیلی اطلاعات و نکات ظریف در خود جای بدهد.

در مقالات علمی وقتی می‌خواهند حقیقتی را بیان کنند از اینگونه جملات استفاده می‌کنند. انسان‌ها این جمله‌ها را نه فقط برای بیان حقایق علمی بلکه برای ابراز عقاید و باورهای خود نیز به کار می‌برند. همان حالت فعلی که در علم استفاده می‌شود در باور، دین و سیاست هم کاربرد دارد.

اینگونه بیانات را اصطلاحاً «جهانی‌سازی حقایق» می‌گویند. آن‌ها ساخته می‌شوند و جای هیچ بحثی باقی نمی‌گذارند. این جمله‌ها نتیجه‌ای که حقیقت پنداشته شده را بیان می‌کنند.

زبان‌شناسی سنگ قبرها گاهی پیچیده و مبهم هستند. چقدر می‌توان به صحت آن بیانات اعتماد کرد؟ خصوصا وقتی هیچ‌کدام از سنگ‌قبرها بدی فرد درگذشته را نمی‌گویند. با این حال نمی‌توان انکار کرد که اطلاعات تاریخی زیادی میان آن‌ها وجود دارد. شاید برخی از آن‌ها مبهم باشند اما قابلیت تحلیل و بازیابی حقایق تاریخی را دارند.