اقیانوس های دنیا را چقدر می شناسید ؟

اقیانوس‌ها آب‌های شور وسیعی هستند که تقریباً ۷۲٪ از سطح زمین را پوشانده‌اند. ۹۷٪ از آب‌های موجود کره زمین در اقیانوس‌ها قرار دارند. اگرچه اطلاعات بسیار کمی از چگونگی پیدایش اقیانوس‌ها در زمین داریم اما گفته می‌شود این پیکره‌های عظیم آبی، در دوره‌ی هادئن ایجاد شده‌اند.

اقیانوس منجمد شمالی که کوچکترین و کم‌عمق‌‌ترین اقیانوس جهان است، در نمیکره‌ی شمالی زمین و قطب شمال قرار دارد. اقیانوس منجمد شمالی تقریباً دایره‌ای شکل است و کاملاً توسط قاره آمریکای شمالی، اوراسیا، گرینلند و چند جزیره‌ی کوچک دیگر احاطه شده است. وسعت این اقیانوس در حدود ۱۴٫۰۵۶٫۰۰۰ کیلومتر مربع است و کرانه‌ی ساحلی آن نیز تا ۴۵٫۳۹۰ کیلومتر در امتداد است. عمیق‌ترین نقطه‌ی ثبت شده در این اقیانوس ۵۶۲۵ متر است. تنگه‌ی برینگ اقیانوس منجمد شمالی را به اقیانوس آرام متصل می‌کند. دریای گرینلند و دریای لابرادور موجب اتصال این اقیانوس و اقیانوس اطلس می‌شود. کشورهایی که با اقیانوس منجمد شمالی هم‌مرز هستند، عبارتند از: آمریکا، کانادا، ایسلند، گرینلند، نروژ و روسیه. خلیج بارو و پرودو در آلاسکا؛ چرچیل، نانیسیویک و اینوویک در کانادا؛ نوک در گرینلند؛ کریکنز، واردو و لانگ‌یربین در نروژ؛ و چند بندر دیگر از جمله مورمانسک، تیسکی و پوک در روسیه، همگی در سواحل اقیانوس منجمد شمالی واقع شده‌اند.

اقیانوس منجمد شمالی در شرایط آب و هواییِ قطبی واقع شده که دمای هوایش در تمام طول سال بسیار سرد و به صورت یخبندان است. این اقیانوس در طول زمستان، تمامی ساعات را در تاریکی شب سپری می‌کند، ولی در تابستان روزهای متمادی در قطب شمال موجب روشنایی اقیانوس منجمد شمالی می‌شود. زیستگاه دریایی اقیانوس منجد شمالی بسیار حساس بوده و در برابر تغییرات آب و هوایی کوچک نیز آسیب‌پذیر است. گونه‌های جانوری در معرض خطری همچون وال و گراز دریایی در این اقیانوس زندگی می‌کنند. زندگی گیاهی در این اقیانوس بسیار نادر و کمیاب است و تنها به مقدار زیادی پلانکتون گیاهی محدود شده است. عروس دریایی یال‌شیری و لیزماهی خط‌خطی از جمله معدود گونه‌های جانوری هستند که در اقیانوس منجمد شمالی زندگی می‌کنند. بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفت خام، میدان‌های گاز طبیعی، منگنز و رسوب‌های زر(طلا) دار است.

تغییرات آب و هوایی، زیست‌بوم اقیانوس منجمد شمالی و دیگر اقیانوس‌های جهان را تهدید می‌کند که ممکن است آثار مخربی بر سکونتگاه جانوران آن داشته باشد. طبق تحقیقات انجام شده، احتمال دارد یخ‌های قطب شمال تا سال ۲۰۴۰ به کلی ذوب شوند. این تغییر عظیم ممکن است به سرایز شدن آب‌های حاصل از ذوب یخ‌ها به اقیانوس منجمد شمالی منجر شده و بر جریان‌های دریایی آن تأثیر شگرفی بگذارد. دگرگونی‌های یاد شده می‌تواند تغییرات بسیار گسترده‌ای در آب و هوای جهان ایجاد کند.

اقیانوس منجمد جنوبی در جنوبگان و در جنوبِ عرض جغرافیایی ۶۰ درجه واقع شده است. اقیانوس منجمد جنوبی، جنوبی‌ترین و نیز چهارمین اقیانوس بزرگ جهان است. از آنجایی که خشکی و زمینی در اطراف اقیانوس منجمد جنوبی وجود ندارد، این اقیانوس به عنوان اقیانوسی جدا و متفاوت از دیگران طبقه‌بندی می‌شود. اقیانوس منجمد جنوبی بسیار عمیق است و عمق آن در بخش‌های مختلف، به ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متر می‌رسد. محققان معتقدند که بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفتی و میدان‌های گازی بسیار بزرگ، مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، ذخایر رسوب زردار، منگنز و غیره است. کوه های یخ شناور در اقیانوس منجمد شمالی جزو منابع آب شیرین هستند که می‌توان با آب آن، تمامی انسان‌های زمین را به مدت چندین ماه سیراب کرد. این اقیانوس همچنین، یکی از خطرناک‌ترین اقیانوس‌های جهان برای کشتیرانی است. وجود آب‌های پر تلاطم، طوفان‌های دریایی و کوه‌های یخ بزرگ در اقیانوس منجمد جنوبی امری معمول و رایج است. دور افتادگی این اقیانوس نیز انجام هرگونه عملیات نجات را دشوار می‌کند.

گونه‌های جانوری خاص و منحصر به فردی در اقیانوس منجمد جنوبی زندگی می‌کنند که توانسته‌اند خود را با شرایط آب و هوایی سرد آن وفق دهند. پنگوئن، گاوماهی، وال، فُک و سرپاور عظیم‌الجثه برخی از جانداران قابل توجه اکوسیستم اقیانوس منجمد جنوبی هستند. تعداد زیادی پرندگان مهاجر نیز در این اقیانوس و قطب جنوب قابل مشاهده‌اند. این پرندگان عبارت هستند از: پرستو، مرغ نوروزی، آلباتروس، اسکویا، مرغ طوفان و غیره. خطراتی در اقیانوس منجمد شمالی وجود دارد که زیستگاه این موجودات را تهدید می‌کند. حفره‌ای که در لایه‌ی اوزون قطب جنوب وجود دارد، اجازه‌ی ورود اشعه‌های مضر ماورابنفش به زیستگاه جانوران اقیانوس منجمد جنوبی را می‌دهد. این موضوع موجب کاهش ۱۵ درصدی پلانکتون‌های گیاهی اقیانوس منجمد جنوبی شده است. ماهیگیری‌های غیرقانونی و بیش از حد نیز در این اقیانوس، موجب کاهش نژادهای مختلف ماهی‌ها شده که خود موجب به هم ریختن زنجیره‌ی غذایی زیست‌بوم اقیانوس و اختلال در ادامه‌ی حیات دیگر جانداران چرخه‌ی غذایی آن می‌شود.

اقیانوس هند مساحتی به وسعت ۷۰٫۵۶۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع دارد و تقریباً ۲۰٪ از سطح کره زمین را پوشانده است. قاره آسیا از شمال، استرالیا از شرق، آفریقا از غرب، قطب جنوب و اقیانوس منجمد جنوبی نیز از جنوب با اقیانوس هند دارای مرز مشترک هستند. عمق متوسط اقیانوس هند ۳۸۹۰ متر و عمیق‌ترین نقطه‌ی آن ۸۰۴۷ متر است. طی فصل‌های موسمی، بادهای موسمی در اقیانوس هند می‌وزند. گردباد یا چرخند نیز در اقیانوس هند بسیار معمول است. اقیانوس هند، گرم‌ترین اقیانوس جهان نیز به شمار می‌رود. آب‌های گرم این اقیانوس زمینه را برای زندگی گونه‌های مختلف جانوری فراهم کرده است. فراوانی پلانکتون‌های گیاهی و وجود گیاهان مختلف دریایی در این اقیانوس، موجب تکامل زنجیره‌ی غذایی آن شده است. به همین دلیل، صنعت ماهیگیری در این اقیانوس به ویژه برای صید میگو و تهیه‌ی کنسرو ماهی بسیار پررونق است. البته، علیرغم فراوانی موجودات اقیانوس هند، تغییرات آب و هوایی اثرات مخربی بر اکوسیستم آن داشته است. ماهیگیری بیش از حد نیز موجب بروز اختلالاتی در زیست‌بوم اقیانوس هند شده است.

اقیانوس اطلس نیز مانند اقیانوس هند، ۲۰٪ از سطح کره زمین را پوشانده است. وسعت این اقیانوس ۱۰۶٫۴۰۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع است. اقیانوس اطلس با آمریکای شمالی و جنوبی از غرب و آسیا و آفریقا از شرق هم‌مرز است. اقیانوس منجمد شمالی در شمال، اقیانوس منجمد جنوبی در جنوب، اقیانوس آرام در جنوب غربی و اقیانوس هند در جنوب شرقی اقیانوس اطلس قرار دارند. متوسط عمق اقیانوس اطلس ۳۳۳۹ متر و عمیق‌ترین نقطه‌ی آن ۸۳۸۰ متر واقع در گودال پورتوریکو است. به دلیل وسعت بسیار زیاد اقیانوس اطلس، شرایط آب و هوایی آن نیز از شمال تا جنوبش بسیار متفاوت است. جریان‌های سرد و گرم دریایی اقیانوس اطلس، موجب تغییرات آب و هوایی در سواحل این اقیانوس می‌شود. «گلف استریم» و «جریان دریایی شمال اطلس» دلیل اصلی گرم شدن هوای بیشتر مناطق شمال غربی اروپا و جزایر بریتانیا و نیز سرمای شدید نیوفاندلند کانادا در زمستان است.

اقیانوس اطلس موجب رونق اقتصادی کشورهای زیادی شده است. بستر این اقیانوس دارای ذخایر سنگ‌های قیمتی، رسوب زردار، و سنگ‌آهن پلی‌متالیک فراوان است. گونه‌های مختلف ماهی‌ها از جمله ماهی هداک، ماهی کاد، ماهی ماکرل و شاه‌ماهی نیز در اقیانوس اطلس وجود دارد.

برخی از گونه‌های جانوری نادر و کمیابی همچون لاک‌پشت دریایی، وال، دلفین، گاو دریایی، فک و شیر دریایی نیز در اقیانوس اطلس به وفور یافت می‌شوند. تخلیه‌ی مکرر ضایعات نفتی، فاضلاب شهری، آلودگی صنعتی و ماهیگیری‌های غیرقانونی، زندگی جانداران اقیانوس اطلس را در معرض خطر قرار داده است.

بزرگترین اقیانوس جهان، اقیانوس آرام نام دارد. اقیانوس آرام از شمال با اقیانوس منجمد شمالی، از جنوب با اقیانوس منجمد جنوبی، از غرب با قاره آسیا و از شرق با قاره آمریکا هم‌مرز است. اقیانوس آرام با ۱۶۵٫۲۵ میلیون کیلومتر مربع مساحت، یک سوم از سطح کره زمین را پوشانده است. عمیق‌ترین نقطه‌ی اقیانوس آرام، گودال ماریانا به عمق ۱۱۰۳۴ متر واقع در غرب این اقیانوس است.

بسیاری از بخش‌های اقیانوس آرام به دلیل عمق زیاد آن، هنوز کشف نشده‌اند. با این حال، در آب‌های کم‌عمق سواحل استرالیا و نیوزلند ذخایر نفتی و میدان‌های گاز طبیعی کشف شده است. استخراج مروارید نیز از آب‌های اقیانوس آرام امری معمول و رایج است. ماهی‌های مختلفی مانند ماهی تن، سالمون، شمشیرماهی، شاه‌ماهی و غیره به وفور اقیانوس آرام یافت می‌شوند.

امروز، اقیانوس آرام و زیستگاه آن از امنیت کافی برخوردار نیستند. آب تعداد زیادی از رودخانه‌های آلوده از کشورهای شرقی و جنوب شرقی آسیا وارد اقیانوس آرام می‌شود که آن را با انواع و اقسام سموم دریایی آلوده می‌کند. کودهای شیمیایی زمین‌های کشاورزی، فاضلاب و پسماندهای صنعتی همگی از طریق رودخانه‌ها وارد اقیانوس آرام می‌شوند. افزایش آلاینده‌ها موجب کاهش میزان اکسیژن و ایجاد مناطق بسیار خطرناک در این اقیانوس می‌شود. ماهیگیری بیش از حد نیز موجب تخلیه‌ی گونه‌های مختلف جانوری اقیانوس آرام شده است. نسل برخی از جانداران نادر این اقیانوس در پی ماهیگیری‌های غیرمجاز و صیدهای ناخواسته از بین رفته است. (نکته: صید ناخواسته به صیدی گفته می‌شود که طی آن، موجود دیگری به غیر از موجود مورد نظر به اشتباه وارد تور ماهیگیران می‌شود. برای نمونه، ماهیگیران ممکن است برای ضید ماهی تور خود را وارد آب دریا کنند اما لاک‌پشتی به اشتباه و ناخواسته در آن تور به دام بیفتد که به این پدیده، صید ناخواسته یا Bycatch گفته می‌شود).