حفاری های باستان شناسی؛ دنیای شگفت انگیز زیر آب

در ابتدای سال ۲۰۱۶، باستان شناسان بقایای شی‌ای را در نزدیکی سواحل هائیتی در اعماق آب‌ها کشف کردند. آن‌ها معتقد بودند که بقایای کشتی کریستوفر کلمب یعنی سانتا ماریا را یافته‌اند. پس از انجام آنالیزهای مربوطه مشخص شد که این کشتی متعلق به دوره زمانی قبل‌تری است و سانتا ماریای معروف نیست. اما تحلیل‌هایدقیق‌تر روی این کشتی اسرارامیز همچنان ادامه دارد و تحقیقات بیشتری برای یافتن قایق گمشده کلمبآغازشده است.

باستان‌شناسان غواص تنها به‌دنبال کشتی‌هایغرقشده در زیردریا نیستند، بلکه ظروف عهد باستان هم در میان آن‌ها طرفداران زیادی دارد. دوباستان‌شناس موفق به کشف قبرستانی عظیم از بطری‌هایآمفورا متعلق به عهد باستان شده‌اند. آمفورا در زبان یونانی به کوزه‌های سفالی بزرگی گفته می‌شود که دودسته کوچک دارند. در سطح بیرونی این کوزه‌ها اشکال هندسی متنوعی دیده می‌شود. کاربرد این ظروف در یونان باستان نگهداری روغن، شراب و.. بوده است. ظاهراًکشتی‌های حامل این ظروف در دریای اژه غرقشده‌اند ولی بار آن‌ها تقریبا سالم باقیمانده است. این ظروف شواهدی خوب برای باستان‌شناسان دریا هستند تا بتوانند با تحلیل آن‌ها اشکال تجارت عهد باستان را کشف کنند.

ویرانه‌های گرند کونگلو (Grand-Congloue) متعلق به دوران رومیان، اولین بار در سال ۱۹۵۲ توسط «ژاک ایو کوستو» که از کاشفان مشهور زیر دریا است، کشف شد. این محموله کشف شده که شامل ۴۰۰ آمفورا، ۷۰۰۰ تکه ظرف و.. می‌شد، تا سال ۲۰۱۱ همچنان سربسته ماند و به‌طور جدی به آن توجه نشد اما در سال ۲۰۱۱ برخی از محمولات آن آشگار شد.

باستان‌شناسان دریایی فقط در اقیانوس‌ها مشغول حفاری و اکتشاف نیستند بلکه غارهای زیردریا نیز همواره موردتوجهآن‌ها بوده است. بهعنوانمثالسنوت‌‌های مکزیک از جمله مجموعه غارهایی هستند که غواصان را به کشف رازهای خود می‌طلبند. در این غارها، گروهی از باستان‌شناسان غواص به رهبری «گلیرمو دی آندرا» موفق به کشف معبد مایان در فاصله حدود ۳۰ متریزیرآب شدند. ماجرا ازاینقرار بوده است که این معبد توسط محلی‌ها در اعماق غار ساختهشده اما با بالا آمدن سطح آب، در زیردریاناپدیدشده است.

در شهر کانکون مکزیک، مکانی به‌شدت عمیق در زیر آب وجود دارد که تنها غواصان بسیار کارآزموده قادرند به آنجا بروند. این مکان «هونو نگرو» به‌معنای «حفره سیاه» نامیده می‌شود. اسکلت‌های زیادی از انسان‌ها و حیوانات در این حفره وجود دارند که تاریخ و پیشرفت تکنولوژی را تداعی می‌کنند. اسکلت پیدا شده که در تصویر می‌بینید متعلق به یکی از ساکنان اولیه امریکاست که حدود ۱۳۰۰۰-۱۲۰۰۰ سال پیش در این محل می‌زیسته است. امروزه نوعی تکنیک عکاسی وجود دارد که به باستان‌شناسان کمک می‌کند بدون رفتن به اعماق آب اسکلت‌های زیر آب را مطالعه و بررسی کنند؛ بدین ترتیب غواصان برای مدت کوتاهی به زیر آب رفته و از اسکلت‌های موجود در غار عکس‌برداری می‌کنند، سپس مدل ۳ بعدی آن‌ها توسط دانشمندان تهیه شده و برای انجام بررسی‌های لازم در اختیار باستان‌شناسان قرار می‌گیرد.

باستان‌شناسی ساحلی فرصتی عالی برای مورخان فراهم آورده است تا اقامتگاه‌های باستانی که زیر امواج ناپدیدشده‌اند را کشف کنند. در اعماق دریاچه ایسیک کول در کشور قرقیزستان مجموعه‌ای از اقامتگاه‌های ۲۵۰۰ ساله آرمیده است. در این اقامتگاه‌هاویرانه‌هایقرونوسطاییو برخی از قدیمی‌ترینسکه‌های بشر یافت شده است.

حفاری زیرآب اغلب به این معنا است که اشیا بزرگ باید با دقت از بستر دریا خارج شوند و به سطح آن آورده شوند. در تصویر بالا دوباستان‌شناس به نام‌هایتادفونداو و پاول ایوانس را می‌بینید که در حالآماده‌سازی جسم کنده‌کاریشده مصر باستان برای آوردن به سطح دریا هستند. این اثر باستانی بخشی از محموله‌ای فرهنگی بوده که در سال ۱۷۶۳ از زادگاه خود یعنی هند جدا شده و شرکتی هندی - انگلیسی قصد بردن آن به بریتانیا را داشته است، اما به مقصد نرسیده و در دریای جنوبی چین غرقشده است.

مکان‌های عهد باستان و کشتی‌هایغرقشده تنها موارد کشفشده توسط باستان‌شناسان از زیر دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها نیستند. آن‌ها موفق به کشف کشتی ژاپنی به نام سانکیسانمارو در زیرآب‌هاشده‌اند. سانکیسانمارو نیمی از یک کشتی نظامی ژاپنی متعلق به جنگ جهانی دوم است که منفجرشده است. این مکان یکی از بهترین مکان‌ها برای غواصی توریست‌هایی است که می‌خواهند از بقایای تاریخی و مرجان‌های دریایی دیدن کنند.

یافتن اماکن باستانشناسی در اعماق آب‌ها نیازمند شانس و البته سختی کشیدن است. برای اکتشاف در اعماق آب‌ها غواصان باید راهی مبتکرانه بیابند و بستر دریا را به‌خوبی جستجو کنند. آن‌ها به ماسکیلوله‌ای شکل مجهز می‌شوند که بتوانند در اعماق اقیانوس‌هابهراحتی نفس بکشند و تمام مدت چشمان خود را باز نگه می‌دارند تا سرنخی از یک اثر بیابند. باستان‌شناسان غواص در هاوایی در حالی که به‌دنبال یک قایق کشیده می‌شدند، موفق به کشف منطقه‌ایکمعمق شدند. این منطقه اثر ملی دریایی پاپاهانوموکوآکا نام دارد که از جمله آثار جهانی آمریکا است.

سرنخ‌هایی که غواصان از آثار قدیمی پیدا می‌کنند ممکن است یک کشتی یا مکان کامل یا فقط شی‌ای مجزا باشد. اشیاء باستانی در اعماق آب‌هامعمولا با رسوبات، جلبک‌ها و سایر موجودات دریایی پوشانده شده‌اند و ممکن است مدتزمانی طولانی زیر آن‌ها مدفون بمانند؛ بنابراین بیرون کشیدن آن‌ها از بستر دریا کار چندان راحتی نیست. کاس شهری توریستی از توابع آنتالیا در ترکیه است که برای ماهیگیری و البته غواصی بسیار مناسب است و اشیاء باستانی زیادی را در اعماق آب‌های خود جایداده است.

امروزه راه‌های جدیدی برای مستند کردن بستر دریا وجود دارد که باعث تسریع کاوش پیرامون اشیا و مطالعه آن‌هامی‌شود. محققان سازمان ملی جوی و اقیانوسی (NOAA) از وسیله‌ای مخصوص در زیرآب‌ها برای مستندکردن بقایای بازمانده در پناهگاه دریایی ملی فلوریدا استفاده می‌کنند که دوربینی با وضوح تصویر بالا در بالای آنتعبیهشده است.

این پروانه غول‌پیکر کشتی که در تصویر می‌بینید متعلق به دوران جنگ جهانی دوم است که در تپه دریایی (جزیره نما) هرمس در نزدیکی سواحل هاوایی کشفشده است و بهنوعی وظیفه حفاظت از آمریکا را برعهده داشته است.

بسیاری مناطق نزدیک ساحل هستند که تبدیل به پارک‌های مخصوص غواصی شده‌اند و باعث کشف‌هایپی‌درپی و محافظت از این مناطق شده‌اند. پارک باستانشناسیزیرآبی «بائیا» در ناپل ایتالیا یکی از این پارک‌هایخیره‌کننده و محبوب است. در این پارک می‌توانید در طول موزاییک‌های رومی شنا کنید؛ موزاییک‌هایی که باستان‌شناسان برجسته در حال مطالعه آن‌ها هستند. این پارک‌هایباستانشناسی خودکفا، دوستدار محیطزیست هستند؛ چراکه تعالیم حفاظتی و دریایی را در میان مردم بهطور گسترده پرورش می‌دهند.

در نزدیک ساحل ژاپن اثری تاریخی به نام «یوناگونی» در آب آرمیده است که بهصورت سری گسترده از سازه‌های سنگی است. اعتقاد بر این است که این سازه‌ها ۱۲۰۰۰ سال پیش حکاکی شده‌اند. اما در مورد اینکه آیا این سنگ‌ها بخشی از یک شهر باستانی هستند یا در نتیجه رویداد طبیعی زمین‌شناسیایجادشده‌اند،اختلافنظر وجود دارد. باستان‌شناسان دریایی و غواصان تازه‌کار همچنان در حال جستجو هستند و به‌دنبال نشانه‌هاییمی‌گردند که این اسرار را فاش کنند.

باستان‌شناسان دریایی به اسرار ماهیگیری در عهد باستان هم علاقه‌مندبوده‌اند. خوشبختانه سواحل و اقیانوس‌ها رفتار خوبی با موادی مثل چوب داشته‌اند و آن‌ها را در خود حفظ کرده‌اند. بنابراین باستان‌شناسان فرصت بررسی وسایل چوبی مثل چوب‌های ماهیگیری قدیمی را داشته‌اند. این چوب‌ها توسط نسل‌های ابتدایی بشر با زحمت فراوان ساختهشده‌اند.

کشتی‌هایغرقشده بینشی ارزشمند نسبت به تجارت، زندگی و کالاهای قابلمعاوضهدرراه‌های آبی جدید و عهد باستان در اختیار ما قرار می‌دهد. همچنین در مورد تکنولوژی های نوینی که ساختوساز کشتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند اطلاعاتی به ما ارائه می‌کنند. خرابه‌های کشتی «کینگورن» که در سال ۱۸۹۷ گرفتار طوفان شد و غرق شد، از روی پمپ‌های آب خود و مخصوصاًگرمخانه‌های داخلی ساختگی‌اش در دریاچه انتاریو کشف شده است.

سال ۲۰۱۴ سال بزرگی برای باستان‌شناسی دریایی بود. NOAA چندین نوآوری در زمینه تکنولوژی صوتی برای عکس برداری از بستر دریا انتشار داد. یکی از آن‌ها با یافتن بقایای کشتی قدیمی به نام «شهر SS ریو دوژانیرو» در سواحل کالیفرنیا به سرعت خود را به اثبات رسانید. این کشتی مسافربری که بین سانفرانسیسکو و ورودی‌های مختلف اقیانوس آرام در آسیا سفر می‌کرده است، در سال ۱۹۰۱ گرفتار طوفان شد، اما اکنون به لطف تکنولوژی بازسازی شده است. آنالیزهایی نه‌تنها به‌منظور تعیین دوره زمانی بلکه برای تعیین سیر تکاملی مرجان‌های دریایی روی آن صورت گرفته است. موجودات دریایی در تمام این سال‌ها با رشد خود کشتی را مخفی نگه داشته بودند و اکنون آن‌ها هم مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

کشف چندین پناهگاه دوران «نوسنگی» از اعماقآب‌ها در سواحل اسرائیل و دریای سرخ و مطالعه آن‌ها باستان‌شناسان را به‌سمت بررسی سیر تکامل شهرنشینی و الگوهای مهاجرت جوامع انسانی اولیه سوق داده است. گروه باستان‌شناسی مشغول در کفر سمیر هم مانند پروژه هویو نگرو از مدل کردن ۳ بعدی تصاویر برای محیط زیرآب بهره گرفتند تا بتوانند بر روی خشکی تحلیل دقیق‌تری با استفاده از کامپیوتر داشته باشند.

مهم‌ترین اثر باستانی بررسیشده در چند سال اخیر بدون شک کشف «آنتیکیترا» در نزدیکی ساحل جزیره‌ای یونانی است. آنتیکیتراکامپیوتر آنالوگ قدیمی و جهان نمایی بوده است که برای پیش‌بینیموقعیت‌های نجومی یا تعیین زمان ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی و بهطور کلی اهداف نجومی و تقویمی مورداستفاده قرار می‌گرفته است. کاربرد دیگر آن در تعیین چرخه بازی‌های المپیک باستانی بوده است.

سخن آخر اینکه برای آن‌که باستان‌شناسان تمام اسرار بشر را که در زیردریاها مدفون شده است، کشف کنند صدها سال باید بگذرد و انقلاب‌های متعددی در تکنولوژی نیاز است. اگر شما می‌خواهید به این روند کمک کنید باید علاوه بر باستانشناس خوبی بودن، غواصی حرفه‌ای هم باشید؛ بنابراین باید زمان زیادی صرف کنید و آموزش‌های بسیاری ببینید. این شغل بسیار دشوار و با ارزش است و برای نسل‌های آتی اسرار مهمی را کشف خواهد کرد.