عوامل موثر در توسعه گردشگری ایران چیست؟

نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۹/۲۰ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۷/۰۴ توسط پوریا محمدی پیوند به‌روزرسانی شده است.

امروزه صنعت گردشگری، بزرگ‌ترين و متنوع ترين صنعت در جهان به حساب می‌آيد. کشور ايران به‌رغم اينکه در رديف ۱۰ کشور اول دنيا از نظر برخورداری از جاذبه‌های گردشگری قرار دارد، از نظر جذب توريسم و گردشگر، نه‌تنها در بين کشورهای دنيا، بلکه در بين کشورهای خاورميانه نیز جايگاه شايسته و مطلوبی ندارد.

توسعه گردشگری در ایران نیازمند توجه به مولفه‌هایی است که در پیشبرد این هدف موثر هستند. بند ۳۴ الگوی «ایرانی-اسلامی پیشرفت»، رمز توسعه گردشگری را حمایت بخش خصوصی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای آن می‌داند. بی‌گمان این جمله حرف تازه‌ای نیست و سال‌ها است که در گوشه کنار، بین مسئولان و دولت‌مردان و عوامل دست‌اندرکار در امر گردشگری مطرح می‌شود. شاید این جمله باید از حالت گفتار خارج شده و شکل عملی به خود بگیرد و به‌صورت اجرایی پیاده شود تا بتوان به‌طور ملموس آن را در جامعه دید و از نتایج آن بهره برد.

در دولت یازدهم و دوازدهم، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای بهره‌گیری از توجه بیشتر، در قالب سازمان‌یافته‌تری بنام وزارت‌خانه قرار گرفت و تلاش‌هایی در راستای بهبود و اثر بخشی این صنعت مهم انجام شد. این تلاش‌ها خالی از بی‌تجربگی‌ و آزمون‌و‌خطا نبوده است؛ اما به‌عنوان اولین قدم برای وزارت‌خانه‌ای نوپا در راهی طولانی، قابل چشم‌پوشی نیز نخواهد بود. اکنون با روی کار آمدن دولت سیزدهم، انتظارات بیشتری از وزارت‌خانه جدید احساس می‌شود تا با نگاهی به ظرفیت‌های بالقوه فراوان گردشگری در ایران، چشم‌اندازی شایسته را از این صنعت، به‌خصوص در رویارویی با دوران پساکرونا ترسیم کند. در آستانه ۲۷ سپتامبر (پنجم مهرماه) و روز جهانی گردشگری، نگاهی به مهم‌ترین مولفه‌های توسعه گردشگری خالی از لطف نخواهد بود.

عکس‌ از وب‌سایت Erfan Katz

یکی از مهم‌ترین مولفه‌های توسعه گردشگری آموزش است. نگاهی به سطح اطلاعات و میزان آشنایی مردم با جاذبه‌ها و مسائل گردشگری کشور به ‌وضوح نشان می‌دهد که امروزه در جامعه ما اطلاعات علمی و واقعی، حتی برای برجسته‌ترین کارشناسان در مورد توان بالقوه موجود گردشگری کشور ناکافی است. هنوز در دورترین نقاط این مرزوبوم، زمینه‌ها، توانایی‌های بالقوه و بالفعل زیادی در زمینه گردشگری وجود دارد که یا ناشناخته مانده است یا به‌لحاظ عدم وقوف لازم مردم و مسئولان به امور سیاحتی، همچنان بی‌اعتبار تلقی می‌شوند. یکی از مواردی که سبب جذب گردشگر و توسعه گردشگری در کشور می‌شود، آموزش نحوه صحیح برخورد کسانی است که در اقامتگاه‌های گردشگری فعالیت می‌کنند.

واضح است که گردشگرانی که برای اقامت و استراحت به جایی می‌روند، در صورت برخورد صحیح، رضایت بهتری خواهند داشت و آن اقامتگاه را به دیگران نیز پیشنهاد می‌دهند و همین سبب رونق کار می‌شود. زیرا جذب گردشگر، جذب ثروت و جذب ثروت، ایجاد اشتغال را به‌دنبال دارد. به‌طور کلی، زمانی گردشگری توسعه می‌یابد که از قالب آماتور خارج شود. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان مهم‌ترین نهاد متولی، وظیفه برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی را متناسب با تک‌تک فعالان گردشگری بر عهده دارد و موظف است تا با استفاده از افراد با دانش در رده‌های اجرایی و مدیریتی، زمینه‌ لازم را برای حرفه‌ای‌گری فراهم کند.

عکس‌ از وب‌سایت SURFIRAN

یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند به توسعه گردشگری در بخش خصوصی کمک کند، آشنایی مردم در زمینه راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی است. با اینکه مدت زیادی است که در این زمینه صحبت می‌شود، هنوز هم بسیاری از مردم و کسانی که توانایی کار در این زمینه‌ها را دارند از چنین مواردی بی‌اطلاع هستند. ضرورت آموزش و اطلاع‌رسانی گسترده‌تر در زمینه احداث واحدهای بوم گردی توسط بخش خصوصی می‌تواند سبب حمایت بیشتر شود و به توسعه زیرساخت‌ها و مشارکت بیشتر و آگاهانه‌تر بخش خصوصی بیانجامد.

بحران جهانی ویروس کرونا سبب رکود بی‌سابقه صنعت گردشگری را فراهم آورد و در این میان، بخش خصوصی این صنعت بیشرین زیان‌ها را متحمل شد. در چنین مقطع حساسی، لزوم حمایت از بخش خصوصی بیش از پیش احساس می‌شود. حمایت‌های مالی و تسهیلاتی در این خصوص از سوی دولت در نظر گرفته شده بود؛ اما این تسهیلات یا به‌قدری ناچیز بود که گرهی از مشکلات فعالان گردشگری باز نمی‌کرد یا آنان را نگران بازپرداخت‌های سنگین می‌ساخت؛ البته بسیاری از وعده‌ها نیز در این خصوص عملی نشد و همین امر موجب بی‌کاری فعالان گردشگری اعم از راهنمایان، آژانس‌های مسافرتی، تورگردانان و مشاغل وابسته شد و هتل‌ها، رستوران‌ها و حتی مراکز فروش سوغات و صنایع دستی را به تعطیلی کشاند.

عکس‌ از وب‌سایت تیتر شهر

توجه به گردشگری رویدادمحور یکی از موارد مهمی است که می‌تواند علاوه بر تبلیغ و تشویق گردشگری، توجه به‌سمت گردشگری و جایگاه واقعی آن را در جامعه نهادینه کند. برگزاری مراسم‌ و جشنواره‌ها، تئاترهای خیابانی، و مراسم‌ مخصوص سنتی در بین قومیت‌های ایرانی، می‌تواند سبب رونق گردشگری و جذب گردشگر شود. ایجاد و برگزاری مراسم‌هایی که در دید عموم جامعه باشد، سبب می‌شود که مردم از نزدیک با این رویدادها ارتباط برقرار کرده و اهمیت جایگاه گردشگری برای آن‌ها ملموس‌تر شود.

علاوه بر رونق گردشگری، چنین مراسمی می‌تواند به پاسدای از زبان، سنت‌ها و آداب‌و‌رسوم مناطق مختلف ایران منجر شود که بی‌گمان یکی از دغدغه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. به‌عنوان نمونه، مراسم روز جهانی گردشگری در پنجم مهرماه ۱۴۰۰ در پنج استان منتخب کشور برگزار خواهد شد و این امر در راستای معرفی مناطق کمتر شناخته‌شده یا جلب توجه مقامات محلی و مردم به جاذبه‌های گردشگری است.

عکس‌ از وب‌سایت tripadvisor

جرائم علیه گردشگران، حقوق گردشگر در مقابل جرائم میزبان، حقوق گردشگر در مقابل ارائه‌کنندگان خدمات، حقوق گردشگر در ارتباط با دیگر گردشگران. وجود این اطلاعات و اطلاعات حقوقی متعدد دیگر، در ایجاد تصویر مثبت ذهنی و احساس امنیت نقش بسزایی خواهد داشت. بنابراین تدوین نظام حقوقی گردشگری که در آن به مواردی از این قبیل پرداخته باشد، یک ضرورت است. رعایت این موارد به جذب بیشتر گردشگران خارجی به ایران و توسعه این صنعت کمک بسیاری خواهد کرد.

به‌عنوان نمونه، در سال‌های اخیر و در راستای تلطیف خاطر گردشگران، مهر ورود به ایران و خروج از کشور در پاسپورت مسافران خارجی درج نمی‌شود تا سابقه سفر به ایران برای سفرهای آتی ایشان مشکلی ایجاد نکند؛ گرچه به‌حساب آوردن این امر به‌عنوان راه‌حل، امری قابل‌قبول نیست و لزوم تمرکز بیشتر بر مقابله با ایران‌هراسی و تقویت وجهه این سرزمین باستانی احساس می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت ویسگون

تاسیسات، تجهیزات و تسهیلات موردنظر برای گردشگران را نباید تنها در هتل خوب یا پذیرایی مناسب در مهمانسراها خلاصه کرد؛ زیرا این مقوله کلیه امور جامعه از قبیل عوامل زیربنایی نظیر جاده، آب، برق، امکانات ارتباطی (مخابرات)، فرودگاه و از مسائل پزشکی و بیمه‌ای گرفته تا عوامل روبنایی از قبیل سرگرمی در محیط شهرها، بهره‌گیری کامل از اوقات فراغت در شب‌وروز و همچنین چگونگی رفتار و برخورد مردم را شامل می‌شود.

تجربه جهانی در ارتباط با مسئله جذب گردشگر نشان می‌دهد که مناطق یا کشورهایی که فاقد امکانات سلامتی، بهداشتی، بیمه و امکانات حمایتی از مسافران هستند، کمتر از مناطق یا کشورهایی که دارای چنین امکاناتی هستند، گردشگر جذب می‌کنند. برای مثال، نبود یک جاده هموار یا مسیر آسان ممکن است سبب شود که یک مکان گردشگری معتبر بی‌نصیب از بازدید شود. بنابراین یکی از زمینه‌هایی که سبب رونق گردشگری در ایران و به‌خصوص جذب گردشگران خارجی می‌شود، بسترسازی برای زمینه‌های یاد شده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia

شیوع ویروس کرونا در جهان، موضوع حائز اهمیت دیگری را نیز برای گردشگران به‌وجود آورده و آن چگونگی وضعیت پاندمی در مقصد مدنظر است؛ به‌گونه‌ای که کشورهای توسعه‌یافته با دسته‌بندی مقاصد کشوری، شهروندان خود را از سفر به برخی کشورها باز می‌دارند. علاوه برآن، موضوعاتی مانند «پاسپورت واکسن» در محافل گردشگری مطرح شد و اجرای آن نیز در دست بررسی است.

بی‌تردید ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی که تا به امروز از قطار پرسرعت واکسیناسیون بازمانده است، نخواهد توانست تا در آینده نزدیک، اعتماد گردشگران خارجی را برانگیزد. از سوی دیگر اولویت واکسیناسیون دست‌اندر‌کاران حوزه گردشگری اعم از کارکنان هتل‌ها و اقامتگاه‌ها، موضوعی است که تا هفته‌های اخیر نیز به آن بی‌توجهی شده بود و به‌رغم پیگیری‌های بسیار، واکسیناسیون فعالان گردشگری مدام به تعویق افتاد؛ گرچه در روزهای اخیر و با شیب صعودی واکسیناسیون، همچنان می‌توان به رونق گردشگری در سایه سلامت و امنیت خوش‌بین بود.

رسانه‌ها، تبلیغات و فضای مجازی نیز یکی از مهم‌ترین ابزارها و زیرساخت‌ها برای توسعه حوزه گردشگری است. طبعا جاذبه‌های گردشگری ناشناخته، بازدیدکننده‌ای را در بر نخواهند داشت. به‌علاوه تلاش برای ثبت جهانی جاذبه‌های گردشگری در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز در راستای شناساندن آثار طبیعی و تاریخی منحصربه‌فرد به جهانیان انجام می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت ویرگول

لغو ویزای دوطرفه بین کشورها یکی از مهم‌ترین اموری است که زمینه جذب گردشگران را تسهیل می‌کند و هم‌اکنون کشورهای ترکیه، ارمنستان و عراق در همسایگی ایران، در قراردادی دوجانبه ویزای خود را با ایران لغو کرده‌اند.

گردشگری در ایران، می‌تواند یکی از زیباترین، هیجان‌انگیزترین و در عین حال در دسترس‌ترین رویدادی باشد که می‌توان آن را با کمترین هزینه برپا کرد و بیشترین درآمد را از طریق آن به دست آورد. اگر این پتانسیل جایگاه اصلی و واقعی خود را در تمامی شهرها و روستاهای زیبای ایران پیدا کند و به‌صورت ملموس در جامعه تجلی یابد، توانسته‌ایم در امر آگاهی‌رسانی و بسترسازی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در زمینه جذب گردشگر داخلی موثر واقع شویم و با فراهم کردن امکانات جدید در زمینه جذب گردشگر خارجی اقدام کنیم. نظر و ایده‌های خود را در این رابطه با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.

عکس‌ کاور از وب‌سایت Overland To Iran