زیباترین گنبدهای جهان؛ شاهکارهای معماری که باید ببینید‍

گنبد، سازه‌ای نیم‌کره‌ای با کاربری سقف است که در طول تاریخ، توسط تمدن‌های مختلف و با مواد اولیه گوناگون، ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. در خاور نزدیک باستان که گهواره کهن‌ترین تمدن‌ها محسوب می‌شود و دربرگیرنده خاورمیانه کنونی است، گنبدها به‌عنوان مقبره و به‌شکل برآمدگی‌هایی مستحکم بنا می‌شدند.

قوم «اینوئیت» (Inuit) یا به عبارتی اسکیموهای کانادا و گرینلند نیز در قطب شمال، ایگلو‌های (Igloo) خود را از بلوک فشرده یخ و اغلب به‌شکل گنبد می‌ساختند؛ با این حال، اهمیت گنبدها از نظر فنی و معماری، زمانی بیشتر شد که ساخت آن‌ها در مقیاس بزرگ، توسط رومیان باستان صورت گرفت.

ساخت اولین گنبدهای بزرگ در ایران را به دوره امپراتوری ساسانی نسبت می‌دهند. محبوبیت این نوع گنبدها در اروپا نیز به دوران رنسانس و باروک بر‌می‌گردد و اکنون، برخی از این گنبدها، به‌عنوان مشهورترین و زیباترین گنبدهای جهان شناخته می‌شوند.

«کاخ کنگره آمریکا» (United States Capitol) که در اصطلاح «کاپیتول» نامیده می‌شود، جایگاه دائمی کنگره آمریکا است. این عمارت بالای تپه کنگره یا به‌عبارتی «کاپیتول هیل» (Capitol Hill) در شهر واشنگتن دی‌سی قرار دارد و محل جلسات و نشست‌های کنگره آمریکا به حساب می‌آید.

اولین جلسه کنگره در ۱۷ نوامبر ۱۸۰۰ میلادی در کاپیتول برگزار شد؛ در حالی که ساختمان کاخ هنوز کامل نشده بود. گنبد چدنی کاپیتول اولین گنبدی نیست که بر فراز ساختمان قرار دارد؛ در واقع، این دومین گنبد ساخته‌شده است.

منبع عکس: وب‌سایت checkitofftravel.com؛ عکاس: نامشخص

پس از آنکه بنای کاپیتول در سال ۱۸۵۰ میلادی گسترش یافت، گنبد اولیه نیز تغییر کرد تا قانون‌گذاران کشورهای تازه پذیرفته شده را نیز در خود جای دهد. این گسترش، طول کاپیتول را بیش از دو برابر افزایش داد.

«کلیسای جامع سنت پل» (St. Paul’s Cathedral)، یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی‌ لندن و از زیباترین گنبدهای جهان به شمار می‌رود که در قرن هفدهم میلادی ساخته شده است. در زمان جنگ جهانی دوم، این کلیسا مورد اصابت بمب قرار گرفت؛ اما خوشبختانه به کمک آتش‌نشانان نجات یافت.

منبع عکس: وب‌سایت fattiretours.com؛ عکاس: نامشخص

معماری چشمگیر گنبد کلیسای سنت پل از «کلیسای سنت پیتر» (St Peter’s Basilica) در رم الهام گرفته شده است. این گنبد ۱۰۸ متر ارتفاع دارد و در راس آن یک صلیب به چشم می‌خورد. در حالی که گنبد بلند بیرونی، نمای ظاهری جذابی را به نمایش می‌گذارد، دو گنبد کوتاه درونی، به فضای داخلی کلیسا توازن می‌بخشد.

«استوپای بزرگ سانچی» (Great Stupa at Sanchi) که تحت عنوان «استوپای دمک» (Dhamek) نیز شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین بنای سنگی در هند است که توسط امپراتور «آشوکای کبیر» (Ashoka) در قرن سوم قبل از میلاد ساخته شد.

منبع عکس: Britannica؛ عکاس: نامشخص

گنبدی آجری و ساده، هسته مرکزی استوپای اولیه سانچی را تشکیل می‌داد که ظاهرا آن را بر بقایای بودا بنا کرده بودند. استوپا یک قرن بعد و با استفاده از لوحه‌های سنگی، توسعه یافت و حدود دو برابر اندازه اصلی شد.

باغ یا «پروژه عدن» (Eden Project) که در «کورن‌وال» (Cornwall) در جنوب غربی انگلستان قرار دارد، بزرگ‌ترین گلخانه جهان به شمار می‌آید. ساخت این پروژه حدود دو سال و نیم به طول انجامید و در سال ۲۰۰۱ میلادی، درهای آن به روی عموم مردم گشوده شد.

منبع عکس: وب‌سایت goconstruct.org؛ عکاس: نامشخص

باغ عدن متشکل از دو محوطه وسیع و محصور است که هریک، گنبدهای به هم پیوسته‌ بزرگی دارند. این گنبدها از صدها سلول پلاستیکی متورم شش‌ضلعی و پنج ضلعی تشکیل شده‌اند که توسط قاب‌های فولادی، نگاه داشته می‌شوند.

گونه‌های مختلف گیاهی از سراسر جهان در این مکان نگهداری می‌شود و هریک از گیاهان با توجه به خاستگاه آب و هوایی، زیر گنبد مخصوصی قرار دارند. محفظه اول، مناسب گیاهان گرمسیری و دومی، مخصوص گیاهان مدیترانه‌ای است.

مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان که در نیمه اول قرن یازده هجری (در فاصله سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۸ هجری قمری) ساخته شد، یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این مسجد، برخلاف مسجد امام (مسجد شاه) که در اختیار عموم مردم قرار داشت، مسجدی خصوصی و در اختیار دربار سلطنتی بود که به دستور شاه عباس اول صفوی و برای تجلیل از شیخ لطف‌الله عاملی (از علمای برجسته آن روزگار)، بنا نهاده شد.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Parastoo.Atrsaei

از آنجا که مسجد شیخ لطف‌الله به دربار سلطنتی و همسران شاه اختصاص داشت، بدون مناره و در ابعاد کوچک‌تر ساخته شد. گنبد زیبای مسجد شیخ لطف‌الله با کاشی‌کاری‌ چشم‌نواز، همواره در طول تاریخ مورد توجه قرار گرفته و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

«رایشتاگ» (Reichstag)، ساختمان پارلمان آلمان است که در سال ۱۸۹۴ میلادی، به‌دلیل نیاز امپراتوری نوین آلمان به ساختمان پارلمانی بزرگ‌تر، در برلین ساخته شد. معمار این بنا، شخصی به نام «پل والوت» (Paul Wallot) بود که قصد داشت رایشتاگ را شبیه کاخ‌های دوره رنسانس بسازد.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: نامشخص

ساختمان پارلمان آلمان در سال ۱۹۳۳ میلادی، به‌دلایل نامشخص و توسط یک فرد هلندی به آتش کشیده شد و به‌شدت آسیب دید. این مکان پس از بازسازی در سال ۱۹۹۹ و پس از اتحاد مجدد آلمان، در اختیار پارلمان مرکزی آلمان فدرال موسوم به «بوندستاگ» (Bundestag) قرار گرفت.

در ادامه بازسازی، یک گنبد شیشه‌ای تماشایی به بنا افزوده شد که طراحی آن را معمار بریتانیایی به نام «نورمن فاستر» (Norman Foster) انجام داد؛ گنبدی که چشم‌انداز ۳۶۰ درجه زیبایی از منظره شهر برلین به نمایش می‌گذارد.

ساخت «کلیسای جامع سانتا ماریا دل فیوره» (Santa Maria del Fiore)، کلیسای جامع زیبای شهر فلورانس و نماد این شهر، در سال ۱۲۹۶ میلادی و به سبک گوتیک آغاز شد و در سال ۱۴۳۶ به اتمام رسید.

منبع عکس: وب‌سایت FLAWLESS.life، عکاس: نامشخص

کلیسای جامع فلورانس، از بزرگترین کلیساهای ایتالیا است و گنبد معروف آن تا دوران مدرن (عصر جدید)، بزرگ‌ترین گنبد جهان به حساب می‌آمد. از سوی دیگر و به گفته برخی از منابع، این گنبد زیبا که توسط مهندس و معمار مشهور ایتالیایی «فیلیپو برونلسکی» (Filippo Brunelleschi) طراحی شده است، بزرگترین گنبد آجری ساخته شده در جهان به شمار می‌رود.

مسجد شاه یا مسجد امام اصفهان که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد، یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌رود. ساخت این مسجد به فرمان شاه عباس اول صفوی و در سال‌ ۱۶۱۱ میلادی (۱۰۲۰ هجری قمری) آغاز شد. کاشی‌کاری‌های معرق هفت رنگ و کتیبه‌های خوشنویسی بی‌نظیر را مهم‌ترین دلیل شکوه و زیبایی مثال‌زدنی مسجد امام می‌دانند.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: رضا سبحانی

سلسله صفویان، رنسانسی در ساخت گنبد‌های باشکوه ایرانی به وجود آورد و گنبد مسجد شاه با ارتفاع ۵۳ متر، بلندترین گنبد شهر اصفهان و میدان نقش جهان کنونی لقب گرفت. ویژگی بارز این گنبد و دیگر گنبدهای ایرانی، کاشی‌های رنگارنگ آن است که تمام سطح خارجی و داخلی گنبد را می‌پوشانند.

«قبه ‌الصخره» یا «گنبد صخره» (Dome of the Rock) از اولین و آشناترین دستاوردهای معماری اسلامی است که در سال ۶۹۱ پس از میلاد ساخته شد. در زبان عربی «قبه» به‌معنای گنبد و در واقع، بنایی است که سقف آن گرد و بر آمده باشد.

منبع عکس: Britannica؛ عکاس: نامشخص

برخی به اشتباه بر این باورند که قبه الصخره همان مسجدالاقصی است. صخره مقدس که زیر این گنبد قرار دارد، در سه دین اسلام، مسیحیت و یهودیت قابل احترام است.

برخلاف تصورات رایج، قبه‌ الصخره یک مسجد نیست؛ بلکه زیارتگاهی است که در زیر سقف بلند خود از صخره‌ای مقدس محافظت می‌کند. این بنا از دیدنی‌ترین ساختمان‌های شهر قدیمی بیت‌المقدس به شمار می‌آید که با گنبد طلایی خیره‌کننده، از دور قابل‌مشاهده است. قسمت داخلی گنبد نیز با تزئیناتی چون سرامیک‌های درخشان، موزاییک‌ها و خطاطی عربی پوشیده شده است.

«پانتئون» (Pantheon) به‌معنای معبد خدایان، معبد رومی سابق و کلیسای کاتولیک فعلی شهر رم در ایتالیا است. این بنا در سال ۱۲۶ پس از میلاد و به‌عنوان «معبدی برای همه خدایان رومی» ساخته شد و از قرن هفتم میلادی، به کلیسای کاتولیک رومی تغییر کاربری داد.

منبع عکس: وب‌سایت thoughtco.com؛ عکاس: Mats Silvan

بر فراز معبد پانتئون، گنبد بتنی با حفره‌ای مرکزی قرار دارد؛ این حفره که اکولوس (Oculus) به‌معنای «چشمه نور» یا «نورگیر» نامیده می‌شود، تنها منبع تامین روشنایی داخل بنا است.

گنبد معروف پانتئون که از بزرگترین گنبدهای جهان و از جمله شگفتی‌های دنیای معماری به حساب می‌آید، تقریبا ۲,۰۰۰ سال پس از ساخته شدن نیز همچنان، به‌عنوان بزرگترین گنبد بتونی غیرمسلح در جهان شناخته می‌شود.

«کلیسای سنت پیتر» (St. Peter’s Basilica)، از بزرگ‌ترین کلیساهای جهان و معروف‌ترین اثر معماری رنسانس است که در شهر واتیکان در رم قرار دارد. این اثر تاریخی زیبا در فاصله سال‌های ۱۵۰۶ تا ۱۶۱۵ میلادی ساخته شد و معماران آن، از ابتدا می‌خواستند تا با الهام از گنبدهای معروف پانتئون و فلورانس، بزرگترین گنبد کلیسای مسیحی را ایجاد کنند.

منبع عکس: وب‌سایت travel.usnews.com؛ عکاس: نامشخص

«میکل آنژ» (Michelangelo) ایتالیایی، از بزرگترین و مهم‌ترین هنرمندان تاریخ هنر جهان، با در نظر گرفتن آنچه پیشتر انجام شده بود، گنبد را بار دیگر در سال ۱۵۴۷ میلادی، طراحی کرد. گنبدی با ارتفاع کل بیش از ۱۳۵ متر که از کف تا بالای صلیب خارجی پیش رفته و آن را به بلند‌ترین گنبد جهان تبدیل کرده است.

ایاصوفیه در قرن ششم میلادی در استانبول فعلی بنا نهاده شد. این مکان در ابتدا به‌عنوان کلیسای جامع قسطنطنیه (کلیسای کاتولیک رومی) آغاز به کار کرد؛ اما در قرن پانزدهم میلادی و زمانی که عثمانی‌ها شهر را فتح کردند، به مسجد تغییر کاربری داد و سپس، به‌عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفت. از سال ۲۰۲۰ میلادی نیز این بنا به دستور رئیس‌جمهوری وقت ترکیه، بار دیگر به‌عنوان مسجد، درهای خود را به روی نمازگزاران باز کرد.

منبع عکس: وب‌سایت toursandtickets.com.tr؛ عکاس: نامشخص

بنای تاریخی ایاصوفیه، شاهکار مهندسان رومی (معماری بیزانسی) به شمار می‌رود و گنبدی به قطر ۳۱ متر بر فراز آن به چشم می‌خورد؛‌ این گنبد عظیم، فضایی را پوشش می‌دهد که بیش از ۱,۰۰۰ سال، بزرگ‌ترین فضای بسته در جهان بود. ارتفاع این گنبد از سطح زمین حدود ۵۵ متر است و آن را روی چهار ستون اصلی استوار کرده‌اند. ایاصوفیه به‌عنوان مکان مورد احترام مسیحیان و مسلمان، در فهرست جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

تاج محل (Taj Mahal) مقبره‌ عظیمی ساخته شده از سنگ مرمر سفید است که در فاصله سال‌های ۱۶۳۲ تا ۱۶۵۳ میلادی و به دستور «شاه جهان»، امپراتور سلسله گورکانیان هند و به یاد همسر محبوب و ایرانی‌تبارش، ارجمند بانو، در آگرا ساخته شد.

منبع عکس: lonelyplanet؛ عکاس: SasinTipchai

دیدنی‌ترین ویژگی تاج محل را گنبد مرمرین و باشکوه آن می‌دانند که بر فراز مقبره قرار دارد. ارتفاع این گنبد، حدود ۳۵ متر و تقریبا به‌اندازه طول پایه استوانه‌ای آن است. قسمت فوقانی این گنبد معروف نیز با طرحی از گل‌های نیلوفر آبی، مزین شده است. تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جهان جدید به شمار می‌رود.

«کلیسای جامع سنت باسیل» (Saint Basil’s Cathedral)، بنایی رنگارنگ و چشم‌نواز در میدان سرخ شهر مسکو است که در فاصله سال‌های ۱۵۳۴ تا ۱۵۶۱ میلادی بنا نهاده شد. فرمان ساخت این اثر تاریخی را به ایوان مخوف (تزار امپراتوری روس) و به یادبود فتح دژهای تاتار در کازان و آستراخان نسبت می‌دهند.

طراحی ساختمان کلیسای جامع سنت باسیل، هیچ شباهتی به معماری روسی ندارد و در طول قرن‌ها سنت بیزانسی این کشور، نمونه‌ای مشابه آن دیده نشده است. کلیسای جامع سنت باسیل، ۹ گنبد پیازی شکل دارد که این نوع گنبد در سال‌های بعد، به فرم غالب گنبد‌ کلیساها در روسیه تبدیل شد.

منبع عکس: وب‌سایت akipress.com؛ عکاس: نامشخص

از علاقه‌مندان به هنر معماری هستید؟ درباره شکل متفاوت گنبدها در کشورهای مختلف چه می‌دانید؟ لطفا نگاه و نظر ارزشمند خود را با ما و سایر همراهان کجارو به اشتراک بگذارید.

عکس کاور: کلیسای سنت باسیل مسکو؛ منبع عکس: وب‌سایت goodfon.com، نام عکاس: نامشخص