روستاهای تاریخی ایران؛ از صخره‌های کهن تا خانه‌های خشتی

بسیاری از روستاهای تاریخی ایران از دوره‌های مختلف تاریخی برجای مانده‌اند و عمر زیادی دارند؛ علت شهرت بعضی از آن‌ها معماری خاص خانه‌ها است؛ به‌عنوان مثال روستای تاریخی لافت به‌دلیل خانه‌هایی با بادگیر، روستای کندوان به‌دلیل خانه‌های صخره‌ای و روستای اورامانات به‌دلیل معماری پلکانی خانه‌ها در بین گردشگران شناخته شده هستند. برخی دیگر از روستاهای باستانی نیز آثار تاریخی متعددی را در خود جای داده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به ابیانه، میمند، فهرج، کنگ، ورکانه، خرانق، بیاضه، شهرستانک و... اشاره کرد. در ادامه با بهترین روستاهای تاریخی ایران آشنا شوید.

• آدرس: استان مازندران، شهرستان نوشهر، بخش کجور، دهستان زانوس رستاق
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

روستای کندلوس شامل محله‌های درزی کلا، ملاکلا، جورسری، جیرسری، بنیم سری و سری دله می‌شود. در این روستا خانه‌هایی قدیمی از جنس چوب و کاهگل به چشم می‌خورند که چهره‌ای تاریخی به روستا بخشیده‌اند. در روستای کندلوس علاوه بر تماشای خانه های قدیمی، می‌توانید از موزه گیاهان دارویی و موزه مردم شناسی نیز بازدید کنید. مردم این روستا به نوروز اهمیت زیادی می‌دهند و برای این جشن کهن ایرانی آداب و رسوم خاصی دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها رسم سال مج (خوش‌قدم) است.

طبق روایات گفته می‌شود که روزگاری ناصرالدین شاه قاجار از روستای کندلوس عبور می‌کند؛ وی در حین عبور کولی‌هایی را می‌بیند که مشغول فلزکاری هستند؛ ازاین‌رو ناصرالدین‌شاه قاجار تصمیم گرفت نام میخ‌ساز را روی این روستا بگذارد. به همین خاطر از روستای کندلوس با نام «میخ‌ساز» نیز یاد می‌شود. طبق اسناد و مدارک به دست آمده، روستای کندلوس شاهد دوره‌های تاریخی بسیاری بوده که از جمله آن‌ها می‌توان به تمدن قبل از میلاد، تمدن ایران قبل از اسلام و تمدن ایران بعد از اسلام اشاره کرد.

• آدرس: استان هرمزگان، بخش مرکزی شهرستان قشم، شمال غرب جزیره قشم، دهستان سلخ
• بهترین زمان سفر: اواسط پاییز تا اواسط بهار

روستای لافت با نام روستای «بادگیرها» نیز شناخته می‌شود؛ چراکه در گذشته مردم به‌دلیل گرمای هوا، در خانه‌ها بادگیر می‌ساختند تا از این طریق هوایی خنک و مطبوع در خانه جریان پیدا کند. در این روستای تاریخی علاوه بر جاذبه‌های طبیعی مثل ساحل، نخلستان و جنگل حرا، جاذبه‌های تاریخی فراوانی نیز وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از خانه‌هایی با معماری خاص، قلعه نادری، قلعه پرتغالی‌ها و گورستان‌های تاریخی.

طبق اسناد و مدارک، روستای لافت در هزاره اول قبل از میلاد مسیح شکل گرفته است. بر اساس روایت‌ها، این روستا اولین سکونتگاه مردم در جزیره قشم محسوب می‌شود. آثار به دست آمده از بقایای گورهای باستانی در ایلام و بحرین و کاوش‌های مقدماتی باستان‌شناسان در اطراف بندر لافت نشان‌دهنده این موضوع هستند که تمدن قشم از لافت شروع شده است. از آداب و رسوم مردم لافت می‌توان به مراسم مولودی‌خوانی، مراسم عید فطر و قربان، رقص ازوا و باسک‌گویی اشاره کرد.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان نطنز، بخش مرکزی
• بهترین زمان سفر: بهار و اوایل پاییز

ابیانه روستایی پلکانی است که با خانه‌های کهن و سرخ رنگ خودنمایی می‌کند؛ در واقع دیوار این خانه‌ها با خاک قرمز معدن نزدیک روستا پوشیده شده است. خانه‌های این روستا به‌صورت حلزونی ساخته شده‌اند که یادگارهایی از دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار هستند. از دیگر جاذبه‌های تاریخی این روستا می‌توان به قبرستان قدیمی، آتشکده هارپاک، کاروان‌سراها و اشترخانه‌ها، خانقاه‌ها، آب انبارها، حمام‌ها، آسیاب‌ها و قلعه‌ها اشاره کرد. این آثار نیز در دوره‌های مختلف تاریخی مثل ساسانی و سلجوقی تا صفوی و قاجار بنا شده‌اند.

در مورد قدمت روستای ابیانه اسناد و مدارک دقیقی وجود ندارد؛ اما به‌صورت کلی گفته می‌شود که این روستا حدود ۱۵۰۰ سال عمر دارد. به همین خاطر از این روستا به‌عنوان یکی از «کهن‌ترین مناطق مسکونی در حاشیه دشت کویر ایران» یاد می‌کنند. خوشبختانه بافت قدیمی روستا در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این روستا رسوم خاصی مثل آیین نخل‌گردانی و آیین جغجغه‌زنی دارد که آن‌ها نیز در سال ۱۳۹۲ خورشیدی در فهرست آثار معنوی ایران قرار گرفتند.

• آدرس: استان کرمان، شهرستان شهربابک، بخش مرکزی
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

میمند روستایی صخره‌ای است که نام آن در سال ۱۳۹۴ خورشیدی به‌عنوان نوزدهمین اثر جهانی ایران در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو قرار گرفت. این روستای شگفت‌انگیز توانست در سال ۱۳۸۴ خورشیدی نخستین جایزه جهانی «ملینا مرکوری» (Melina Mercouri) را از آن خود کند. میمند بزرگ‌ترین روستای دستکند ایران محسوب می‌شود؛ در واقع مردمان گذشته درون صخره‌های این روستا را کندند تا خانه‌هایی برای خود بنا کنند؛ به این خانه‌های سنگی نیز «کیچه» می‌گویند. با ورود به این روستا علاوه بر تماشاهای خانه‌های صخره‌ای و سنگی، می‌توان آثار تاریخی دیگری مثل مسجد، حسینیه، مدرسه، حمام و آتشکده را نظاره کرد.

برخی از پژوهشگران بر این باور هستند که ساخت خانه‌های صخره‌ای روستای میمند کار دست پیروان آیین مهرپرستی، ساکنان اولیه روستا، است. عده‌ای دیگر از محققان می‌گویند که قدمت این روستا به دوره مادها می‌رسد. بعضی دیگر از باستان‌شناسان نیز آزمایشی روی کربن ۱۴ قطعات سفالی به دست آمده از دژ میمند انجام داده‌اند که طبق این آزمایش، قدمت روستای میمند به دوره اشکانی باز‌می‌گردد. همچنین برخی اظهار کرده‌اند که این روستا دو تا سه هزار سال عمر دارد. مردم روستای میمند آداب و رسوم خاصی را از گذشتگان خود به ارث برنده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مراسم جوش‌زنی یا سینه‌زنی در محرم است.

• آدرس: استان یزد، بخش مرکزی شهرستان یزد، جنوب شرقی شهر یزد، ۲۲ کیلومتری جاده بافق - یزد
• بهترین زمان سفر: اوایل بهار، فصل پاییز و اوایل زمستان

روستای فهرج «قطب‌ تولید خرمای مرغوب مضافتی» استان یزد محسوب می‌شود. این روستا آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از مسجد جامع فهرج، قلعه باستانی، آب‌انبار حسینیه، مجموعه شهدای فهرج، ویرانه‌های مسجد و تکیه و چاه چهل دختران. این روستای تاریخی آداب و رسوم خاصی را نیز از گذشتگان خود به ارث برده است که از جمله آن‌ها می‌توان به نخل‌گردانی در روز عاشورا و نواختن سازهای بادی دهنی و نوعی ساز شبیه سه‌تار در مراسم‌های شاد و غم‌انگیز اشاره کرد.

قدمت روستای فهرج به دوره پیش از اسلام باز می‌گردد. عده‌ای معتقد هستند که این روستا بیش از پنج هزار سال عمر کرده است. در ابتدا این روستا «فرافر» نام داشت. در گذر زمان در قرن چهارم و پنجم هجری این روستا «پهره» يا «پهرشت» نام گرفت. هم‌اکنون نیز از این روستا با نام «فهرج» یاد می‌شود. طبق روایت‌ها، روزگاری سپاه اسلام در جست‌و‌جوی یزدگرد سوم، در بیابان گم شدند و به فهرج رسیدند. سپاهیان به مردم زرتشتی فهرج دو روز مهلت دادند تا به اسلام روی بیاورند، به حکومت اسلامی خراج بپردازند یا با سپاه بجنگند؛ مردم نیز در این دو روز به سپاهیان حمله می‌کنند و عده‌ای را می‌کشند. مقبره آن‌ها همچنان در فهرج وجود دارد.

• آدرس: استان کردستان، شهرستان سروآباد، بخش اورامان
• بهترین زمان سفر: بهار، خصوصا اردیبهشت ماه

خانه‌های روستاهای اورامانات نظیر هجیج و پالنگان به‌صورت پلکانی روی هم قرار گرفته‌اند؛ از‌این‌رو به اورامانات، «هزار ماسوله» نیز اطلاق می‌شود. جاذبه‌های تاریخی اورامانات شامل غار قوری قلعه، قلعه اورامان و مسجد جامع می‌شود. مردم منطقه همچنان به آداب و رسوم گذشته خود مثل مراسم پیرشالیار مقید هستند. در این رسم مردم کارهای خاصی انجام می‌دهند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از پوشیدن لباس کردی، نواختن موسیقی عرفانی، پختن آش و...

گفته می‌شود اورامانات حدود ۴۰,۰۰۰ سال عمر دارد و پیشینه آن به زمان پارینه‌سنگی می‌رسد. در واقع کاوشگران از دوره پارینه‌سنگی لوازم انسان‌های غارنشین و استخوان‌هایی شبیه به بز کوهی در مرو و گیلان یافته‌اند. علاوه بر این، استخوان‌های انسان‌ های نئاندرتال نیز در غارهای شانیدر و بیستون یافت شده است که سن آن‌ها بیش از ۴۰,۰۰۰ سال است. از دیگر یافته‌های تاریخی در این منطقه می‌توان به گور وسیع از جنس سنگ با سقف گنبدی و تعدادی خانه مربوط به عصر آهن، کتیبه‌ای متعلق به دوره آشوری‌ها و پوست حیوانات متعلق به دوره اشکانیان و سلوکیان اشاره کرد.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، شهرستان سربیشه، بخش مرکزی، دهستان درح
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

از روستای ماخونیک به‌عنوان روستای «کوتوله‌ها» یا «لی‌لی پوت» یاد می‌کنند؛ به همین خاطر نیز خانه‌های این روستا کوچک و کوتاه هستند؛ در واقع قد مردم این روستا در گذشته به ۱٫۴ متر می‌رسید؛ البته مردمان گذشته این روستا به‌دلیل ازدواج فامیلی کوتاه‌ها و تغذیه نامناسب قد کوتاهی داشتند. امروزه به‌دلیل مصرف قرص آهن و اصلاح سبک زندگی، قد آن‌ها نسبت به گذشته بلندتر است.

ریشه‌های مردم ماخونیک به افغانستان می‌رسد. در مورد تاریخچه این روستا اسناد و مدارک زیادی در دست نیست؛ تنها «کلنل چارلز ادوارد دبیت» که در دوره قاجار و عهد ناصری به ایران و خراسان آمده بود، در سفرنامه خراسان خود به این روستا اشاره کرده است. مردم این روستا عقاید و قوانین خاصی دارند؛ به‌عنوان مثال مهاجرت از ماخونیک، طرد جامعه تلقی می‌شود؛ مردم این روستا در تمام امور زندگی صلح طلب هستند و حتی شکار نیز نمی‌کنند؛ تا چند سال پیش تماشای تلویزیون در این روستا ممنوع بود.

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان طرقبه شاندیز، بخش طرقبه، دهستان جاغرق
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

خانه‌های روستای کنگ روی هم قرار دارند؛ به همین خاطر به این روستا «ماسوله خراسان» می‌گویند. گفته می‌شود در بیش از ۷۰۰ سال گذشته، مردم با استفاده از سنگ و چوب خانه‌ها و بافت تاریخی این روستا را ساخته‌اند. خوشبختانه بافت تاریخی این روستا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

طبق اسناد و مدارکی که وجود دارد، قدمت روستای کنگ به دوران پیش از اسلام می‌رسد. اگرچه این روستا عمر طولانی دارد و فرسوده شده است، جاذبه‌های تاریخی جذابی در آن وجود دارند که آن‌ها شامل قبرستان تاریخی، مسجد، تکیه و رباط شاه عباسی، مزار شیخ عبدالله و قلعه‌ تیغ‌میان می‌شوند.

• آدرس: استان همدان، شهرستان همدان، بخش مرکزی
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

روستای تاریخی ورکانه «منطقه ویژه گردشگری کشور» به شمار می‌رود که نام آن در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. از آثار تاریخی موجود در این روستا می‌توان به ساختمان مسجد، معماری سنگی، قلعه مهری خانم و آرامگاه امامزاده غیب (ع) اشاره کرد. این روستا علاوه بر آثار تاریخی، با موسیقی محلی خود نیز شناخته می‌شود. در واقع مردم این روستا در جشن‌های شاد مثل عروسی ترانه‌هایی با اشعار باباطاهر عریان و بیاتی‌‌های ترکی را همراه با موسیقی عاشیقی می‌خوانند.

روستانه ورکانه بیش از ۴۰۰ سال عمر دارد. گفته می‌شود قنات ورکانه موجب آغاز سکونت انسان‌ها در این روستا بوده است که قدمت این قنات نیز به دوره صفوی می‌رسد. همچنین در این روستا آثاری متعلق به دوره صفوی یافت شده است. در زمان‌های گذشته این روستا بر اساس نظام ارباب رعیتی اداره می‌شد؛ در آن زمان نیز «نقی‌خان قراگوزلو» ارباب روستا بود و پس از او نیز دخترش بر روستا حکومت کرد. در حال حاضر، در این روستا ریش سفیدان نقش مهمی در اداره روستا دارند.

• آدرس: استان چهار محال و بختیاری، شهرستان کوهرنگ، بخش مرکزی، دهستان، میان کوه موگوئی
• بهترین زمان سفر: بهار و تابستان

در روستای سر آقا سید خانه‌ها به‌صورت پلکانی بنا شده‌اند؛ به همین خاطر نیز به آن «ماسوله زاگرس» می‌گویند. در این روستا مردم آداب و رسوم خاصی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به مراسم‌های مذهبی در ماه رمضان، مراسم عزاداری در ماه محرم و اجرای رقص محلی، خواندن آواز و نواختن سرنا (ساز محلی لرستان) در جشن‌ها اشاره کرد.

به اعتقاد کارشناسان روستای سر آقا سید از نخستین پناهگاه‌های انسان بوده است و قدمت آن به دوره پارینه‌سنگی می‌رسد. در حال حاضر تنها سند موجود از عمر روستای سر آقا سید، شجره‌نامه امامزاده روستا است. در واقع این شجره‌نامه نشان می‌دهد که امامزاده یعنی آقا عیسی و خویشاوندانش بیش از ۶۰۰ سال پیش در این روستا سکونت داشتند.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، شهرستان طبس، بخش دیهوک
• بهترین زمان سفر: پاییز، زمستان و اوایل بهار

روستای نایبند از دیگر روستاهای پلکانی ایران است که خانه‌های و مکعبی آن روی یکدیگر ساخته شده‌اند؛ به همین خاطر این روستا به «ماسوله کویر» شهرت دارد. این روستای کویری به‌صورت اعجاب‌آمیزی سرسبز است و این موضوع نیز آن را از سایر روستاهای کویری متمایز می‌کند. بسیاری از صحنه‌های فیلم «محمد رسول‌الله (ص)» نیز در این روستا فیلم‌برداری شده‌اند. خوشبختانه نام این روستای تاریخی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی و مذهبی این روستا می‌توان به برج‌های نگهبانی و زیارتگاه اشاره کرد.

بر اساس مطالعات پژوهشگران، برای اولین بار انسان‌ها در دوران پیش از اسلام در روستای نایبند سکونت گزیدند؛ آن‌ها برای سکونت صخره‌ها را کندند و حفره‌هایی به وجود آوردند که هم‌اکنون این دالان‌ها برای نگهداری دام و انبار مورد استفاده قرار می‌گیرند. به مرور زمان انسان‌ها در این روستا خانه‌هایی تک اتاقی ساختند. اواخر عصر قاجار و اوایل دوره پهلوی معماری خانه‌ها تغییر پیدا کرد و مردم در این دوران خانه‌های چند اتاقی بنا کردند.

• آدرس: استان یزد، شهرستان اردکان، بخش خرانق
• بهترین زمان سفر: اوایل بهار، پاییز و زمستان

روستای خرانق از دو بخش یعنی بخش جدید و قدیم تشکیل می‌شود. بخش جدید روستا ۵۰۰ نفر را در خود جای داده است. در بخش قدیم نیز در گذشته افرادی ساکن بودند؛ اما به‌دلیل به فرسودگی خانه‌ها در بخش قدیم، از چند دهه قبل ساکنان این محل را ترک کردند. این روستا ۴,۵۰۰ سال سن دارد و طبق پیش‌بینی‌ها، احتمال نابودی آن در سال‌های آینده زیاد است.

از جمله جاذبه‌های تاریخی روستای خرانق می‌توان به منارجنبان، قلعه، حمام، مسجد جامع و حسینیه، مزار بابا خادم، پل خرانق، بقعه یا قدمگاه مشهدک، مسجد بیت المقدس، مسجد سرچشمه، شترگلو، بوکن‌ها، آسیاب‌های آبی، آب‌انبار، گورستان قدیم، کاروان‌سرا خرانق و آینه‌های خرانق‌نما اشاره کرد. جالب است بدانید منارجنبان خرانق نسبت به منارجنبان اصفهان قدمت بیشتری دارد و نام آن در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

• آدرس: استان البرز، شهرستان کرج، بخش آسارا، دهستان آسارا
• بهترین زمان سفر: پاییز و تابستان

روستای شهرستانک در گذشته «شارسونک» نام داشت. این روستا آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است که معروف‌ترین آن‌ها کاخ ناصری (کاخ شهرستانک) است؛ این کاخ در سال ۱۲۵۷ خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد تا وی در این روستا به استراحت و شکار بپردازد. از دیگر آثار تاریخی این روستای تاریخی می‌توان به کتیبه شهرستانک و قلعه دزدبند شهرستانک اشاره کرد.

طبق اسناد و مدارک موجود، پیشینه روستای شهرستانک به قرن ششم باز می‌گردد. همچنین طبق برخی روایت‌ها عمر این روستا در حدود ۴,۰۰۰ است؛ در واقع برخی از پژوهشگران بر این باور هستند که حدود ۴,۰۰۰ سال قبل، مردم در کنار منبع آب و چشمه‌ای در این روستا سکونت گزیدند و هسته اولیه روستا را تشکیل دادند. در سال ۱۳۷۲ خورشیدی، روستای شهرستانک دچار حریق گسترده‌ای شد و به همین خاطر بسیاری از خانه‌ها از بین رفتند. پس از آتش‌سوزی تنها عده کمی از افراد خانه‌های خود را بازسازی کردند و در روستا ماندگار شدند.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان خور و بیابانک، بخش مرکزی، دهستان نخلستان
• بهترین زمان سفر: اوایل بهار و پاییز

روستای بیاضه جزو روستاهای کویری ایران محسوب می‌شود. در اطراف این روستا زمین‌ها از نمک پوشیده شده‌اند و به همین خاطر رنگ سفیدی دارند؛ به‌دلیل وجود این زمین‌های سفید اسم روستا را «بیاض» یعنی «سفید» نهاده‌اند. جالب است بدانید ناصرخسرو در سفرنامه خود به روستای بیاضه با نام «پیاده» اشاره کرده است.

آثار تاریخی موجود در روستای بیاضه متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به دوره‌های ساسانی، پهلوی، ایلخانان، قاجاریه، صفویه، صدر اسلام و سلجوقی اشاره کرد؛ به‌عنوان مثال قلعه بیاضه مربوط به دوره ساسانی است که در دی ماه سال ۱۳۸۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. برخی دیگر از آثار تاریخی و مذهبی این روستا شامل مسجد جامع بیاضه، مسجد النبی، مسجد مجلل ثقفی، مسجد امامزاده، مسجد بن ده و قنات می‌شوند.

• آدرس: آذربایجان شرقی، شهرستان اسکو، بخش مرکزی، دهستان سهند
• بهترین زمان سفر: اواخر بهار و تابستان

روستای کندوان به‌دلیل معماری منحصربه‌فرد خود در دنیا مشهور است. در این روستا در اثر فعل و انفعالات آتش‌فشانی کوه سهند، صخره‌هایی شبیه به کله قند به وجود آمده‌ است؛ به همین خاطر این روستا به «روستای کله قندی» معروف است. مردمان گذشته درون این صخره‌ها را حفر می‌کردند و در آن‌ها به زندگی می‌پرداختند. اغلب خانه‌های صخره‌ای که «قیه» و «کران» نیز نام دارند، دو طبقه هستند. در حال حاضر، بسیاری از افراد در این خانه‌های کله قندی زندگی می‌کنند؛ ازاین‌رو روستای کندوان نمونه‌‌ای زنده از معماری صخره‌ای به شمار می‌رود.

نام روستای کندوان در اردیبهشت ۱۳۷۶ خورشیدی در فهرست میراث ملی کشور قرار گرفت. در مورد زمان ساکن شدن مردم در روستای کندوان نظرات متفاوتی ارائه شده است؛ اما طبق روایتی موثق، در زمان حمله مغول به روستای زیرزمینی حیله‌ور، مردم این روستا به‌سمت کندوان آمدند و در صخره‌ها پناه گرفتند؛ در نهایت نیز مردم در این مکان ساکن شدند و روستای کندوان را به‌شکل دادند.

• آدرس: استان گیلان، شهرستان فومن، ۳۲ کیلومتری غرب شهر فومن
• بهترین زمان سفر: اردیبهشت تا آبان

ماسوله اگرچه در تقسیمات کشوری به‌عنوان شهر شناخته می‌شود، همچنان بافت روستایی خود را حفظ کرده است. در این شهر خانه‌های چوبی و خشتی به‌صورت پلکانی روی یکدیگر قرار دارند. نام این شهر تاریخی در سال ۱۳۵۴ خورشیدی به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی و اولین شهر تاریخی زنده کشور در فهرست آثار ملی قرار گرفت. به غیر از خانه‌های پلکانی، ماسوله جاذبه‌های تاریخی دیگری نیز دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از موزه مردم شناسی ماسوله، موزه حیات وحش، موزه میراث فرهنگی، موزه مجاور بقعه «عون بن علی»، بازار ماسوله، بقعه عون بن علی، محوطه باستانی ماسوله و کاروان‌سراهای ماسوله.

منطقه مسکونی ماسوله حدود ۸۰۰ تا ۱,۰۰۰ سال عمر دارد. محل زندگی اولیه مردم ماسوله، منطقه‌ای به نام «ماسوله قدیم» بود که از آن با نام «کهنه ماسوله» نیز یاد می‌شود. قدمت ماسوله قدیم به قرن پنجم تا هشتم هجری باز می‌گردد. طبق روایت‌ها در سال ۸۹۰ هجری قمری زلزله‌ای عظیم در کهنه ماسوله رخ می‌دهد و به همین خاطر مردم مجبور می‌شوند به ماسوله کنونی کوچ کنند. همچنین روایت دیگری وجود دارد که علت کوچ مردم ماسوله قدیم به ماسوله کنونی را همه‌گیری بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری عنوان می‌کند.

• آدرس: استان گلستان، شهرستان گرگان، بخش مرکزی، دهستان استرآباد جنوبی، روستای زیارت
• بهترین زمان سفر: تابستان

از روستای زیارت با نام‌های دیگری مثل «زیارت خاصه رود»، «زیارت خسرو» و «زیارات» نیز یاد می‌شود. این روستای تاریخی آداب و رسوم، جشن‌ها و بازی‌های مختلفی را از گذشتگان خود به ارث برده است که از جمله آن‌ها می‌توان به آفتاب کنک، عیدی گردشی، مراسم نوروزی، جشنواره‌های فرهنگی و بازی‌های همچون کلنگ بازی (با چوب)، توپ بازی سنتی و گردو بازی اشاره کرد. در این روستا آثار تاریخی متعددی وجود دارد که آن‌ها عبارت‌اند از خانه‌های پلکانی، امامزاده عبدالله، گورستان تاریخی، امامزاده صالح، امامزاده علی ابن موسی ابن جعفر مشهور به عظیم حسینی و امامزاده بابا قنبرسر.

روستای زیارت بیش از صدها سال قدمت دارد. اهالی روستا بر این باور هستند که روستای زیارت کنونی، بازمانده‌ای از شهری بزرگ در قدیم است. خانه‌های قدیمی این روستا ثبت ملی شده‌اند. گفته می‌شود که حدود ۴۰ خانه در این روستا متعلق به دوران قاجار و پهلوی هستند. طبق اسناد و مدارک، رضاشاه پهلوی به مردم زیارت دستور می‌دهد که به شهر مهاجرت کنند؛ اما مردم سرباز می‌زنند. به همین خاطر نیز رضاشاه زیارت را به آتش می‌کشد و بسیاری از مردم را به گرگان تبعید می‌کند؛ اما پس از مدتی مردم به‌دلیل همه‌گیری بیماری وبا به روستا بازگشتند و در نتیجه روستای زیارت مجدد احیا شد.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان خور و بیابانک، بخش جندق، روستای مصر
• بهترین زمان سفر: آبان تا اواسط اردیبهشت

قدمت روستای مصر در حدود ۱۰۰ سال است. طبق اسناد، فردی به نام یوسف که به شبانی مشغول بود، روستای مصر را بنا می‌کند؛ به همین خاطر نیز مردم در گذشته از این روستا با عنوان «مزرعه یوسف» یاد می‌کردند. با گذر زمان، قنات‌های روستا دچار کم آبی شدند و یوسف برای رفع این مشکل با موتورهای دیزلی انگلیسی در روستا چاه حفر کرد. پس از مدتی از میزان آب سفره‌های زیرزمینی کاسته شد و یوسف این مشکل را نیز با حفر چاهی عمیق حل کرد؛ به همین خاطر مردم نام این روستا را «چاه دراز» نهادند؛ اما یوسف از مردم خواست که به‌دلیل هم اسم بودن خود با حضرت یوسف که در مصر می‌زیست، روستا را مصر بنامند و مردم نیز اطاعت امر کردند.

در روستای مصر شاهد خانه‌هایی قدیمی و ساده خواهید بود؛ در واقع خانه‌های کویری در تمام نقاط کویری ایران به یک شکل ساخته می‌شدند. در این خانه‌ها دیوارهایی کاه گاهلی، سقف‌هایی گنبدی و درهای چوبی به چشم می‌خورند. علت اصلی شهرت روستای مصر، کویر آن است که بسیاری از گردشگران با هدف تماشای آسمان بی‌نظیر شب در کویر مصر، راهی این روستا می‌شوند.

• آدرس: استان مازندران، شهرستان سوادکوه، بین سوادکوه و پل ورسک، آلاشت
• بهترین زمان سفر: اواسط بهار تا اواخر تابستان

آلاشت در گذشته روستا بود؛ اما در سال ۱۳۵۲ خورشیدی در این روستا شهرداری بنیان‌گذاری شد. ازاین‌رو هم‌اکنون آلاشت به‌عنوان شهری تاریخی شناخته می‌شود؛ بااین‌وجود، آلاشت همچنان بافت روستایی خود را حفظ کرده است. در واقع با ورود به این شهر کوچه‌هایی باریک و سنگ‌فرش شده و خانه‌های خشتی با سقف‌های چوبی و شیروانی را خواهید دید که همه آن‌ها حس و حال روستا را تداعی می‌کنند.

خوشبختانه نام آلاشت در تاریخ ۱۳۴۸ خورشیدی با عنوان «محله قدیمی آلاشت» در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت که دلیل آن معماری بومی در این منطقه بود. جاذبه‌های تاریخی آلاشت شامل موزه مردم شناسی آلاشت، محوطه تاریخی آلاشت، رصدخانه آلاشت، معبد دختر پاک و مسجد امام حسین (ع) می‌شود.

• آدرس: استان مازندران، شهرستان رامسر، دهستان سخت‌سر، روستای جواهرده
• بهترین زمان سفر: خرداد و تابستان

پیشینه روستای جواهرده به دوران پیش از اسلام می‌رسد. در مورد علت نام‌گذاری این روستا روایت‌های متعددی وجود دارد. به گفته برخی از پژوهشگران جواهرده به این علت که در ارتفاعات قرار دارد، «جورده»، «جئورده»، «جؤردی» یا «جؤرده» نامیده می‌شد که معنی همه آن‌ها نیز «ده بالا» است. سید ظهیرالدین مرعشی نیز در توضیح وقایع سال ۸۸۸ هجری قمری در کتاب «تاریخ گیلان و دیلمستان» از این روستا با نام «جئورده» یاد کرده است. برخی نیز علت نام‌گذاری روستا را پیدا کردن جواهر از قبرهای گبری می‌دانند. بعضی از افراد نیز می‌گویند که در گذشته زنی به نام جواهر بر روستا حکمرانی می‌کرده و به همین خاطر نام او را روی روستا نهاده‌اند.

در گذشته تقویم مردم روستای جواهرده تقویم گالشی یا گیلکی بود که تاریخ بسیاری از جشن‌ها و مناسبت‌ها مثل نوروز، پرداخت خراج و مالیات و حساب و کتاب زمان کاشت و برداشت محصولات کشاورزی و دامی مردم در آن ذکر شده بود. مردم روستای جواهرده آداب و رسوم خاصی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به کشتی گیله مردی، رسم گِل کاری مسجد آدینه و جشن تیرماه سیزده اشاره کرد. برخی از آثار تاریخی این روستا نیز عبارت‌اند از مسجد آدینه، مقبره شاه یحیی و گورهای تاریخی گبری.

آیا شما تجربه سفر به روستاهای تاریخی را دارید؟ خوشحال می‌شویم نظرها و تجربه‌های خود از سفر را با ما و همراهان کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: ویکی‌مدیا؛ عکاس: Morteza salehi70