زیباترین کاخ های سلطنتی تهران، از گلستان تا ثابت پاسال

بازدید از کاخ های تهران از پرطرفدارترین تفریحات گردشگران در پایتخت است. از مشهورترین کاخ های تهران می‌توان کاخ گلستان، کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران، عمارت کلاه فرنگی، عمارت بهارستان، کاخ مرمر و کاخ خرم را نام برد؛ بناهایی که اغلب در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. کاخ‌ها از جمله جاهای دیدنی تهران به شمار می‌آیند؛ بناهایی که می‌توانید در آن‌ها به دل تاریخ سفر کنید و شاهد معماری و تزیینات منحصربه‌فرد و متمایز باشد. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با کاخ های تهران، تاریخچه، ویژگی‌های معماری و جاذبه‌های اصلی آن‌ها آشنا کنیم.

• میراث جهانی یونسکو
• آدرس ورودی اول: خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ (نمایش روی نقشه)
• آدرس ورودی دوم: خیابان ناصر خسرو، رو‌به‌روی کوچه مروی، ورودی باب عالی (نمایش روی نقشه)
• تلفن: ۳۳۹۵۶۶۶۲ ۰۲۱
• وب‌سایت: golestanpalace.ir
• قدمت: دوره زندیه، صفوی و قاجار
• کاربری فعلی: موزه و جاذبه گردشگری
• ساعت بازدید: بهار و تابستان از ساعت ۹:۳۰ تا ۱۸:۳۰؛ پاییز و زمستان از ساعت ۹ تا ۱۸:۳۰ (فروش بلیط تا ساعت ۱۷:۳۰)؛
• روزهای تعطیل: رحلت امام خمینی (۱۴ خرداد)، شهادت حضرت علی (ع) (۲۱ ماه رمضان)، تاسوعا و عاشورای حسینی (۹ و ۱۰ محرم)، اربعین حسینی (۲۰ صفر)، رحلت حضرت رسول اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) (۲۸ صفر)، شهادت امام جعفرصادق (ع) (۲۵ شوال) و روز طبیعت (۱۳ فروردین)

منبع عکس: yazdirad.com. عکاس: ناشناس

کاخ گلستان از مشهورترین کاخ‌های تهران است که در دل بافت قدیمی شهر و در نزدیکی بازار بزرگ قرار دارد. کاخ گلستان، مجموعه‌ای از بناهای تاریخی است که در دوره‌های مختلفی ساخته شده است. از بخش‌های این مجموعه می‌توان به ايوان تخت مرمر، محوطه کاخ گلستان، كاخ شمس العماره، کاخ اصلی (شامل تالارهای سلام، عاج، آینه، ظروف و برلیان)، خلوت كريمخانی، عمارت بادگير، موزه عکس‌خانه، تالار الماس و کاخ ابیض اشاره کرد؛ در میان این بخش‌ها، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی با قدمتی از به دوره کریمخان زند، قدیمی‌ترین بناهای مجموعه گلستان هستند. البته باید بدانید که تاريخچه كاخ را به دوره شاه عباس صفوی نسبت می‌دهند؛ اگرچه مهم‌ترین دوره تاریخی این کاخ، مرتبط به عصر آقا محمد خان قاجار است.

مساحت کاخ گلستان در حال حاضر ۴٫۵ هکتار (یک‌دهم وسعت اولیه آن) است؛ کاخی که محل سکونت پادشاهانی همچون آقا محمدخان، فتحعلی‌شاه، ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه و احمدشاه قاجار بوده است. مجموعه کاخ گلستان، تنها کاخ تهران است که نام آن علاوه بر فهرست آثار ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به چشم می‌خورد؛ به همین دلیل می‌توان این بنای تاریخی را مهم‌ترین کاخ تهران معرفی کرد.

منبع عکس: وب‌سایت کاخ گلستان. عکاس: ناشناس

بهترین نمونه‌های کاشی‌کاری با مضامین مختلف اساطیری، شکار و شکارگاه، بزم، عاشقانه، رزم و نبرد، منظره، بناهای تاریخی، پادشاهان، درباریان و کارگزاران حکومتی و مذهبی، آینه‌کاری‌های تالار آینه، تزیینات طلاکاری روی سنگ، نقاشی، گچ‌بری، خاتم‌ کاری، سنگ‌تراشی و منبت‌کاری از جمله تزییناتی هستند که در مجموعه تاریخی کاخ گلستان به کار رفته‌اند.

کتابخانه نسخ خطی، مرکز اسناد تصویری، مرکز اسناد خطی، دفتر فنی، امور بین‌الملل، کتابخانه چاپی، امور فرهنگی، امور معرفی، واحد کودک و نوجوان، واحد دفتر حقوقی از دیگر بخش‌های مجموعه‌ فرهنگی و تاریخی گلستان به شمار می‌روند. سرویس بهداشتی، نمازخانه، چایخانه و غرفه عکاسی با امکان عکاسی با لباس‌های قاجاری نیز از امکانات مجموعه کاخ گلستان هستند.

• آثار ملی ایران
• آدرس:خیابان ولیعصر، خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)، انتهای خیابان شهید کمال طاهری (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۹-۲۲۷۵۲۰۳۱ ۰۲۱
• وب‌سایت: sadmu.ir
• قدمت: دوره قاجار و پهلوی
• کاربری فعلی: کاخ موزه، موزه و نهاد ریاست جمهوری
• ساعت بازدید: بهار و تابستان از ساعت ۹ تا ۱۹؛ پاییز و زمستان از ساعت ۹ تا ۱۷
• روزهای تعطیل: ۱۴ خرداد (رحلت امام خمینی)،‌ ۲۱ رمضان (شهادت امام علی (ع))، ۲۵ شوال (شهادت امام جعفر صادق (ع))، ۲۸ صفر (رحلت پیامبر (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع)) و روزهای تاسوعا و عاشورا

منبع عکس: وب‌سایت کاخ سعدآباد. عکاس: ناشناس

مجموعه تاریخی سعدآباد در زمینی به مساحت نزدیک به ۳۰۰ هکتار قرار دارد؛ حدود ۱۱۰ هکتار آن را عمارت‌ها و کاخ‌ها و در حدود ۱۸۰ هکتار دیگر را باغ، قنات‌ها و گلخانه‌های مجموعه سعدآباد تشکیل می‌دهند. در ساخت عمارت‌ها و کاخ‌های مجموعه می‌توان تلفیقی از معماری اروپایی و معماری اصیل و سنتی ایران را تماشا کرد.

۱۸ ساختمان اصلی از کاخ‌های کوچک و بزرگ در مجموعه سعدآباد با کاربری‌های مختلف از موزه گرفته تا مقر اداری یا نهاد ریاست جمهوری وجود دارد. در میان کاخ‌های قابل بازدید مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاخ موزه ملت یا کاخ سفید (ییلاق تابستانی محمدرضاشاه پهلوی)؛ فرش‌ های نفیس ایرانی، سفالینه‌های تاریخی، کریستال‌های با ارزش، لوسترها و چلچراغ‌های اروپایی و میز تحریر متعلق به ماری آنتوانت، ملکه پیشین فرانسه و همچنین پرده‌های بزرگ رنگ روغن اثر استاد حسین بهزاد و شاگردان وی از زیباترین آثار این موزه هستند.
• موزه هنر ملل
• کاخ موزه سبز یا کاخ شهوند (ییلاق تابستانی رضا شاه پهلوی)؛ از مهم‌ترین آثار موزه می‌توان به سرویس مبلمان غذاخوری مجلل در تالار کاخ، ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی، قالی مشهد ۷۰ متری، مبل کوبلن دوز کار دست از زمان قاجار، میز کار فرانسوی وسط تالار و پرده نقره‌فام با چوب پرده منبت‌کاری‌شده در تالار، مبلمان مربوط به دوره لویی شانزدهم فرانسه و دو میز کنسول از زمان ناپلئون بناپارت اشاره کرد.
• موزه ظروف سلطنتی یا کاخ اشرف (محل اقامت اشرف پهلوی، خواهر دو قلوی محمدرضا شاه پهلوی)
• موزه نگارستان یا کاخر فرح پهلوی (محل برگزاری نمایشگاه‌های لباس و نقاشی در سال‌های اخیر)
• موزه استاد فرشچیان یا کاخ ملکه عصمت دولتشاهی (محل اقامت همسر چهارم رضا شاه پهلوی)
• موزه پوشاک سلطنتی یا کاخ شمس (محل اقامت شمس پهلوی، اولین فرزند رضا شاه و خواهر بزرگ محمدرضا شاه)
• موزه هنرهای زیبا یا کاخ اسود (محل استقرار وزیر دربار در دوره پهلوی دوم)
• موزه نظامی یا کاخ شهرام (محل زندگی تاج الملوک، همسر دوم رضا خان و سپس شهرام، پسر اشرف پهلوی)
• موزه آشپزخانه سلطنتی
• موزه اتومبیل‌های سلطنتی
• موزه سلاح‌های درباری یا کاخ غلامرضا پهلوی
• موزه خط و کتابت میرعماد یا کاخ فرحناز و علیرضا (محل زندگی فرحناز و علیرضا پهلوی فرزندان محمدرضا شاه و فرح دیبا)
• موزه برادران امیدوار (در گذشته محل کالسکه خانه قاجار)
• موزه چهره‌های ماندگار یا کاخ ملکه توران امیر سلیمانی (محل زندگی همسر چهارم رضا شاه پهلوی)
• موزه مینیاتور استاد بهزاد یا کاخ کرباس (محل استقرار رضا پهلوی، ولیعهد محمدرضا شاه)
• موزه مینیاتور استاد آبکار یا کاخ لیلا پهلوی (محل زندگی لیلا پهلوی، کوچک‌ترین عضو خانواده محمدرضا شاه پهلوی)
• موزه آب (در گذشته محل استقرار رئیس تشریفات دربار و مسئول حفاظت ارتش)
• موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد تاریخی یا ساختمان گارد شاهنشاهی

کاخ موزه سبز. منبع عکس: talab.org. عکاس: ناشناس

کاخ احمد شاهی از دیگر جاذبه‌های مجموعه سعدآباد است که در حال حاضر (سال ۱۴۰۱) به‌دلیل عملیات مرمت و بازسازی، امکان بازدید از آن وجود ندارد. کاخ اختصاصی سعدآباد (موزه تاریخ طبیعی سابق)، کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق) و کاخ ملکه مادر (با نام امروزی ساختمان جمهور؛ در گذشته محل اقامت تاج الملوک، مادر رضا خان) از جمله کاخ‌های مجموعه هستند که در اختیار نهاد ریاست جمهوری قرار دارند. کاخ بهمن (در گذشته محل اقامت بهمن پهلوی، پسر غلامرضا پهلوی و برادرزاده محمدرضا شاه) نیز در حال حاضر به‌عنوان ساختمان مدیریت مجموعه سعدآباد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای ورود به هریک از موزه‌های سعدآباد باید بلیط خریداری کنید؛ به‌علاوه ورود به محوطه مجموعه نیز مستلزم پرداخت ورودی است. سالن‌های سینما، زمین‌های تنیس، بخش‌های مختلف اداری و تاسیساتی، سالن آمفی‌تئاتر، با عنوان ایوان عطار سعدآباد (از زیباترین سالن‌های روباز ایران برای برگزاری کنسرت‌های موسیقی و نمایش‌های تئاتر)، کتابخانه یا کاخ احمد رضا پهلوی و کارگاه مرمت از دیگر بخش‌های مجموعه سعدآباد هستند. وجود گلخانه‌های محوطه، قنات‌ها، باغ‌ها و پیاده‌راه‌های سنگ‌فرش و رویایی، قدم زدن در مجموعه سعدآباد را به یکی از محبوب‌ترین تفریحات گردشگران بدل کرده‌اند؛ البته به‌دلیل وسعت بالای مجموعه، برای راحتی گردشگران، سرویس حمل و نقل نیز در داخل محوطه وجود دارد. به‌علاوه بهتر است بدانید که مجموعه کاخ سعد آباد دو ورودی در خیابان‌های زعفرانیه و دربند دارد.

• آثار ملی ایران
• آدرس: میدان شهید باهنر (نیاوران)، ضلع شمال شرقی میدان (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۲۲۲۸۲۰۱۲ ۰۲۱
• وب‌سایت: niavaranmu.ir
• قدمت: دوره قاجار و پهلوی
• کاربری فعلی: کاخ موزه
• ساعت بازدید: بهار و تابستان از ساعت ۹ تا ۱۹؛ پاییز و زمستان از ساعت هشت تا ۱۷

منبع عکس: وب‌سایت کاخ نیاوران. عکاس: ناشناس

کاخ نیاوران، سومین مجموعه کاخ مشهور تهران، پس از کاخ گلستان و کاخ سعدآباد است؛ کاخی در منطقه شمیرانات در باغی با مساحت نزدیک به ۱۱ هکتار در جوار کوه‌های البرز که از آخرین اقامتگاه‌های پادشاهی در ایران به شمار می‌رود. کاخ نیاوران تا سال ۱۳۷۸ به‌صورت مشترک با کاخ سعدآباد اداره می‌شد و پس از این تاریخ مجموعه‌ای مستقل شد.

معماری بنای کاخ اختصاصی نیاوران، ساده، بسیار مدرن و تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و مدرن اروپایی است؛ کاخی ۲٫۵ طبقه با حدود ۹,۰۰۰ متر مربع مساحت که سقفی متحرک از جنس آلومینیوم دارد. معمار این بنا، محسن فروغی، استاد معماری و رئیس وقت دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. در این کاخ می‌توانید به تماشای مبلمان (ساخت کشورهای آلمان و فرانسه)، پرده‌ها، ظروف چینی غذاخوری (مربوط به سده ۱۹ فرانسه با نقش‌هایی از ناپلئون بناپارت و خانواده سلطنتی)، بهترین فرش‌های دستباف ایران و هنر دست هنرمندان اصفهان و کرمان (مشهورترین قالی ایران با نقش مصوری از چهره شاهان و مشاهیر ایرانی از دوره هخامنشیان تا قاجار)، سفالینه‌های باستان‌شناسی مارلیک و املش، وسایل تزیینی، حجاری‌های باستانی از مجسمه بودا و آثار عاج هندی و آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی و خارجی بنشینید. سینمای اختصاصی با ۴۰۰ متر مربع وسعت نیز از امکانات کاخ نیاوران است.

منبع عکس: مجله تاپ تراول. عکاس: ناشناس

از دیگر بخش‌های مجموعه نیاوران می‌توان موارد زیر را نام برد:

• تالار آبی با تابلوهای کاشی‌کاری هفت رنگ با ۳۵۰ متر مربع وسعت (دو تابلوی کوبلن قدیمی فرانسوی مربوط به قرن‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی، کاشی‌کاری‌های آبی و آب‌نمای زیبای روبه‌روی آن از جذابیت‌های این تالار هستند)
• کاخ صاحبقرانیه با قدمتی از دوره ناصرالدین شاه قاجار (آثاری چون تابلوهایی از شاهزادگان قاجار، عکس‌هایی از ناصرالدین شاه، سند فرمان مشروطیت، تصاویری از بزرگان مشروطه، سلاح‌های قدیمی سرد و گرم مربوط به دوران زندیه و قاجار، فرش‌های تبریز و کرمان، میز کار محمدرضا پهلوی و تصویر مجلس شیخ صنعان دیوان عطار، حک شده بر نقره، در این کاخ دیده می‌شوند. تالار جهان نما یا تالار آینه نیز در این کاخ قرار دارد.)
• موزه حوضخانه در زیرزمین کاخ صاحبقرانیه (بافت‌های دوران قاجار، قلمدان‌ها و آثار خوشنویسی و نقاشی هنرمندان ایرانی در این موزه در معرض نمایش هستند.)
• کوشک احمدشاهی با قدمتی از دوره احمد شاه قاجار با حدود ۸۰۰ متر مربع مساحت
• موزه جهان نما با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین (آثاری از هنرمندان ایرانی مانند پرویز تناولی، حسین زنده رودی، سهراب سپهری و بهمن محصص و آثار جهانی از پیکاسو، دالی، رنوار، گوگن و براک، ظرف‌های سفالین و پیکره‌های مفرغی هزاره‌های پیش از میلاد و آثار کشف شده از تمدن‌های جهانی در این موزه قرار دارند.)
• موزه کتابخانه اختصاصی با ۷۷۰ متر مربع وسعت، دو طبقه در ساختمان و یک زیرزمین (در این ساختمان آثار متعدد و ارزشمند تاریخی از هنرمندان داخلی و خارجی مانند مجسمه‌ها و نقاشی‌ها، آلات موسیقی و نسخ چاپی به چشم می‌خورند.)
• موزه خودروهای اختصاصی با حدود ۲۰۰ متر مربع وسعت (در این موزه ماشین‌های متعلق به خاندان پهلوی، موتور سیکلت‌های فرزندان پهلوی و ماکت خودروها در معرض دید هستند.)
• باغ موزه کتیبه‌ها که نمایشگاهی دائمی از کتیبه‌های سنگی ایران باستان در محوطه باغ است

برای ورود به هریک از موزه‌های مجموعه باید بلیط خریداری کنید؛ به‌علاوه ورود به محوطه باغ نیاوران نیز مستلزم پرداخت ورودی است.

• آثار ملی ایران
• آدرس: میدان عشرت‌ آباد (میدان سپاه)، پادگان عشرت‌ آباد (پادگان ولیعصر) (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: پادگان نظامی
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: destinationiran.com. عکاس: ناشناس

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد یا «کاخ عشرت آباد»، در شرق تهران و در میان باغی باصفا به نام عشرت آباد واقع شده است؛ بنایی با سبک معماری ایرانی که ناصرالدین شاه در سال ۱۸۷۴ هجری شمسی پس از بازگشت از اولین سفر فرنگ خود، دستور ساخت آن را داد. کاخ عشرت آباد مانند دیگر کاخ‌های مناطق پیرامون تهران (کاخ سلطنت آباد، قصر فیروزه و کاخ نیاوران) ساخته شده در آن دوره، از کاخ‌های ییلاقی ناصرالدین شاه به شمار می‌آمد و بیشتر برای برگزاری مراسم عروسی و تفریحات شاه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

کاخ عشرت آباد در دوره پهلوی به مقر نهادهای نظامی و سپس شهربانی تهران بدل شد و از آن زمان به بعد، با نام «پادگان شهربانی» یا «پادگان عشرت آباد» شهرت داشت. زندان داخل پادگان نیز با نام زندان عشرت آباد شناخته می‌شد. این بنا پس از تصرف انقلابیون ۱۳۵۷ شمسی، آسیب زیادی دید و تا به امروز آثار تیر و گلوله در آن دیده می‌شود. پس از استقرار نیروی هوایی سپاه پاسداران در پادگان عشرت آباد، نام این بنا به «پادگان ولیعصر» تغییر یافت. در حال حاضر و پس از عملیات مرمت در سال ۱۳۹۲ شمسی، فقط کاخ اصلی از تخریب محفوظ مانده است.

عمارت عشرت آباد در گذشته مجموعه‌ای مشتمل بر کاخ‌ها و کوشک‌های پهناور و بزرگ در مرکز باغ بود. به‌علاوه در قسمت جنوب شرقی این مجموعه‌، حوض بزرگ و چشمه‌های زیبایی به‌همراه فواره‌ها دیده می‌شدند. دور حوض بزرگ کاخ، ۳۰ بنای کوچک به‌شکل نیم‌دایره با درب و پنجره‌های چوبی وجود داشت که هر یک دارای دو اتاق کوچک بودند؛ بناهایی که همسران ناصرالدین شاه در آن‌ها سکونت داشتند.

ساختمان کلاه فرنگی عشرت آباد، برجی چهار طبقه در این مجموعه بود که با پوششی شیروانی در پشت بام خود و همچنین ستون‌های بلند و مستحکم و اتاق شاه‌نشین با تزیینات آینه‌کاری و مقرنس‌کاری از زیباترین بناهای مجموعه محسوب می‌شد. عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد برای مدت کوتاهی، شبستان و استراحتگاه شخصی یکی از همسران ناصرالدین شاه قاجار به نام «انیس الدوله» بود.

امکان بازدید از کاخ عشرت آباد به‌دلیل موقعیت آن در داخل یک پادگان نظامی وجود ندارد؛ اما شما می‌توانید با گذر از بزرگراه صیاد شیرازی در ضلع شرقی عمارت، آن را از بیرون پادگان ببینید. خبرها حاکی از این است که در آینده ممکن است پادگان عشرت آباد به موزه تبدیل شود.

• آدرس: بزرگراه یاسینی شرق، بزرگراه عباس دوران (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: وب‌سایت کاخ نیاوران. اثر: مهدی مصورالملک

قصر فیروزه یا قصر دوشان تپه، یکی دیگر از کاخ‌های تهران بود که به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط مهندس میرزا مهدی خان شقاقی معروف به ممتحن الدوله، روی تپه ساخته شده بود. امروزه اثری از این قصر وجود ندارد؛ زیرا در دوره پهلوی تخریب شد و به‌جای آن، پایگاه هوایی نظامی ساختند.

ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۹ هجری شمسی، به حاجب الدوله (پدر اعتماد السطنه) دستور داد تا عمارتی روی دوشان تپه بنا کند. دوشان تپه منطقه‌ای وسیع و بی آب بود؛ به همین دلیل در ابتدا عملیات احداث قنات در دوشان تپه آغاز شد؛ عملیاتی که سه سال (از ۱۲۷۵ تا ۱۲۷۸ هجری شمسی) به طول انجامید. در سال ۱۲۷۹ شمسی نیز دریاچه بزرگی در برابر عمارت ایجاد کردند تا آب قنات به داخل آن ریخته شود.

دوشان‌ تپه نام قریه‌ای واقع در شرق تهران بود که در گذشته جزو حومه تهران محسوب می‌شد. این منطقه در زمان ناصرالدین شاه قاجار، شکارگاه سلطنتی بود و گاهی نیز مسابقات اسب‌دوانی در آن برگزار می‌شد. دوشان در زبان ترکی به‌معنای خرگوش است و وجه تسمیه قریه دوشان تپه، به وجود خرگوش‌های وحشی فراوان در این منطقه بازمی‌گردد.

• آثار ملی ایران
• آدرس: اتوبان یاسینی شرق، بعد از پارک ملی سرخه‌حصار، بیمارستان شهید دکتر محمد باقر لواسانی (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: بیمارستان لواسانی
• امکان بازدید: دارد (قبل از بازدید با روابط عمومی بیمارستان هماهنگ کنید)

منبع عکس: destinationiran.com. عکاس: ناشناس

قصر یاقوت، کاخ یاقوت یا کاخ سرخه حصار در منطقه سرخه حصار، در شرق تهران واقع شده است و در حال حاضر در محوطه‌ بیمارستان لواسانی قرار دارد؛ کاخی با قدمتی از دوره قاجار که در سال ۱۲۶۲ هجری شمسی و در سی‌ونهمین سالگرد پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. در گذشته در کنار عمارت یاقوت، بناهای متعدد دیگری چون کاروانسرا، سربازخانه و گرمابه نیز وجود داشت که امروزه قصر یاقوت تنها بنای باقی‌مانده از این مجموعه است.

عمارت قصر یاقوت در دوره حکومت ناصرالدین شاه در فصل‌های پاییز و زمستان به‌عنوان تفرجگاه و شکارگاه سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و برخلاف دیگر عمارت‌های مشابه، کاربری کاخ ییلاقی نداشت. این عمارت در ابتدای دوره پهلوی به «آسایشگاه مسلولان» (مبتلایان به بیماری سل) تبدیل شد؛ سپس، در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی با تصویب مجلس شورای ملی در اختیار «سازمان بیمه‌های اجتماعی» قرار گرفت. در همان سال، عمارت باغ یاقوت به بیمارستان ریوی تغییر کاربری دارد و در طول سال‌های بعد، بخش‌های دیگری چون بخش جراحی و روانی نیز به آن اضافه شدند.

عمارت قصر یاقوت در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی به بیمارستان عمومی تبدیل شد. هم‌اکنون این بیمارستان در محوطه‌ مزبور و در مرکز فوق تخصصی قلب دکتر لواسانی تهران قرار دارد؛ بیمارستانی که پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمسی در بین سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

عمارت قصر یاقوت در گذشته شامل دو بخش مجزا به نام‌های «کوشک بیرونی» و «حرمخانه» بود که درمجموع ۲۰۰ اتاق داشتند؛ مشخصه‌ای که بعدها این امکان را فراهم کرد تا عمارت دو طبقه یاقوت به بیمارستان تبدیل شود. این بنا یک آشپزخانه سلطنتی نیز داشت که در آن، آشپزهای دربار غذا طبخ می‌کردند. جالب است بدانید که طبق برخی منابع، ضرب‌المثل‌هایی نظیر «بادمجان دور قاب چین» و «یه آشی برات بپزم که روش یه وجب روغن باشه» اولبین بار در این آشپزخانه‌ ابداع شده‌اند.

در معماری عمارت قصر یاقوت بیشتر سبک معماری اروپایی دیده می‌شود. این بنا ساختمانی برون‌گرا به‌شکل مکعب است که یک بام شیب‌دار روی آن قرار دارد. در پیرامون عمارت یاقوت نیز ۲۰ ستون دیده می‌شود که تزیینات آن‌ها از قبیل شیوه‌ آجرکاری تاق‌نماها و ازاره‌های درب و پنجره‌ها از تلفیقی از معماری اروپایی و ایرانی پیروی می‌کند.

• آثار ملی ایران
• آدرس:میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: باغ موزه
• ساعت بازدید: بهار و تابستان از ساعت ۱۰ تا ۱۸؛ پاییز و زمستان از ساعت ۹ تا ۱۷؛ گردش در محوطه باغ: از ساعت ۹ تا ۲۱

عکاس: محسن مصطفی

باغ نگارستان از باغ‌های باصفا و سرسبز تهران است که در مرکز شهر قرار دارد؛ باغی که در دوره قاجار و به دستور فتحعلی شاه در سال‌های ۱۱۸۵ تا ۱۱۹۱ هجری شمسی با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقی حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. باغ نگارستان از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های قاجاری بود و حوادث سیاسی مهمی چون جشن ولیعهدی محمد میرزا و تاج‌گذاری وی، عروسی ناصرالدین شاه، قتل منشی و وزیر بزرگ در سال ۱۲۱۴ هجری شمسی (میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی) در آن رخ داده است.

باغ نگارستان در طول حیات خود کاربری‌های متفاوتی از مقر ادارات دولتی، محل وزارت عدلیه ناصری (دوره ناصرالدین شاه)، محل ساخت مدرسه فلاحت و مدرسه صنايع مستظرفه (دوره مظفرالدین شاه)، محل وزارت صنایع مستظرفه، مدرسه علمیه و بعدها دانش‌سرای عالی و همچنین وزارت فرهنگ (دوره احمد شاه) گرفته تا محل دائمی دارالمعلمين عالی یا همان دانش‌سرای عالی (در دوره پهلوی اول) و موسسه لغت‌نامه دهخدا، موسسه جغرافيا، موسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبيات و دانشکده علوم اجتماعی و موسسه تحقيقات علوم اجتماعی و تعاون (در دوره پهلوی دوم) داشته است.

یادبود حافظیه شیراز. عکاس: علیرضا حیدری

آنچه امروزه به‌عنوان باغ نگارستان شناخته می‌شود، ساختمان‌های دانشسرای عالی است که شامل کتابخانه، فضاهای آموزشی، اداری و فضای سبز می‌شود و به‌عنوان یکی از موزه‌های دانشگاهی کشور تحت مدیریت دانشگاه تهران است. تنها بنای قاجاری باقی مانده از این باغ نیز حوض‌خانه است که در حال حاضر به‌عنوان موزه هنرهای ملی فعالیت می‌کند و در آن نقاشی‌های ارزشمندی از هنرمندان معاصر نگهداری می‌شود.

موزه کمال الملک، دیوار نگاره صف سلام فتحعلی شاه، مجموعه مجسمه مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند، سردیس فردوسی، مجموعه عکس‌های مردم‌نگاری محمود روح الامینی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، مجموعه عکس‌های تاریخی ملک الشعرای بهار، اسناد دیجیتال، دست‌نوشته‌ها و کتاب‌های این شاعر معروف، مجموعه‌ای از آثار مينياتور و معرق چرم استاد علی اسفرجانی، تالار منیر فرمانفرمائیان (نقاش و جمع‌آوری‌کننده‌ هنرهای مردمی)، اتاق کاشی‌ها، فرش‌ها و نقره‌های قلم زنی اهدایی غلامعلی ملول، نقاشی‌های فتح الله عباد و یادبود حافظیه شیراز از دیدنیهای باغ نگارستان هستند. در این باغ یک کافه رستوران نیز وجود دارد که نوشیدنی‌های سرد و گر و غذاهای سنتی سرو می‌کند.

• آثار ملی ایران
• آدرس: میدان باهنر (نیاوران)، انتهای خیابان پور ابتهاج (دارآباد)، محوطه بیمارستان دکتر مسیح دانشوری (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: مقر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
• امکان بازدید دارد (تنها با استفاده از معرفی‌نامه‌ معتبر و هماهنگی‌های لازم با حراست و روابط عمومی بیمارستان)

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: مانفی

کاخ مظفری دارآباد با قدمتی از دوره قاجار، به‌منظور مکانی برای استراحت و زندگی مظفرالدین شاه ساخته شد که در آن زمان مبتلا به سل بود. در دوره قاجار، افراد بسیاری به‌دلیل آب آلوده، به سل مبتلا می‌شدند. طبیبان پس از ابتلای مظفرالدین شاه به سل در تبریز، به وی توصیه کردند تا در جایی خوش آب‌وهوا زندگی کند. بنابراین وزیر دربار، محمدخان حکیم‌الملک، در سال ۱۲۷۳ هجری شمسی، دستور داد تا در باغی به وسعت ۶۰,۰۰۰ متر مربع در قریه دارآباد و در محله شمیران کاخی بنا شود که در آن دوره به کاخ شاه آباد نیز مشهور بود.

جالب است بدانید برای یافتن بهترین مکان برای ساخت کاخ مظفری، از روشی جالب استفاده کردند؛ اطرافیان شاه چندین تکه گوشت را در اطراف تهران و مناطق خلوت قرار دادند و زمان فاسد شدن گوشت را معیاری برای انتخاب محل ساخت کاخ در نظر گرفتند. تکه گوشتی که در محله دارآباد قرار گرفته بود در مقایسه با دیگر گوشت‌ها سالم‌تر مانده بود؛ زیرا این منطقه آب‌وهوایی سرد و پاک داشت. مظفرالدین شاه مدتی پس از نقل مکان به کاخ دارآباد، سلامت خود را به دست آورد.

کاخ مظفری دارآباد پس از مرگ مظفرالدین شاه در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی به آسایشگاهی برای معلولان تبدیل شد. این کاخ در دوره پهلوی متروکه بود تا زمانی که دکتر مسیح دانشوری، نخستین پزشک متخصص ریه ایران، در سال ۱۳۱۶ اقدام به افتتاح مدرسه پرستاری در محوطه این کاخ کرد. بناهای دیگری نیز همچون ساختمان فخرالدوله (دختر مظفرالدین شاه) و آسایشگاه کهریزک بعدها در محوطه کاخ ساخته شدند. در حال حاضر، این عمارت در اختیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قرار دارد و برای برگزاری کنفرانس‌ها و استقرار دفترهای پژوهشی از آن استفاده می‌شود. قرار است در آینده کاخ مظفری به کاخ موزه پزشکی تبدیل شود.

راهروی طبقه دوم کاخ مطفری. منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: مانفی

کاخ مظفری دارآباد از نظر وسعت و تزیینات، نسبت به دیگر کاخ‌های سلطنتی، کوچک‌تر و ساده‌تر است؛ این کاخ دو طبقه با سبک معماری فرانسوی، تنها کاخ قاجاری است که سقف بیضی شکل دارد. دیوارهایی با سرستون‌های پلکانی و گچبری‌های گلویی، سقف چوبی پر نقش‌ونگار، شومینه‌های از جنس مرمر، تزیینات چوبی لمه‌کوبی در پنجره‌ها، آینه‌کاری‌ها و گچبری‌های کاخ و همچنین آبنمای مستقر در مرکز حیاط مجموعه از جذابیت‌های این بنا به شمار می‌آیند.

توجه داشته باشید که کاخ مظفری در حال حاضر کاربری اداری دارد؛ بنابراین برای بازدید از آن باید پس از ساعت اداری ارگان‌های دولتی (بعد از ساعت ۱۴) مراجعه کنید. بازدید از این مکان تنها با استفاده از معرفی‌نامه‌ معتبر و هماهنگی‌های لازم با حراست و روابط عمومی بیمارستان امکان‌پذیر است.

• آثار ملی ایران
• آدرس:خیابان پاسداران شمال، نرسیده به میدان نوبنیاد، خیابان سلطنت آباد (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: در اختیار ارتش برای کارهای تشریفاتی
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: آلبوم شخصی ناصرالدین شاه. عکاس: ناشناس

کاخ سلطنت آباد در سال‌های ۱۲۳۶ تا ۱۲۶۵ هجری شمسی به فرمان ناصرالدین شاه در شرق قریه رستم آباد ساخته شد. ناصرالدین شاه در حالی تصمیم به ساخت این عمارت گرفت که تنها چند سال از احداث کاخ جهان‌نما در نیاوران (صاحبقرانی) گذشته بود. به نوشته اعتمادالسلطنه، با وجود آنکه کاخ جهان‌نما چشم‌اندازی باز، زیبا و رو به جنوب و تهران داشت، اما به‌دلیل قرار گرفتن در دامن البرز، چشم‌انداز شمالی آن به‌دلیل بلندی کوههای البرز بسته بود. به همین دلیل، ناصرالدین شاه دستور ساخت عمارتی را دارد که از چهار طرف چشم‌اندازی باز داشته باشد. برای این کار، زمین‌های نزدیک روستای رستم‌آباد در نظر گرفته شد. نام رستم آباد پس از احداث کاخ جدید به سلطنت آباد تغییر یافت.

کاخ سلطنت آباد شاهد رویدادهای مهم تاریخی نظیر تاج‌گذاری احمد شاه (۱۲۹۳ هجری شمسی) و محاکمه محمد مصدق (۱۳۳۲ هجری شمسی) بوده است.

در گذشته کاخ سلطنت آباد متشکل از بخش‌های مختلفی چون استخر پهناور با چند کرجی برای قایق‌سواری روی آب و تمرین پاروزنی، عمارت سه طبقه اصلی با حوضخانه‌ای زیبا با طاق مقرنس کاری، دیوارهای گچ‌بری، تزییناتی نظیر کاشی‌کاری و آینه‌کاری و همچنین مجموعه‌هایی از پروانه‌های خشک شده در جعبه‌های مخصوص و بیش از ۲۰۰ گونه از پرندگان تاکسیدرمی شده با پرهای رنگین و زیبا در محفظه‌های بلورین، حوضخانه، عمارت بیرونی، عمارت‌های اندرونی، آبدارخانه، ساختمان تکیه، عمارتی اختصاصی برای ملیجک عزیزالسلطان، کبوترخانه و برج چند طبقه بود. قسمتی از این کاخ در دوره رضا خان پهلوی تخریب شد و بخشی در اختیار کارخانه مهمات سازی ارتش قرار گرفت. امروزه تنها عمارت حوضخانه، تالار آینه و برج سلطنت آباد از این بنای باشکوه باقی مانده است که در اختیار ارتش قرار دارد و کارهای تشریفاتی ارتش در آن انجام می‌شود.

• آدرس:خیابان مصطفی خمینی، ضلع شرقی میدان بهارستان (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه، کتابخانه، مقر مجلس شورای اسلامی
• امکان بازدید: با هماهنگی قبلی یا همراهی با تورها امکان بازدید دارد

منبع عکس: وب‌سایت گردشگری ۷۲۴. عکاس: ناشناس

مجموعه بهارستان از چندین ساختمان از جمله عمارت، کتابخانه و موزه‌ها تشکیل می‌شود؛ مجموعه‌ای با قدمتی از دوره قاجار که از زمان فرمان مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی تا وقوع انقلاب ۱۳۵۷ به‌عنوان ساختمان مجلس شورای ملی استفاده می‌شد. پس از انقلاب، جلسات نمایندگان مجلس (از دوره اول تا دوره ششم) را در کاخ سنای سابق برگزار می‌کردند. پس از ساخت ساختمان هرم مجلس شورای اسلامی در مجموعه بهارستان، از سال ۱۳۸۳، جلسات مجلس (دوره هفتم به بعد) در این مجموعه برگزار شد.

عمارت بهارستان شاهد وقایع و رویدادهای مهمی بوده است که در میان آن‌ها می‌توان به سه آتش‌سوزی (در دوره قاجار، پهلوی اول و دوره جمهوری اسلامی)، به توپ بستن مجلس در تیرماه سال ۱۲۸۷ شمسی و حمله داعش در سال ۱۳۹۶ اشاره کرد.

سبک معماری مجموعه بهارستان تلفیقی از معماری قاجار، معماری نئوکلاسیک اروپایی و معماری باستان‌گرای رضاشاهی است؛ مجموعه‌ای با وسعت حدودی ۵۰٬۰۰۰ متر مربع که تمام بخش‌های آن توسط بهترین و مشهورترین معماران آن دوره نظیر مهندس میرزا مهدی خان شقاقی (پدر معماری معاصر ایران، ملقب به ممتحن‌الدوله) طراحی و ساخته شده‌اند.

مجموعه بهارستان علاوه بر عمارت اصلی بهارستان یا ساختمان مشروطه، بخش‌های مختلفی نظیر باغ سپهسالار، عمارت دو طبقه ملیجک، موزه، کتابخانه، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مسجد، مدرسه و آب‌انبار دارد.

برای بازدید از مجموعه بهارستان بهتر است با شماره تماس موزه مجلس (۳۱۱۳۰۹۱۱ ۰۲۱) تماس بگیرید و از ساعات و شرایط بازدید آگاه شوید؛ زیرا شرایط بازدید با توجه به برگزاری مناسبت‌های مختلف در داخل مجموعه، متغیر است. برخی شرکت‌های گردشگری، تورهایی چون تور عدل مظفر و تور مشروطه در مجموعه بهارستان برگزار می‌کنند.

• آثار ملی ایران
• آدرس:میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: کافه، گالری، عکاسخانه، سالن تماشاخانه و جاذبه گردشگری
• ساعت بازدید: همه‌روزه به‌غیر از روزهای تعطیل از ساعت ۹ تا ۱۶ (قبل از بازدید تماس گرفته شود)

منبع عکس: ویکی‌پدیا. عکاس: کیان توکلی

عمارت مسعودیه از جمله بناهای تاریخی در تهران است که تا سال‌ها ناشناس بود؛ عمارت و باغی درست پشت میدان بهارستان و در شلوغی و هیاهوی خیابان جمهوری، پشت سردری با نام میراث فرهنگی، که خصوصیات باغ ایرانی را دارد و اثر معماری اروپایی بر عمارت و ساختمان‌های آن دیده می‌شود. عمارت مسعودیه دستور مسعود میرزا (فرزند ارشد ناصرالدین شاه)، ملقب به ظل‌السطان، در دوره قاجار در زمینی با مساحت نزدیک به ۴,۰۰۰ متر مربع و به معماری و سرکارگری رضا قلی‌خان (سراج الملک) ساخته شده و به همین دلیل به این نام شهرت یافته است.

بخش‌های مختلف مجموعه تاریخی مسعودیه شامل دیوانخانه، سفره‌خانه و حوض‌خانه، حیاط سید‌ جوادی، عمارت سید‌ جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیری، حیاط خلوت، عمارت حیاط‌ خلوت، عمارت سردر (پیاده)، عمارت سردر کالسکه‌رو، باغ دیوانخانه، عمارت دیوانخانه و بنای یک‌طبقه با زیر‌زمین می‌شود. عکاسخانه، کافه، سالن تماشاخانه تئاتر و گالری‌های فروش وسایل سنتی و زیورآلات دست‌ساز نیز از جمله امکانات مسعودیه هستند. عمارت مسعودیه قبل از شیوع کرونا به‌دلیل تعمیرات و بازسازی بسته شد؛

• آثار ملی ایران
• آدرس:منطقه ۱۲، خیابان خیام، مقابل پارک شهر، خیابان صور اسرافیل (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۳۸۵۸۲۲۰۸ ۰۲۱
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: دیوان عالی و دادگستری کل کشور
• امکان بازدید دارد

منبع عکس: archoma.com. عکاس: ناشناس

کاخ دادگستری از بناهای مهم تاریخی تهران است که در خیابان خیام و روبه‌روی پارک شهر قرار دارد. ساخت این بنای پنج طبقه در زمان صدرالاشراف، پنجمین وزیر عدلیه دوره پهلوی، در یک مناقصه به شرکت اشکودا از چکسلواکی واگذار شد. این شرکت کار احداث کاخ را در سال ۱۳۱۷ در زمینی آغاز کرد که از چهار طرف مشرف به خیابان‌های اصلی بود؛ اما پس از دو سال به‌دلیل وقوع جنگ جهانی دوم، پروژه متوقف شد. این بنا سرانجام در سال ۱۳۲۵ شمسی با حضور قوام‌السطنه افتتاح شد.

کاخ دادگستری با سبک معماری نوکلاسیک، توسط گابریل گورکیان، معمار سرشناس ارمنی، طراحی شده‌ است. تندیس‌هایی بزرگ از استادان مطرح ایرانی از تزیینات و جذابیت‌های کاخ به شمار می‌آیند؛ در میان این تندیس‌ها می‌توان به بانوی عدالت اثر ابوالحسن صدیقی و نقش‌برجسته انوشیروان دادگر اثر غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ اشاره کرد.

منبع عکس: intoday.ir. عکاس: ناشناس

• آدرس: شهرآرا، خیابان پاتریس لوموبا، کوچه پانزدهم (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: پارکینگ

کاخ خرم یا کاخ سنگی از دیگر کاخ‌های تهران است که امروزه حال خوشی ندارد و تبدیل به پارکینگ کارکنان بیمارستان رسول اکرم (ص) شده است. دورتادور کاخ خرم با پلان مستطیل‌شکل در احاطه دیوارهای سنگی به طول ۶ متر قرار دارد؛ کاخی با حدود ۱۲,۰۰۰ متر مربع وسعت که از شمال به کوچه پانزدهم شهرآرا، از غرب به خیابان اصلی شهرآرا، از شرق به خیابان پاتریس لوموبا و از جنوب به چهارراه شهید رامین ملکوتی می‌رسد.

منبع عکس: وب‌سایت همشهری آنلاین. عکاس: ناشناس

طراحی کاخ را معمار فرانسوی که طراح زندان‌های فرانسه بوده انجام داده است. برخی می‌گویند سه تونل در زیر زمین‌های کاخ وجود دارد که یکی به باغ جلالیه (دانشگاه تهران امروز، برای عبور و مرور امنیتی افراد علمی و نخبه)، دیگری به پادگان جمشید آباد (ساختمان دژبان مرکزی امروز، برای تردد زندانی های سیاسی) و دیگری به موزه علوم پزشکی امیرآباد برای انتقال بیماران می‌رسید. قرار بود این کاخ علاوه بر کاربرد پذیرایی از مهمانان ویژه سیاسی، خارجی، چهره های شاخص و... مرکز امنیتی هم باشد. در سال ۱۳۵۲ شمسی بخش عظیمی از کاخ سنگی به بهره‌برداری رسید و حتی اولین سالن بیلیارد در همین کاخ افتتاح شد.

کاخ خرم در اولین روزهای پس از انقلاب، توسط مردم معترض به آتش کشیده شد؛ اما یک سال بعد به دستور امام خمینی، کاخ سنگی را به بنیاد انقلاب فرهنگی بدل کردند؛ مکانی برای جمع‌آوری، ترمیم و نگهداری نسخ خطی کتب شیعه که در زمینه تبلیغات اسلامی فعال بود. این کاخ بعدها به‌عنوان مقر آموزش‌های نظامی نیز مورد استفاده قرار گرفت. طبق گفته برخی منابع، زمین کاخ خرم در حال حاضر به بنیاد مستضعفان تعلق دارد؛ کاخی که شکوه خود را از دست داده و امروز تنها بنایی سنگی و نیمه کاره است.

• آثار ملی ایران
• آدرس: خیابان ولیعصر، ضلع شمال غربی تقاطع خیابان امام خمینی (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: موزه هنر ایران
• ساعت بازدید: همه‌روزه به‌غیر از جمعه‌ها و تعطیلات رسمی (ایام شهادت) از ساعت ۹ تا ۱۲ و از ساعت ۱۳ تا ۱۶ (با رزرو بلیط از حداقل سه روز قبل از تاریخ بازدید)

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

کاخ مرمر از زیباترین جاهای دیدنی تهران در مرکز شهر است؛ بنایی که با نام موزه هنر ایران شناخته می‌شود و قدمت آن به دوره پهلوی اول می‌رسد. جالب است بدانید کاخ مرمر را به‌واسطه معماری منحصربه‌فرد آن، با مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان مقایسه می‌کنند. کاخ مرمر در زمین و باغی قرار دارد که در ابتدا به شاهزادگان قاجاری و از جمله خاندان خانواده فرمانفرمائیان تعلق داشت. این بنا با معماری «لئون تادوسیان» در سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۶ شمسی و با هدف نشان دادن قدرت و سلطنت رضا شاه به جهانیان ساخته شد.

کاخ مرمر در ابتدا به‌عنوان دفتر کار و محل اقامت زمستانی پهلوی اول کاربری داشت. کاخ مرمر سرنوشت پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است و در طول سال‌های حکومت پهلوی دوم به‌عنوان مکانی برای نگهداری جواهرات ملی ایران، دفتر رسمی شاه و محل برگزاری دیدارها، ملاقات‌ها و شرفیابی‌های وی، محل زندگی محمدرضا پهلوی و همسر اول وی، فوزیه، محل برگزاری مراسم عقد پهلوی دوم با ثریا اسفندیاری و مراسم نامزدی ایشان با فرح دیبا نیز استفاده شد. ترور ناموفق محمدرضا شاه توسط رضا شمس‌آبادی کی دیگر از وقایع مهم رخ داده در کاخ مرمر است.

کاخ مرمر در سال ۱۳۵۵ شمسی با هدف آشنایی بیشتر مردم با زندگی رضاشاه و پهلوی دوم، به موزه تبدیل شد و تا سال ۱۳۵۷ با عنوان «موزه پهلوی» برای همگان قابل بازدید بود. بعد از انقلاب ۱۳۵۷، کاخ مرمر در اختیار افراد و ارگان‌های مختلفی چون کمیته انقلاب اسلامی، روسای قوه قضاییه و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت تا در نهایت در سال ۱۳۹۸ شمسی با نام «موزه هنر ایران» افتتاح شد.

از جذابیت‌های کاخ مرمر برای گردشگران می‌توان به وجود درختان بلند، فضای سبز محوطه و حوض پرآب در مقابل عمارت، گنبد، چارچوب‌های قهوه‌ای‌رنگ، درب و پنجره‌های دورتادور ساختمان، طرح‌های یکسان منبت‌کاری شده روی درهای ورودی، سنگ‌تراشی‌های زیبا، مرمرهای سبز رنگ منقوش به گل‌وبته، نقوش گیاهی و جانوری در نمای بیرونی و تزییناتی چون آینه‌کاری، خاتم‌کاری، گچ‌کاری و نقاشی‌های برجسته اشاره کرد. کاخ مرمر ۲,۸۷۰ متر مربع وسعت دارد و در زمینی به مساحت ۳۵,۴۶۲ متر مربع قرار گرفته است. از بخش‌های مختلف کاخ دو طبقه مرمر یا موزه هنر ایران می‌توان موارد زیر را نام برد:

• طبقه اول:سالن انتظار، بخش اداری، تالار هنر کهن، تالار باستان یک، تالار باستان دو، تالار هنر ایرانی اسلامی، نمازخانه، تالار کنفرانس و مسیر بازدید
• طبقه دوم:تالار نقش، تالار رنگ، تالار آینه، تالار ترنج، تالار خاتم، تالار کتابت، تالار صناعت، تالار نور، تالار نگارین

• آثار ملی ایران
• آدرس: بزرگراه یاسینی شرق، ابتدای بزرگراه عباس دوران (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه نیروی دریایی سپاه پاسداران
• امکان بازدید: ندارد

نقاشی منطقه دوشان‌تپه و کاخ فرح‌آباد. اثر: یحی غفاری

کاخ فرح‌ آباد یکی دیگر از کاخ‌های ثبت شده ملی تهران است که در دوره قاجار به دستور مظفرالدین شاه در سال‌های ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۳ شمسی ساخته شد. طراحی کاخ فرح آباد با الهام از کاخ تروکادرو پاریس (Trocadero) انجام شده است؛ بنایی به‌شکل نیم‌دایره و با چند ردیف ایوان‌های روباز که گنبدی فیروزه‌ای بر سقف آن خودنمایی می‌کند.

باغ و کاخ فرح آباد از سه بخش گوناگون جایگاه اقامت کارکنان کاخ به‌همراه یک اصطبل آجری، یک باغ کوچک و یک باغ و استخر بسیار بزرگ تشکیل می‌شود. در هر طبقه کاخ نیز یک اتاق مرکزی و چند اتاق پیرامونی به چشم می‌خورند. باغ فرح آباد به‌شکل قرینه‌ طراحی نشده و پرداخت بیشتری در نیمه شرقی آن نسبت به نیمه غربی صورت گرفته است.

سپاه پاسداران بعد از انقلاب ۱۳۵۷، کاخ فرح آباد را مصادره کرد و کاربری آن را به کاربری نظامی تغییر داد. چند سال بعد، این بنا به موزه نیروی دریایی سپاه پاسداران تبدیل شد؛ موزه‌ای که امکان بازدید عمومی ندارد.

برخی کاخ فرح آباد را با قصر فیروزه اشتباه می‌گیرند؛ در حالی که قصر فیروزه به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط مهندس میرزامهدی خان شقاقی معروف به ممتحن الدوله ساخته شده است و امروزه اثری از آن وجود ندارد.

• آثار ملی ایران
• آدرس: خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش، مقابل خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه) (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه سینما
• ساعت بازدید: یکشنبه‌ها تا جمعه‌ها از ساعت ۱۰ تا ۱۸ (ساعت کار غرفه‌های فرهنگی و کافه‌های باغ فردوس: همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۲۴)
• روزهای تعطیل: شنبه‌ها و ایام سوگواری

عکاس: حمیدرضا حسنی

باغ فردوس، باغ موزه فردوس، باغ معیری یا موزه سینما یکی از باغ‌های زیبای تهران است که در محله خوش آب‌وهوای باغ فردوس در نزدیکی میدان تجریش و بازار تجریش قرار دارد. این باغ در دوره محمد شاه قاجار و به دستور یکی از درباریان ساخته شده است و برگزاری جشن عروسی دختر ناصرالدین شاه یکی از مهم‌ترین وقایع رخ داده در آن به شمار می‌رود. باغ فردوس در دوره پهلوی، کاربری‌های مختلفی چون محل احداث دبیرستان شاپور تجریش و برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله داشت؛ این مکان پس از انقلاب نیز مدتی در اختیار صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود تا در نهایت در سال ۱۳۸۱ به موزه سینمای ایران تبدیل شد.

باغ فردوس ۲۰,۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و مساحت عمارت ۳٫۵ طبقه آن ۱,۰۰۰ متر مربع است. تمامی اتاق‌ها و سالن‌های عمارت فردوس، گچ‌بری‌های بسیار زیبایی در زیر حاشیه سقف دارد که از جمله می‌توان به مقرنس‌کاری‌های گل و شاخ‌وبرگ اشاره کرد.

بخش‌های مختلف موزه سینما باغ فردوس شامل تالار آغازگران (آشنایی با اولین‌های سینمای ایران، تاریخچه سینما، تجهیزات فیلم‌برداری، فیلم‌ها)، تالار معاصران (معرف هنرمندان معاصر سینما با به نمایش گذاشتن پرتره شخصیت‌های مطرح در زمینه بازیگری، کارگردانی، آهنگسازی و تصویربرداری)، تالار بین‌‌‌الملل ( به نمایش گذاشتن جوایز هنرمندان در عرصه بین‌المللی مانند نخل طلایی کن، شیر ونیز، خرس برلین و دیگر جوایز جهانی سینمای ایران و پوسترهایی از فیلم‌های ایرانی راه یافته به جشنواره های جهانی)، تالار نام‌آوران، بخش سینمای کودک و نوجوان ( به نمایش گذاشتن عروسک‌هایی مثل کلاه قرمزی، پسرخاله و تصاویری از بازیگران و دست اندرکاران سینمای کودک)، بخش سینمای دفاع مقدس، تماشاخانه (با بازسازی سینماهای دهه ۳۰ و ۴۰ و تماشای نخستین تصاویر سینمای ایران)، بخش صدا و دوبله، اتاقی به نام علی حاتمی (شاه‌نشین عمارت باغ فردوس) و خانه فرهاد می‌شوند.

از امکانات باغ فردوس می‌توان سالن‌های سینما (سه سالن سینما فردوس، سینما تمدن و سینماتوگراف)، کافه‌ باغ فردوس، کافه ویونا، کتاب فروشی، بخش عرضه محصولات فرهنگی مانند کتاب و پوستر و فروشگاه‌هایی از قبیل پوشاک، شیرینی و شکلات و صنایع دستی را نام برد.

• آثار ملی ایران
• آدرس: منطقه ۱۲، خیابان فردوسی، خیابان غلامحسین یارجانی، خیابان ملل متحد (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: ساختمان شماره ۹ وزارت خارجه جمهوری اسلامی
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: فلیکر. عکاس: ناشناس

کاخ شهربانی یا ساختمان شهربانی کل کشور با قدمتی از دوره پهلوی اول، در سال‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۵ شمسی در میدان مشق (باغ ملی) در مرکز شهر تهران برای اداره شهربانی تهران ساخته شد؛ بنایی که وزارت امور خارجه ایران، آن را در سال ۱۳۸۱ از نیروی انتظامی خریداری کرد و پس از بازسازی چهار ساله، آن را با نام ساختمان شماره ۹ وزارت خارجه مورد بهره‌برداری اداری قرار داد.

قدمت میدان مشق به دوره حکومت قاجار بازمی‌گردد؛ منطقه‌ای نظامی که برای تمرینات قشون فتحعلی شاه قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفت و بعدها در زمان حکومت رضاشاه طرح احداث نخستین پارک شهر یا باغ ملی تهران در این میدان عملیاتی شد. ساختمان‌های اداره پست یا موزه ارتباطات، سردر باغ ملی، موزه ایران باستان یا موزه ملی ایران و همچنین موزه و کتابخانه ملک از بناهای تاریخی ارزشمند موجود میدان مشق هستند.

• آثار ملی ایران
• آدرس: خیابان ولیعصر، خیابان فلاحی (زعفرانیه)، نبش چهارراه پرزین بغدادی (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۰۲۱۲۲۴۱۷۳۳۶
• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه زمان
• ساعت بازدید: از ساعت ۹ تا ۱۷

عکاس: حجت صادقی

کاخ حسین خداد، تماشاگه زمان یا موزه زمان از جاهای دیدنی متفاوت تهران است که نخستین موزه ساعت این شهر و اولین موزه ابزار سنجش و نمایش زمان در ایران نیز به شمار می‌آید. موزه زمان در سال ۱۳۷۸ شمسی افتتاح شد؛ موزه‌ای که می‌توانید در آن به تماشای انواع و اقسام ساعت‌های قدیمی ایرانی و خارجی از کشورهای فرانسه، سوئیس، انگلیس و آلمان (ساعت‌های اهدایی، ساعت رجل سیاسی، ساعت‌های لوکس و دکوری قدیمی، ساعت‌های مکانیکی دیواری، رومیزی، جیبی و مچی) و همچنین ابزارهای تعمیر ساعت، ابزار و اسناد گاه‌شماری و تقویم‌های ایرانی بپردازید. ساعت آفتابی، ساعت شنی، ساعت آبی، ساعت طنابی، ساعت روغنی، ساعت شمعی و ساعت سوختی قایق اژدها در محوطه بنا نیز از دیگر جذابیت‌های موزه زمان محسوب می‌شوند.

در کنار آثار ارزشمند موزه، خود بنای کاخ حسین خداد با تزییناتی چون گچبری‌های نقوش اسلیمی، آجرکاری و مقرنس‌کاری، معرق‌کاری‌های روی دیوارها، سقف مزین به طرح فرش اصفهانی و گره‌چینی پنجره‌ها و درها، نیز نظرها را به خود جلب می‌کند؛ ساختمانی با ۷۰۰ متر مربع زیربنا در زمینی به وسعت ۵,۰۰۰ متر مربع که توسط افرادی چون مهندس ابتکار و حاج رمضان عباسیان در بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۶ در دوره پهلوی به دستور حسین خداد، مالک بنا در آن زمان، بنا شد. البته باید بدانید که پیشینه باغ موزه زمان به دوره قاجار بازمی‌گردد؛ زمانی که این باغ و عمارت خشتی یک طبقه آن به‌عنوان بخشی از اراضی باغ فردوس به معیرالممالک، داماد ناصرالدین شاه، تعلق داشت.

حسین خداداد تنها برای یک سال در این کاخ دو طبقه زندگی کرد و پیش از انقلاب، به آمریکا رفت. کاخ حسین خداداد پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ توسط بنیاد مستضعفان مصادره و در سال ۱۳۷۸ به همت موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد، به موزه زمان بدل شد. کافه رستوران ریبار، سرویس‌ بهداشتی، نمازخانه و گالری زمان (برای خرید آثار هنرمندان) از امکانات موزه زمان هستند.

• آثار ملی ایران
• آدرس: خیابان امام خمینی، غرب تقاطع خیابان ولیعصر (چهار راه سپه)، روبه‌روی دانشکده افسری امام علی (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: محل برگزاری برخی گردهمایی‌های دولتی و جلسات سالانه مجلس خبرگان رهبری
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

کاخ سنا یا ساختمان مجلس سنا با قدمتی از دوره پهلوی دوم در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۴ شمسی در بخش شمالی خیابان سپه قدیم در ضلع غربی کاخ علیرضا پهلوی ساخته شد؛ ساختمانی که به برگزاری نشست‌های مجلس سنای ایران اختصاص داشت. این بنا پس از انقلاب ۱۳۵۷ برای چند سال در اختیار مجلس خبرگان قانون اساسی و برای حدود ۲۰ سال (از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۸۰) در اختیار مجلس شورای اسلامی بود و برای برگزاری نشست‌های علنی و کمیسیون‌ها و کارهای اداری به کار گرفته می‌شد. با ساخت ساختمان جدید مجلس در میدان بهارستان، استفاده از کاخ سنا به برگزاری برخی گردهمایی‌های دولتی و جلسات سالانه مجلس خبرگان رهبری محدود شد.

ساختمان مجلس سنا سه طبقه (با ارتفاع ۳۲ متر) است و ۶,۴۲۳ متر مربع وسعت دارد. مساحت باغ اطراف بنا نیز ۱۶,۰۰۰ متر مربع است. معماران این کاخ، حسن فروغی، حیدر غیایی و کیقباد ظفر بختیار، با مطالعه ساختمان‌های مجالس سنای کشورهای اروپایی و با الهام و الگو از طرح کاخ‌های قدیمی ایرانی، ساختمان مجلس سنا را طراحی کردند.

کاخ مجلس سنا از معدود بناهای دوره معاصر ایران محسوب می‌شود که تصویر آن بر تمبرها و اسکناس‌ها، در هر دو دوره پهلوی و دوره جمهوری اسلامی، ماندگار شده است.

• آثار ملی ایران
• آدرس: بلوار نلسون ماندلا (جردن) جنوب، نبش خیابان طاهری (مشاهده روی نقشه)
• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (قرار است به‌عنوان هتل بازسازی شود)
• امکان بازدید: ندارد

منبع عکس: خبرگزاری فارس. عکاس: ناشناس

کاخ ثابت پاسال، کاخ ورسای ایران یا قصر سنگی یکی از کاخ‌های کمتر شناخته شده تهران است که در گذشته به «حبیب‌الله ثابت»، مشهور به «ثابت پاسال»، از نزدیکان دربار و از سرمایه‌داران مشهور دوره پهلوی دوم، تعلق داشت و پس از انقلاب ۱۳۵۷ مصادره شد. حبیب‌الله ثابت مالک یا سهامدار بیش از ۴۰ شرکت بزرگ بود و نمایندگی تعدادی از شرکت‌های خارجی تولید خودرو و لوازم‌خانگی را در ایران در اختیار داشت؛ فردی که طبق برخی منابع بزرگ‌ترین سرمایه‌دار ایران در آن زمان و مالک ۱۰ درصد همه دارایی‌ها در ایران بود. وی این بنا را در سال ۱۳۴۰ ساخت.

کاخ ثابت پاسال با بیش از ۱۱,۵۴۳ متر مربع مساحت، تا قبل از انقلاب، به‌عنوان بزرگ‌ترین و گران‌ترین خانه تهران شناخته می‌شد؛ بنایی که در آن دوره حدود ۱۵ میلیون دلار قیمت‌گذاری شد. زیربنای خانه ۲,۰۰۰ متر مربع است؛ بنایی که دو طبقه اصلی و یک طبقه زیرزمین دارد.

معماری کاخ ثابت پاسال از یکی از کاخ‌های جانبی ورسای (قصر «پتی تریانو»؛ اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دوباری و بعدها ماری آنتوانت) در فرانسه کپی‌برداری شده و اشیای به‌کاررفته در آن بسیار ارزشمند است؛ نمای اصلی عمارت نیز شباهت بسیاری به نمای جنوبی کاخ سفید، یکی از مشهورترین بناهای نئوکلاسیک، دارد.

استخری بزرگ، جریان آب عبوری از زیر خانه، ورودی نیم‌دایره‌ای استوار بر هفت ستون مرمرین، تئاتر روباز کوچک در بخشی از باغ، دو چای‌خانه کوچک در پشت سالن نمایش، پارکینگ بزرگ، پرده‌های ضخیم و تیره بلژیکی (آویزان از زیر سقف تا کف)، سقف با گچ‌بری کلاسیک اما ساده، کاغذدیواری‌های بدون طرح و در تناسب رنگی با پرده‌ها، شومینه‌های بزرگ و ساده با دورکاری سنگ مرمر، منبت‌کاری با چوب بلوط، مجسمه‌های کلاسیک (با سنگ‌تراشی‌های روح‌الله میرزائی) و درب‌های چوبی سنگین با گچکاری با طرح گل از مشخصه‌های متمایز کاخ ثابت پاسال هستند که نظرها را به خود جلب می‌کنند.

کاخ ثابت پاسال پس از انقلاب ۱۳۵۷، در اختیار نهادهای امنیتی بود و از آن برای نگهداری قاچاقچیان مواد مخدر و بازداشتی‌ها استفاده می‌شد.در سال ۱۳۹۳ پس از خشکاندن درختان بلند این خانه، تصمیم بر آن شد که کاخ تخریب و به‌جای آن، برج بلند تجاری ساخته شود؛ خوشبختانه با دخالت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تخریب را متوقف کردند و این ساختمان در سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. پس از آن در سال ۱۳۹۸ قرار بر این شد که این کاخ بازسازی شود و به‌عنوان هتل مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر امکان بازدید از کاخ ثابت پاسال وجود ندارد.

اگر از کاخ های تهران دیدن کرده‌اید یا اطلاعاتی درباره تزیینات، معماری یا تاریخچه این بناها دارید، تجربه‌های و اطلاعات خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: ویکی‌پدیا. عکاس: کیان توکلی (عمارت مسعودیه)