جریمه یادگاری نوشتن روی بناهای تاریخی در جهان؛ میراث زیر تیغ وندالیسم
مدتی پیش تصویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد، شخصی روی یکی از ستون‌های سی‌وسه‌پل یادگاری نوشته است؛ صحنه‌ای تکراری که پیش‌تر هم در اماکن تاریخی شاهد آن بوده‌ایم. این رفتار با واکنش منفی گسترده‌ای از مردم روبه‌رو شد و بسیاری خواستار برخورد جدی با چنین اعمالی شدند؛ البته با توجه به تصاویر ضبط‌شده توسط دو دوربین نقطه‌زن در سی‌وسه‌پل، فرد خاطی شناسایی و تحت پیگرد قانونی قرار گرفته است.
این قبیل رفتارها که تحت عنوان «وندالیسم» شناخته می‌شوند، در بسیاری از کشورهای دنیا جرم محسوب می‌شود و با مجازات‌های سنگینی مانند جریمه نقدی، زندان یا ممنوعیت ورود به برخی کشورها همراه هستند.
وندالیسم چیست و چرا به آثار تاریخی آسیب می زند؟
«وندالیسم» (Vandalism) به معنای تخریب یا آسیب زدن عمدی به اموال عمومی، نمادهای فرهنگی و هنری است. این واژه ریشه‌ای تاریخی دارد و از نام قوم «وندال» گرفته شده است. قوم وندال، گروهی بودند که در قرن پنجم میلادی به رم حمله کردند و بسیاری از آثار هنری و تاریخی آن زمان را نابود کردند. از آن زمان، وندالیسم به عنوان واژه‌ای برای توصیف رفتارهای تخریبی استفاده شده است. جالب است بدانید، این رفتار نه‌تنها غیرقانونی است، بلکه در بسیاری از کشورها با مجازات‌هایی مانند جریمه نقدی، حبس یا خدمات عمومی مواجه می‌شود.
یکی از شاخه‌های نگران‌کننده وندالیسم، تخریب یا آسیب به میراث فرهنگی و تاریخی است. نوشتن یادگاری روی دیوار بناهای باستانی، خراشیدن نام‌ها روی سنگ‌نوشته‌ها، یا ایجاد نقش و نگار با وسایل نوک‌تیز روی بدنه آثار تاریخی، نمونه‌هایی از وندالیسم در این حوزه محسوب می‌شود. این اقدامات نه‌تنها اصالت و زیبایی بنا را از بین می‌برد، بلکه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به تاریخ و هویت فرهنگی یک ملت نیز وارد می‌کند. طبق گزارش‌های سازمان یونسکو، حفاظت از میراث تاریخی در برابر وندالیسم، یکی از دغدغه‌های جهانی در حوزه فرهنگ محسوب می‌شود.
وقتی اعتراض با تخریب همراه می شود؛ وندالیسم اعتراضی
در سال‌های اخیر، گونه‌ای از وندالیسم با عنوان «وندالیسم اعتراضی» مورد توجه قرار گرفته است؛ اقدامی که در آن افراد یا گروه‌ها برای رساندن صدای خود، دست به خرابکاری می‌زنند. یکی از پررنگ‌ترین نمونه‌ها، رفتار برخی فعالان محیط زیست بود که با هدف جلب توجه عمومی به بحران اقلیمی، به آثار هنری در موزه‌های معتبر جهان آسیب زدند.
به‌عنوان مثال، چندین گروه از فعالان محیط زیست در کشورهای مختلف اروپایی، با پاشیدن سوپ، چسباندن خود به قاب نقاشی‌ها و شکستن شیشه‌های محافظ، به آثار هنری در موزه‌های معروفی چون لوور و گالری ملی لندن آسیب رساندند. هدف آن‌ها، اعتراض به بی‌توجهی دولت‌ها نسبت به بحران تغییرات اقلیمی بود. با این‌که این اقدامات سر و صدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد؛ اما موجی از انتقادها را نیز در پی داشت؛ زیرا بسیاری معتقد بودند که میراث فرهنگی نباید قربانی اعتراضات شود؛ حتی اگر موضوع مورد اعتراض، تا این اندازه حیاتی باشد.
مجازات وندالیسم در کشورهای مختلف چگونه است؟
میزان مجازات وندالیسم در کشورها بسته به شدت تخریب، محل وقوع و انگیزه فرد متفاوت است. در بسیاری از کشورها برای هر گونه آسیب به اموال عمومی و خصوصی، مجازات در نظر گرفته شده و برخی از کشورهای نیز مجازات شدیدتری برای تخریب و صدمه به بناهای تاریخی لحاظ کردند.
ایتالیا
ایتالیا به دلیل داشتن آثار تاریخی فراوان، قوانین سختگیرانه‌ای در این زمینه دارد. در آوریل ۲۰۲۳، کابینه ایتالیا لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن، افرادی که به بناهای تاریخی یا مکان‌های فرهنگی آسیب وارد کنند، ممکن است ۱۱,۰۰۰ تا ۶۵,۰۰۰ دلار جریمه شوند.
این قانون در پی افزایش اقدامات وندالیستی، به‌ویژه توسط فعالان محیط‌زیست، تصویب شد. به عنوان مثال، تمیزکردن نمای بیرونی «قصر ماداما» (Palazzo Madama) که توسط فعالان محیط‌زیست آسیب دیده بود، ۴۴,۰۰۰ دلار برای دولت هزینه برداشت. همچنین، یک گردشگر آمریکایی با پرتاب دوچرخه برقی از پله‌های معروف پلکان اسپانیایی در رم، ۲۷,۰۰۰ دلار خسارت وارد کرد.
فرانسه
در فرانسه، وندالیسم به عنوان یک جرم کیفری شناخته می‌شود و مجازات آن می‌تواند شامل جریمه‌های سنگین تا ۱۷۰,۰۰۰ دلار و حتا ۱۰ سال حبس باشد. در مواردی که تخریب به آثار تاریخی یا فرهنگی وارد شود، مجازات‌ها شدیدتر می‌شوند. این قانون از سال ۱۹۹۴ به ازای میزبان لطمه زدن به اموال عمومی برای متخلفان در کشور اجرا شد؛ البته طی چند سال گذشته سختگیری‌ها در این زمینه افزایش یافته است.
آلمان
در آلمان، وندالیسم می‌تواند منجر به خسارات مالی قابل توجهی شود. در سال ۱۹۸۹، خسارات ناشی از وندالیسم در این کشور بیش از ۴۳ میلیون مارک آلمان برآورد شد. بیشترین سهم این خسارات مربوط به حوزه‌های شهری بزرگ بود. در صورت تخریب اموال عمومی یا دیوارنویسی، جریمه‌هایی نظیر دو سال زندان و پرداخت ۵٬۰۰۰ دلار در نظر گرفته می‌شود.
اسپانیا (بارسلونا)
در بارسلونا، جریمه‌های وندالیسم شهری از ۵۰۰ تا ۶۰۰ یورو متغیر است. در صورت تکرار تخلف، میزان جریمه دو برابر می‌شود. همچنین، مدیران محلی می‌توانند جریمه‌ها را تا ۳٬۴۰۰ دلار افزایش دهند یا برای متخلفان حبس در نظر بگیرند.
بلژیک
در بلژیک، افرادی که تخریب نماهای سازه‌های خود را نادیده بگیرند، مشمول پرداخت ۵۷۰ دلار جریمه می‌شوند و وظیفه دارند تا یک ماه پس از اعمال دیوارنگاری‌ها یا دیوارنویسی‌ها، آن‌ها را پاک کنند. برای افرادی که اقدام به تخریب اموال دیگران می‌کنند، بسته به میزان خسارت، جریمه‌های سنگینی در نظر گرفته می‌شود.
سنگاپور
در سنگاپور، جریمه‌های وندالیسم شامل ۲,۰۰۰ دلار جریمه نقدی یا سه سال زندان است. علاوه بر این، بین سه تا هشت ضربه شلاق نیز برای متخلفان در نظر گرفته می‌شود.
ایران
در نظام حقوقی ایران، تخریب و صدمه زدن به اموال تاریخی، یک جرم کیفری تلقی می‌شود و مطابق با ماده ۵۵۸ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، هرکس به تمام یا قسمتی از بناها، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است یا تزئینات، ملحقات تاسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی-تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارد شده، به حبس از یک تا ۱۰ سال نیز محکوم می شود.
یادگاری نوشتن روی بناهای تاریخی که امروزه در دنیا با مجازات روبرو شده، سابقه تاریخی فراوانی دارد و پیش از این در سده‌های پیشین رواج داشته است. تغییرات فرهنگی از جمله آگاهی از لزوم حفاظت بناهای تاریخی حالا باعث شده که کشورها قوانین سفت و سختی دربرابر هرگونه آسیب به بناهای تاریخی و فرهنگی لحاظ کنند.