ایرادات ایکوموس به ثبت جهانی هگمتانه | عقب‌نشینی وزارت میراث با حذف بافت تاریخی همدان
ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) در گزارش نهایی خود به کمیته میراث جهانی یونسکو خواستار بازگشت و تغییر اساسی در پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان شده است. از سوی دیگر وزارت میراث فرهنگی برای رفع ایرادات ایکوموس، از ثبت جهانی بخش مرکزی بافت تاریخی شهر همدان پا پس کشیده است.
چهل‌وششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو از ۳۱ تیرماه در دهلی هند برگزار می‌شود و ایران امسال پرونده محوطه باستانی هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان را برای ثبت جهانی به این اجلاس خواهد برد.
بخش پیشنهادها ایکوموس درباره پرونده ثبت جهانی هگمتانه
در آستانه برگزاری کمیته، سایت یونسکو مدارک و مستندات مربوط به پرونده‌های امسال را در دسترس عموم قرار داده است. بررسی این پرونده‌ها نشان می‌دهد که شورای جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) به کمیته میراث جهانی یونسکو پیشنهاد کرده است که پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان «دیفر» شود.
دیفر شدن پرونده به این معنا است که پرونده باید برای بازنویسی یا تغییرات اساسی برگشت بخورد؛ هرچند سهمیه آن حفظ خواهد شد. در این صورت پرونده پس از اصلاحات و با سهمیه خود می‌تواند دوباره به کمیته میراث جهانی یونسکو برگردد. کمیته میراث جهانی یونسکو از سال گذشته تصمیم گرفته است که سهمیه پرونده‌های دیفر شده را حفظ کند.
به نظر می‌رسد یکی از ایرادات ایکوموس به پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان، انسجام موضوع دو بخش هگمتانه و بافت شهری و همچنین وضعیت فعلی بافت تاریخی همدان بوده است. همچنین به‌مانند بیشتر پرونده‌های ثبت جهانی ایران، موضوع مدیریت و حفاظت این محوطه یکی دیگر از نگرانی‌های ایکوموس درباره این پرونده است.
گفتنی است که نظرات کارشناسی ایکوموس به‌عنوان یک مرجع تخصصی است و در کمیته میراث جهانی، پیرامون این نظرات بحث و گفت‌وگو می‌شود. ۲۱ عضو کمیته میراث جهانی در نهایت به‌طور مستقل تصمیم‌گیری خواهند کرد.
وزارت میراث: پرونده را تحدید کردیم
وزارت میراث فرهنگی در واکنش به پیشنهاد «دیفر» شدن پرونده برای اصلاح آن، از بازیابی و اصلاح پرونده خبر داده است. همچنین این وزارتخانه در اقدام قابل تاملی «مرکز تاریخی همدان» را که قرار بود به‌همراه هگمتانه ثبت جهانی شود، از این پرونده حذف کرده است تا بخشی از ایرادات آن برطرف شود.
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی، گفت:
پرونده اولیه ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» که در گذشته تهیه شده بود، در فرایند بررسی کمیته میراث جهانی با ملاحظات محتوایی روبه‌رو شد؛ پس از آن در معاونت میراث فرهنگی، کمیته‌ای برای بررسی و اتخاد راهکار با مشارکت متخصصان مرتبط و تهیه‌کنندگان پرونده اولیه تشکیل شد. در این کمیته پرونده با تغییراتی روبه‌رو شد و پرونده جدید در دستور کار اجلاس آتی ثبت جهانی قرار گرفته است.
ایزدی افزود:
در نهایت با تدبیر صورت‌گرفته و با توجه به گستردگی موضوع اولیه پرونده که هم محوطه هگمتانه و هم محدوده تاریخی شهر همدان را در بر می‌گرفت، با در نظر گرفتن ملاحظاتی که مرکز میراث جهانی در خصوص پیوند محتوایی موضوعات مندرج در پرونده داشت، خوشبختانه با اعمال تغییرات کارشناسی با تحدید موضوع ثبت جهانی به هگمتانه، تغییرات پرونده در معاونت میراث فرهنگی انجام و موضوع دوباره در دستور کار مرکز میراث جهانی برای بررسی ثبت در سال جاری قرار گرفت.
با توجه این اظهارات حالا بافت تاریخی مرکزی شهر همدان که اهمیت بسیاری هم دارد، شانس جهانی شدن را از دست خواهد داد.
محدوده پیشنهاد شده برای ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان
سرنوشت پرونده چه می‌شود؟
ایکوموس به‌عنوان نهاد همکار با کمیته میراث جهانی یونسکو تنها پیشنهادهای خود را به‌عنوان ارزیاب ارائه می‌دهد. هرچند این پیشنهادها و نظرات تخصصی برای کمیته ارزش زیادی دارد و سال گذشته نیز مخالفت ایکوموس با پرونده ثبت جهانی ماسوله منجر به «دیفر» شدن آن شد؛ اما این نظر نهایی نیست و ممکن است کمیته نظر متفاوتی داشته باشد.
در نهایت کمیته به موضوع و پیشنهادها رسیدگی می‌کند و «هگمتانه» به‌تنهایی هنوز شانس ثبت جهانی را دارد. هرچند وزارت میراث فرهنگی آمادگی این را دارد که برای ثبت این پرونده، بخش بافت تاریخی شهر همدان را حذف کند تا تنها هگمتانه مورد بررسی قرار بگیرد. با این حال باید دید در نهایت اعضای کمیته چه نظری درباره کلیت پرونده خواهند داشت.
این پرونده در نهایت یا «دیفر» خواهد شد تا با اصلاحات به‌صورت «تک محوطه هگمتانه» یا «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» مورد بازنویسی یا ارزیابی مجدد قرار گیرد یا در جلسه کمیته با حذف بخش مرکز تاریخی همدان، مورد موافقت برای ثبت جهانی قرار خواهد گرفت.
سال گذشته نیز مخالفت ایکوموس با پرونده ثبت جهانی ماسوله، مخالفتی جدی بود و در نهایت کمیته نیز با دیفر شدن برای بازنویسی و اصلاحات اساسی پرونده موافقت کرد. پرونده‌ای که از ابتدا بسیاری از کارشناسان داخل کشور مخالف ارائه آن بودند؛ اما اصرار مدیران وزارت میراث فرهنگی باعث بازگشت خوردن پرونده شد. اکنون به نظر می‌رسد مدیران وقت وزارت میراث فرهنگی در آخرین روزهای دولت به‌دنبال تبلیغات پیرامون ثبت جهانی هگمتانه به‌عنوان دستاورد مدیریتی خود هستند و به‌ازای آن شانس ثبت جهانی بخش تاریخی شهر همدان را نادیده گرفته‌اند. پرونده هگمتانه اهمیت زیادی دارد و در آن تلاش شده است تا از همه ظرفیت‌های ثبت جهانی استفاده شود؛ با وجود نظرات کارشناسی ایکوموس، کارشناسان معتقدند که مرکز تاریخی شهر همدان روی کاغذ امکان ثبت جهانی دارد و امکان اعاده و اثبات این موضوع وجود دارد.