هیاهوی مجسمه ۲۰ میلیاردی قاچاق در تهران | قدمت دو هزار ساله یا جعل خام‌ دستانه؟

روز گذشته پلیس پیشگیری پایتخت از بازداشت قاچاقچی عتیقه به‌همراه یک مجسمه باستانی خبر داد.

بر اساس اعلام رئیس پلیس پیشگیری پایتخت، دو قاچاقچی قصد فروش یک مجسمه فلزی باستانی را به قیمت ۲۰ میلیارد تومان داشتند و با اقدامات اطلاعاتی در محله خلیج فارس تهران بازداشت شدند. در خبر منتشر شده محل کشف این مجسمه جنوب کشور ذکر و قدمت آن بر اساس نظرات کارشناسان دو هزار ساله اعلام شده است.

انتشار تصویر این مجسمه در برخی رسانه‌ها به سرعت با واکنش افکار عمومی مواجه شد. هرچند بر اساس تجربه‌های قبلی در کشف چنین آثاری و همچنین بازار داغ کلاهبرداری سودجویان در ساخت آثار جعلی، قدمتی برای این مجسمه حدس زده نمی‌شد؛ اما خبر اعلامی بر قدمت دو هزار ساله این مجسمه بر اساس کارشناسی‌ها تاکید کرده است. با این وجود برخی از کارشناسان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان با تاکید بر لزوم بررسی دقیق این موضوع، احتمال باستانی بودن این اثر را بر اساس تصویر منتشر شده رد کردند.

تصویر این مجسمه حالا با تیترهای هیجان‌انگیز «کشف مجسمه دو هزار ساله از قاچاقچیان» دست به دست می‌شود. در حالی که برخی چهره‌های پرمخاطب شبکه‌های اجتماعی بدون اطلاع کافی در حال مشابهت‌سازی این اثر با آثار باستانی دیگر هستند و حتی هویت احتمالی زنی را که مجسمه از روی آن ساخته شده است، نیز اعلام کردند، تاکنون هیچ باستان‌شناسی اصالت این اثر را تایید نکرده است.

احسان شواربی، باستان‌شناس در واکنش به کشف این مجسمه به «کجارو» می‌گوید:

افرادی که از حوزه باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران باستان مطلع باشند، به‌راحتی متوجه جعلی بودن این اثر می‌شوند. این مجسمه به احتمال بسیار قوی تولید عصر حاضر است و قدمت باستانی ندارد.

او با اشاره به تعدد چنین جعلیاتی در حوزه میراث فرهنگی ایران ادامه می‌دهد:

هفته‌ای نیست که تصاویری از جعلیات مشابه به دست باستان‌شناسان و موزه‌داران نرسد و چنین اتفاقی سابقه طولانی دارد. تولید آثار جعلی باستانی برای فروش، پدیده تازه‌ای نیست و پژوهش‌های مهمی نیز در دنیا برای شیوه‌ جعل و شناسایی این آثار جعلی انجام شده است.

شواربی با اشاره به تصویر منتشر شده از مجسمه با ادعای قدمت دو هزار ساله می‌گوید:

جعلی بودن این اثر مفرغی با توجه به سبک‌شناسی و تکنیک ساخت واضح است. به نظر می‌رسد که جاعلان این مجسمه عناصری از فرهنگ‌ها و دوره‌های تاریخی گوناگون را به‌شکل ناشیانه تقلید کرده‌اند و به هم آمیخته‌اند؛ اما ترکیب کلی اثر نسبتی با سبک هنری هیچ دوره تاریخی ندارد و کاملا معاصر است.

همچنین برخی دیگر از فعالان حوزه میراث فرهنگی با ابراز تعجب از قدمت‌گذاری دو هزار ساله برای این اثر به این خبر واکنش نشان داده‌اند. افراد زیادی با اشاره به سابقه جعلیات آثار ایران که گاهی حتی باستان‌شناسان، مجموعه‌داران و موزه‌ها را به دردسر انداخته است، این اثر را یک جعل غیرحرفه‌ای دانستند.

یکی از چهره‌های مشوق حفاری غیرمجاز کشور که تاکنون با وجود پرونده‌های متعدد آزادانه به فعالیت سودجویانه و غیرقانونی خود ادامه داده، با انتشار تصویر دیگری از این مجسمه اعلام کرده که مجسمه جعلی است و حدود ۶ ماه پیش پیشنهاد خرید آن را دریافت کرده بود. او همچنین می‌گوید به فروشنده‌ها گفته بود برای خود دردسر درست نکنند و قید فروش آن را بزنند.

عکسی از ارزیابی فعالان غیرقانونی گنج‌یابی

با وجود مشخص نبودن قدمت این مجسمه، برخی افراد در شبکه‌های اجتماعی با استناد به خبر اعلامی درباره اهمیت این کشف نوشته‌اند. وزارت میراث فرهنگی نیز با توجه به اهمیت موضوع به‌دلیل اعلام قدمت بالا برای این اثر کشفی، هنوز واکنشی به این خبر نشان نداده است. هرچند پلیس عملیات بازداشت این قاچاقچیان را به‌همراه یگان حفاظت میراث فرهنگی انجام داده، سکوت و بی‌اعتنایی دستگاه اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی به حواشی افزوده است. تلاش‌های «کجارو» برای کسب جزییات بیشتر از یگان حفاظت میراث فرهنگی تا زمان تنظیم این گزارش بی‌نتیجه مانده است.