هم‌نوایی قربانی و تخت‌جمشید زیر ریتم اعتراض

تخت جمشید از روز ۹ تا ۱۱ تیر، سه شب میزبان کنسرت علیرضا قربانی است. کنسرتی که از ابتدا با حواشی روبه‌رو شد؛ اما بلیط‌هایش در کمترین زمان به فروش رفت.

مجموعه ثبت جهانی تخت جمشید به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و سرشناس‌ترین محوطه‌های باستانی کشور همواره مورد توجه افکار عمومی بوده و هر اتفاق و رخداد در آن با واکنش افکار عمومی همراه شده است. از سال‌ها پیش بحث برگزاری کنسرت و رویدادهای فرهنگی در محوطه شهر پارسه مطرح بود؛ اما هر بار این برنامه‌ها با دلایل مشخص یا نامشخص لغو شده‌اند. این بار علیرضا قربانی، تخت جمشید را به‌عنوان محل برگزاری کنسرت خود انتخاب کرده است؛ کنسرتی که قرار است قفل زده شده بر این محوطه باستانی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی خاص را باز کند و حالا با نقد و نگرانی دوستداران میراث فرهنگی در سراسر کشور همراه است.

محوطه تخت جمشید در طول سال میزبان رویدادهای مختلفی است؛ مراسم تحویل سال ۱۴۰۳ در محوطه تخت جمشید با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد و آن‌طور که میراث فرهنگی استان فارس اعلام کرد، در مراسم تحویل سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۰۰ هزار نفر در محوطه تخت جمشید حضور داشتند. این شلوغی جمعیت هر چند بین اخبار نوروزی گم شد اما سال‌ها است که برخی کارشناسان نسبت به حضور گسترده و بدون محدودیت جمعیت در بناهای تاریخی و محوطه‌های باستانی ابراز نگرانی می‌کنند. حضور گسترده‌ای که به‌ویژه در عید نوروز با تکیه وزارت میراث فرهنگی بر تبلیغات آماری بیش از پیش خود را نشان می‌دهد و زمینه اثرات تخریبی برای محوطه‌ها و بناها را به‌دلیل حجم بالای حضور فراهم می‌کند.

پس از اعلام خبر برگزاری کنسرت علیرضا قربانی در تخت جمشید نیز موجی از انتقادات نسبت به این برنامه به راه افتاده است؛ برنامه‌ای که ابتدا تصور می‌شد در بخش تختگاه تخت جمشید برگزار شود و نگرانی‌ها را تشدید کرده بود.

علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه که به‌تازگی نحوه مدیریتش مورد انتقاد کارشناسان این حوزه قرار گرفته است، از ابتدا در گفتگوهای خود از ناهماهنگی خود نسبت به اجرای این برنامه پرده برداشت. این مقام مسئول در گفت‌وگو با «ایلنا» در نخستین واکنش خود به انتقادات، موضوعی را مطرح کرده که حاکی از وضعیت عجیب مدیریت در تخت جمشید است. چاوردی به ایلنا گفته است:

در جلسه‌ای که شب گذشته داشتیم، تاکیداتی کردیم که قرار بود کنسرت لغو شود؛ اما به‌دلیل آنکه این کنسرت از تهران مجوز دارد و یک کار فرهنگی است امکان لغو آن منتفی شد. همچنین نظر ما بر این بود که کنسرت در پردیس و در پارکینگ ستاره برگزار شود؛ اما از آنجا که برنامه‌ریزی‌ها از قبل صورت گرفته بود و آن‌ها می‌خواستند برای نمایش نور از تختگاه استفاده کنند، به همین دلیل این امکان نیز فراهم نشد.

مدیر پایگاه تخت جمشید در حالی از برگزاری جلسه برای لغو این کنسرت خبر داد که بلیط‌های آن نیز به فروش رسیده و تمام شده بود. بر اساس گفته‌های این مقام مسئول به نظر می‌رسد که پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از برگزاری این کنسرت بی‌اطلاع بوده و زمانی درخواست لغو کنسرت این را مطرح کرده که دیگر امکان لغو آن وجود نداشته است. همچنین محل‌های جایگزین مطرح شده توسط مدیر پایگاه نیز گویای بی‌اطلاعی او از جزییات برگزاری این کنسرت است و این سوال را در افکار عمومی ایجاد می‌کند که برگزاری چنین رویدادی که نیاز به هماهنگی کامل پایگاه میراث فرهنگی تخت جمشید با متولیان برگزاری دارد، چطور برخلاف نظر پایگاه قطعی شده و چطور مدیر پایگاه تخت جشید زمانی درخواست لغو اجرا را مطرح کرده که دیگر امکان آن وجود نداشته است. چاوردی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به ایلنا گفته است:

در زمان برگزاری کنسرت نیز تمامی مراحل برنامه را رصد می‌کنیم. اگر فرکانس‌های صدا کمترین آسیب برای تخت‌جمشید داشته باشد بدون‌شک در لحظه کنسرت را متوقف می‌کنیم؛ چراکه اولویت ما حفاظت از بناهای تاریخی است و بنده به‌عنوان مدیر پایگاه جهانی تخت‌جمشید وظیفه‌ای جز این کار ندارم.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی تخت جمشید همچنین از توقف فوری این برنامه در زمان اجرا در صورت آسیب به محوطه خبر داده است. این گفته‌ها همچنین نشان می‌دهد که ضوابط برگزاری این کنسرت از جمله تست بلندگوها، پایش آسیب‌های احتمالی و برنامه‌ریزی دقیق برای کنترل برنامه از قبل صورت نگرفته است. همچنین مدیر این پایگاه به‌طور شفاف اعلام نکرده است که پایش‌های آسیب به‌ چه شکل و با چه سازوکاری صورت خواهد گرفت و چطور در صورت به وجود آمدن احتمال آسیب این برنامه را که پیش از اجرا نتوانستند لغو کنند، در زمان اجرا متوقف می‌کنند.

کارشناسانی که تاکنون درباره لزوم لغو این کنسرت نظرات خود را اعلام کرده‌اند، به‌شکل متفق‌القول علت این خواسته خود را در کنار آسیب‌های احتمالی برگشت صوت به بناهای تخت جمشید، فقدان مدیریت جامع در محوطه تخت جمشید می‌دانند. تجربه جهانی در برگزاری برنامه‌های موسیقی با موسیقی‌های پر سروصداتر نشان داده که پایش و جلوگیری از آسیب به بناها امکان‌پذیر و قابل مدیریت است؛ اما وضعیت فعلی میراث فرهنگی در ایران نشان داده است که فقدان مدیریت، نبود کارشناسان مجرب و ناشفاف بودن تصمیم‌ها احتمال بروز انواع آسیب را ایجاد می‌کند.

امین محمودزاده، کارشناس حوزه حفاظت میراث فرهنگی، در واکنش به برگزاری کنسرت علیرضا قربانی ضمن تاکید بر اینکه صدا و نویز بر مصالح تاریخی اثر تخریب دارد، در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشت:

درخصوص کنسرت قربانی در تخت جمشید چندین بار از من پرسیده‌اند؛ عده‌ای موافق هستند و دلیل آن را هم کنسرت‌های متعدد در سراسر دنیا در محوطه‌های تاریخی می‌دانند و عده‌ای مخالف به‌دلیل حفاظتی یا دلایل دیگر.... هر کار پیش‌زمینه تکنیکی و فناوری می‌خواهد. چند متخصص آکوستیک در این کار با گروه موسیقی و میراث فرهنگی همکاری می‌کنند؟ بررسی‌های حفاظتی توسط چه کسانی و با چه معیارهایی انجام شده است؟

معترضان به برگزاری کنسرت علیرضا قربانی در مجموعه تخت جمشید تاکنون سه کارزار لغو این کنسرت را به راه انداخته‌اند. کارزارهایی که یکی از آن‌ها در زمان تنظیم این گزارش در حدود ۱۹۰۰ امضا جمع‌آوری کرده است.

در متن این کارزار خطاب به وزیر میراث فرهنگی، وزیر ارشاد، مدیر پایگاه تخت جمشید و علیرضا قربانی آمده است:

خبر برگزاری کنسرت موسیقی در فاصله ۵۰ متری مجموعه تاریخی تخت‌ جمشید، باعث تعجب و تاسف بخش عظیمی از فعالان و دلسوزان حوزه فرهنگ و تاریخ و گردشگری کشور شده است. بارها و بارها از تخریب بناهای تاریخی به دست ناآگاهان شکایت کرده‌ایم؛ اما برگزاری یک کنسرت موسیقی، با همه خطرات احتمالی برای اثری عظیم همچون تخت‌ جمشید از طرف مجموعه‌های فرهنگی کشور و همچنین خواننده محترمی چون استاد قربانی غیرقابل‌قبول بوده و است. با توجه به تذکرات مختلف متخصصان و دلسوزان این مرز و بوم و احتمال بالای تخریب در آثار باستانی کشور، خواهشمندیم این کنسرت لغو یا به مکان دیگری منتقل شود.

موافقان برگزاری کنسرت در تخت جمشید بیشتر تاکید را روی تجربه‌های جهانی در برگزاری کنسرت در اماکن و محوطه‌های تاریخی دارند؛ هر چند هنوز به‌طور شفاف مشخص نشده است که این تجربه‌ها از چه طریق و با چه سازوکاری به ایران منتقل شده است.

گروه برگزار کننده کنسرت در واکنش به این انتقادات از این رویداد، اطلاعیه‌ای صادر کرده است. در این اطلاعیه آمده است:

طی ماه‌ها بررسی علمی و مطالعه و مشورت با متخصصان و متولیان نگهداری این بناها، دغدغه‌مندانه تلاش شده است که با در نظر گرفتن تمامی ملاحظات لازم برای پیشگیری از هرگونه آسیب یا اثر منفی از هر نوع و به هر طریق به بناها و محوطه این آثار باستانی، محل اجرا به فضایی با فاصله مطلوب و اصولی از بناها و پشت به سازه‌ها برای جلوگیری از انتقال ارتعاشات و امواج صدا به‌واسطه انتقال از طریق جریان هوا یا ارتعاش مستقیم به بنا و نیز تجمع مراجعان و ترددهای غیرضروری و غیراصولی در محدوده سایت طراحی شود؛ به‌گونه‌ای که هیچ‌گونه عملیات عمرانی یا تخریبی در محوطه سایت صورت نپذیرد و در واقع محل اجرا در فضایی کاملا خارج از سایت اصلی و تنها با نما و دید کافی به بنا خواهد بود. این امر حتی در مورد اسپیکرهای صحنه نیز با جایگزینی هدفون به‌جای اسپیکر برای نوازندگان در نظر گرفته شده است تا هیچ‌گونه انتقال ارتعاش به سازه‌ها صورت نپذیرد.

اطلاعیه این گروه با گفته‌های مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه در تضاد است. مدیریت این پایگاه در گفت‌وگوی خود، از درخواست لغو و جابه‌جایی محل برگزاری این کنسرت گفته است؛ در صورتی که این گروه مدعی بررسی‌های علمی و مطالعه در چند ماه است. در صورتی که بررسی‌ها صورت گرفته و نتایج و راهکارهای آن مشخص شده، درخواست‌های تغییر، لغو و حتی توقف در زمان اجرا بر اساس چه سازوکاری توسط مدیریت پایگاه میراث تخت جمشید مطرح شده است؟

این پایگاه البته جزییات فنی بیشتری از این برنامه در اطلاع‌رسانی‌های بعدی خود در پاسخ به انتقادات منتشر کرده است. خبری که البته تناقض‌های نخستین واکنش مدیران این وزارت را تا حدودی برطرف می‌کند. بر اساس خبر رسمی وزارت میراث فرهنگی، علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر پایگاه تخت جمشید گفته است:

در حال حاضر، مسئله تاثیر صوت بر بناهای تخت جمشید مطرح است و به همین دلیل مکان برگزاری کنسرت موسیقی بیرون از تختگاه تخت جمشید و در فاصله ۵۰ متری، در زیر سطح ارتفاع ۱۷ متری تختگاه انجام می‌شود. تختگاه تخت‌ جمشید با بلوک‌های سنگی بزرگ بنا شده است و ارتفاع آن از سطح زمین حداکثر ۲۰ متر است؛ ارزیابی کیفی منظر صوتی در مجموعه میراث جهانی تخت جمشید برای تمام بناهای این مجموعه طی یک طرح پژوهشی با دانشگاه هنر تهران به‌صورت میدانی انجام شده است. نتایج حاصل از بیشینه، میانه و کمینه صوت، متوسط شدت صوت، نمودارهای اسپکتروگرام و شدت انرژی صوت در قالب نقشه‌های گرافیکی این طرح نشان می‌دهد منبع تولید صدا باید از داخل تختگاه تخت جمشید جدا شود و به بیرون از محوطه انتقال یابد. بنابراین در تمهید اجرای برنامه موسیقی این موضوع لحاظ شده است و مکان اجرای برنامه به بیرون از تخت جمشید انتقال داده شد.

او همچنین درباره نحوه قرارگیری بلندگوها در این رویداد گفته است:

صوت تمام اسپیکرها به‌سمت جنگل و فضای باز انتقال می‌یابد و روی صحنه از هدفون استفاده می‌شود. همچنین میزان شوت صوت اسپیکرها غیرقابل‌برگشت به طرف تختگاه تخت جمشید است و انعکاس صوت انجام نمی‌گیرد. صوت در یک مسیر مستقیم به طرف جنگل هدایت می‌شود تا زمانی که طول موج آن به زمین بریزد و تمام شود. در حقیقت صوت با طی فاصله (از منبع) انرژی خود را (در مقصد) از دست می‌دهد. در این روش در حقیقت منبع صوتی و صوت در محیط بیرون تخت جمشید وجود دارد و همچنان تاثیرات حسی بر افراد خواهد داشت؛ اما نمی‌تواند انرژی مخرب بر بنا داشته باشد. لبه تختگاه تا ارتفاع یک متر و نیم با عایق شیشه مانع‌گذاری شده است و موقعیت تجهیزات و بلندگوها به شیوه‌ای نصب می‌شود تا کمترین اثرات مخرب و مضر صوت نیز کاسته شود.

برگزاری کنسرت در تخت جمشید که این روزها با معضلات گسترده فرونشست زمین، گل سنگ، نبود بودجه، فقدان کارشناس، رها بودن برخی آثار و غیره مواجه است، هرچند شاید اتفاق مثبتی باشد، اما موج انتقادات نسبت به این رویداد به‌دلیل شفاف نبودن تصمیم‌ها از ابتدا است. تخت جمشید به‌عنوان یکی از میراث سرشناس ایران در جهان یکی از نمادین‌ترین بناها برای میزبانی هنرمندان سرشناس و تراز اول داخلی و خارجی است؛ با این وجود برگزاری چنین رویدادهایی نیاز به اطلاع‌رسانی دقیق نظرات کارشناس و تمهیدات صورت گرفته دارد تا ضمن اعتمادسازی در افکار عمومی، نتایج کارشناسی سندی برای جلوگیری از آسیب‌ها و تلاش برای حفاظت از بخش مهم تاریخ ایران باشد.