فصل داغ حفاری غیرمجاز | اپیدمی گنج‌یابی میراث کشور را تهدید می‌کند
فصل بهار که به فصل سرزندگی طبیعت معروف است، حفاران غیرمجاز و قاچاقچی‌های آثار تاریخی ایران را هم حسابی فعال کرد و هرروز از گوشه و کنار کشور خبر بازداشت حفاران غیرمجاز می‌رسد.
در هفته‌های گذشته موجی از بازداشت حفاران غیرمجاز در کشور رخ داده است که خبر از وضعیت وخیم میراث فرهنگی کشور دارد. یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور به‌عنوان بازوی اجرایی وزارت میراث فرهنگی در حفاظت از میراث به‌دلیل کمبود بودجه، نیرو و فقدان برنامه جامع و حمایت‌های قانونی در عرصه برخورد با حفاران غیرمجاز تنها است؛ هرچند دستگاه‌های انتظامی دیگر در این عرصه کمک حال میراث هستند. یگان حفاظت میراث فرهنگی مسئولیت بزرگ حفاظت از موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی شناخته شده کشور را دارد و در این زمینه نیز نیازمند ساماندهی و توسعه است. در چنین شرایطی وزارت میراث فرهنگی هنوز برنامه جامعی برای برخورد با این حجم تبلیغات و فعالیت‌های حفاران غیرمجاز در سراسر کشور ندارد.
در روزهایی که شرایط اقتصادی کشور وضعیت مناسبی ندارد، رویافروشان گنج‌یابی از میل به ثروت افراد سوءاستفاده می‌کنند تا آن‌ها را به امید پولدار شدن راهی حفاری غیرمجاز کنند؛ اقدامی که به‌صورت گسترده در جریان است و به نظر می‌رسد که دستگاه اجرایی کشور نیازمند یک سازوکار جدی و جدید برای برخورد با این وضعیت است. برخی کارشناسان حوزه میراث فرهنگی معتقدند ادامه چنین روندی و بازار گسترده فعالان حفاری غیرمجاز، تجربه تلخ برخی از کشورهای همسایه در قاچاق آثارشان را در ایران هم تکرار خواهد کرد.
اوضاع وخیم شیوع گنج‌یابی در خرداد ماه
تنها در دو هفته پایانی خرداد ماه و تا زمان تنظیم این گزارش، دستگاه اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی بیش از ۲۰ خبر درباره بازداشت افراد و کشف ادوات حفاری و آثار تاریخی قاچاق منتشر کرده است. هر چند برخی معتقدند که این گستردگی نشان از برخورد جدی با موضوع دارد؛ اما تجربه نشان می‌دهد که این حجم از برخورد تنها کسر کوچکی از وضعیت حفاری غیرمجاز در سراسر کشور است.
۱۶ خرداد: در حومه یکی از روستاهای شهرستان نهاوند، دو نفر حفار غیرمجاز را بازداشت شدند.
۱۶ خرداد: ۱۸ قلم اشیای تاریخی اصل و غیراصل با قدمت دوره معاصر در جریان بازرسی از خودروی مشکوک در شهرستان آذرشهر آذربایجان شرقی کشف شد.
۱۸ خرداد: چهار متهم حین حفاری غیرمجاز در روستای شابولاغی شهرستان ابهر بازداشت شدند.
۱۹ خرداد: هفت حفار غیرمجاز در سوادکوه مازندران بازداشت شدند و یک دستگاه فلزیاب کشف و ضبط شد.
۲۰ خرداد: سه حفار غیرمجاز در شهرستان مانه بازداشت شدند و یک دستگاه فلزیاب و سایر ادوات حفاری کشف و ضبط شد.
۲۱ خرداد: سه حفار غیرمجاز در شهرستان شیروان بازداشت شدند و یک دستگاه فلزیاب کشف شد.
۲۲ خرداد: یک حفار غیرمجاز در حین انجام حفاری در محدوده بازار و بافت تاریخی ارومیه دستگیر شد.
۲۳ خرداد: دو سوداگر میراث فرهنگی در اصفهان بازداشت شدند.
۲۶ خرداد: دو دستگاه فلزیاب توسط مراجع انتظامی بخش خرقان از متخلفان کشف و ضبط و تحویل دفتر نمایندگی شهرستان زرندیه شد.
۲۶ خرداد: یک دستگاه فلزیاب از خودروی عبوری در کردستان کشف و سه نفر بازداشت شدند.
۲۶ خرداد: تیم چهار نفره حفاری غیرمجاز با همکاری کارکنان فرماندهی انتظامی استان، در شهرستان خرم‌آباد دستگیر شد.
۲۷ خرداد: دو دستگاه فلزیاب در شهرستان نهاوند کشف و ضبط شد.
۲۹ خرداد: سه حفار غیرمجاز در حوالی تپه تاریخی و ثبتی گل دره‌سی واقع در حوالی روستای حاج‌بابای تکاب دستگیر شدند.
۲۹ خرداد: یک دستگاه فلزیاب غیرمجاز و ادوات آن در شهرستان کامیاران کشف و یک نفر بازداشت شد.
۲۹ خرداد: چهار نفر حفار غیرمجاز در بخش مرکزی شهرستان تربت حیدریه بازداشت شدند.
۳۰ خرداد: چهار حفار غیرمجاز در شهرستان بابلسر بازداشت شدند و ادوات حفاری ضبط شد.
بلایی که حفاران غیرمجاز بر سر میراث می‌آورند
حفاری غیرمجاز آثار گسترده‌ای در کشور دارد. فارغ از دامن زدن به بازار قاچاق آثار تاریخی، این اتفاق تله بزرگی برای کلاهبرداران است و بخش بزرگی از فعالیت‌های حفاری غیرمجاز بر اساس کلاهبرداری از افراد ساده‌لوح است. با این وجود تشویق و ترغیب افراد به حفاری غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی آثار سو برای پژوهش‌های میراثی دارد و حفاران غیرمجاز ناآگاهانه بخشی از تاریخی این کشور را تخریب می‌کنند تا یک شبه با گنج‌های رویایی پولدار شوند. رویایی که فقط در شایعه و افسانه‌ها به واقعیت می‌پیوندد؛ سرنوشت بسیاری از حفاران غیرمجاز یا از دست دادن پولشان توسط کلاهبرداران است یا بازداشت به‌دلیل حفاری غیرمجاز.
فرزان احمدنژاد، باستان‌شناس، پیش از این درباره اثرات حفاری‌های غیرمجاز به «کجارو» گفته بود:
حفاری غیرمجاز در تپه‌های تاریخی همواره وجود داشته است؛ ولی چند سال اخیر به‌ویژه به خاطر شرایط سخت اقتصادی، فزونی یافته است. گذشته از اینکه حفاری غیرمجاز طبق قانون، یک عمل مجرمانه است و جزا هم برای آن تعیین شده است، به روند پژوهش‌های باستان‌شناسی لطمه جبران‌ناپذیری می‌زند. حفاری غیرمجاز در مرحله نخست باعث تخریب محوطه می‌شود و ارزش پژوهش و کاوش علمی را پایین می‌آورد. دوم، باعث از بین رفتن لایه‌های تاریخی می‌شود و دیگر بازسازی روند زندگی گذشته انسان امکان‌پذیر نمی‌شود. سوم، حفاری غیرمجاز در طی زمان باعث زیرورو شدن لایه‌های تاریخی می‌شود و این موضوع هم نتایج کاوش را با مشکل مواجه می‌کند و هم باعث هدر رفت منابع مالی می‌شود.
«کجارو» پیش از این در گزارشی به موضوع رونق فروش فلزیاب در فضای مجازی و تبلیغ حفاری غیرمجاز پرداخته است.