چراغ سبز میراث فرهنگی به تخریب بافت تاریخی کاشان

روند تخریب بافت تاریخی کاشان در سایه سکوت وزارت میراث فرهنگی شدت گرفته است؛ یکی از صاحب نظران حوزه بافت‌های تاریخی ایران، این سکوت را نشانه «چراغ سبز وزارت میراث فرهنگی در جهت تخریب بافت تاریخی کاشان» ارزیابی می‌کند.

ارزش‌های بالای فرهنگی و بومی بافت تاریخی کاشان، هر ساله گردشگران زیادی را به‌سمت خود جذب می‌کند و بر اساس آمار موجود در نوروز سال جاری نیز شهر کاشان پس از شهر اصفهان، دومین شهر گردشگرپذیر استان اصفهان بود. در شرایطی که انتظار می‌رود اقدامات مدیریت شهری در راستای حفظ بافت تاریخی برای بهره‌گیری از پتانسیل‌های آن باشد، شکل‌گیری موجی از خیابان‌کشی و تخریب، این شهر تاریخی ایران را با چالش جدی مواجه کرده و ظرفیت‌های بی‌بدیل آن در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری را به مخاطره انداخته است.

تمام تخریب‌های بی‌ضابطه در کاشان در حالی اتفاق افتاده که کاشان یکی از شهرهایی است که به موجب مصوبه «شورای عالی شهرسازی و معماری» هرگونه دخل‌وتصرف بدون دریافت مصوبه در آن ممنوع است.

در اغلب کشورهای دنیا با نگهداری و حفاظت از بافت‌های تاریخی، زمینه را برای جذب گردشگر و معرفی تاریخ و ویژگی‌های شهرها فراهم می‌کنند؛ به‌عنوان نمونه در استانبول محله‌های تاریخی از جمله سلطان احمد، فاتح و بالات حفظ شده‌اند و هر ساله گردشگران برای دیدن این بافت ارزشمند و سایر جاذبه‌های گردشگری ترکیه راهی این کشور می‌شوند. ایتالیایی‌ها نیز بافت تاریخی شهر «رم» را حفظ کرده و یکی از سیاست‌های عمده شهرداری رم همواره حفظ بافت قدیمی این شهر بوده است؛ حتی شهرداری رم برای حفظ بافت، مقررات سختی اعمال کرده که بر اساس آن، ساخت بناهای جدید در مناطق تاریخی شهر ممنوع است.

در ایران و به‌طور مشخص در کاشان اما وضعیت دیگری برقرار است و نگاه «توسعه شهری» بر «حفظ بافت تاریخی و استفاده از ظرفیت‌های آن» سنگینی می‌کند. نتیجه این رویکرد، میل روزافزون شهرداری کاشان به خیابان کشی در بافت تاریخی و تخریب آن است؛ در این میان، سکوت وزارت میراث فرهنگی نیز زمینه را برای تخریب بیشتر فراهم می‌کند.

محمد مهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، در خصوص وضعیت بافت تاریخی کاشان به «خبرنگار کجارو» گفت:

در کاشان موضوع بسیار بغرنج است؛ موضوع این است که کاشان جزء ۱۶۸ شهری است که به موجب مصوبه شورای عالی شهرسازی نباید هیچ‌گونه دخل و تصرفی در بافت آن صورت گیرد و محدوده آن نیز مصوب شده است. در این‌سال‌ها اما به‌صورت کاملا بی‌ضابطه چندین خیابان در محدوده بافت تاریخی کشیده شده و بخش مهمی از بافت را نابود و سلاخی کرده است؛ این روند خیابان‌کشی همچنان هم ادامه دارد.

وی در خصوص آخرین تخریب‌های صورت گرفته در بافت تاریخی کاشان گفت:

آخرین خیابانی که قصد ایجاد آن را دارند قرار است از سمت خیابان «محتشم» تا «میرعماد»، که درست درون بافت تاریخی قرار گرفته، ادامه بیابد و این خیابان از کنار «زیارت درب زنجیر» (آب‌انبار مربوط به دوره قاجاریه) عبور می‌کند.

رویه جاری برای صدور مجوز خیابان‌کشی در شهرها به این‌گونه است که ابتدا باید موارد کلی طرح در کمیسیون ماده پنج مصوب شود و در مرحله بعد در خصوص شهرهایی نظیر کاشان که بافت تاریخی شاخص دارند، موضوع به «شورای عالی شهرسازی و معماری» ارجاع شود؛ در نهایت اگر شورای عالی تایید کند خیابان‌کشی انجام می‌شود. اما آن‌طور که «دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران» می‌گوید، برای خیابان کشی در کاشان اصلا از مسیر قانونی جلو نرفته‌اند و به این ترتیب تخریب‌های گسترده‌ای را در داخل بافت تاریخی شهر رقم زده‌اند.

کلانتری در این خصوص گفت:

تمام این خیابان‌کشی‌ها بدون اخذ مصوبه از شورای عالی شهرسازی و معماری و کمیته ماده پنج استان (اصفهان) صورت می‌گیرد؛ یعنی حتی در کمیته ماده پنج نیز این‌ها مطرح نشده است و با این وجود، شهرداری تملک، تخریب و خیابان‌کشی کرده است.

یکی از آثار تخریب‌ شده در جریان خیابان‌کشی‌ها در کاشان مربوط به یک کارخانه ریسندگی مربوط به دوره پهلوی اول است که حتی ثبت ملی بودن بخش‌هایی از آن نیز مانع تخریبش نشد و این اثر واجد ارزش، قربانی خیابان‌کشی و برتری نگاه توسعه شهری بر حفظ بافت تاریخی شد.

دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن اشاره به تخریب این بنای دارای ارزش کاشان گفت:

در مرحله اول بخش بزرگی از این کارخانه را تخریب کردند و صرفا یک هشتی و دو برج را نگه داشتند. سپس (اداراه کل) میراث فرهنگی دو برج و هشتی باقی‌مانده را ثبت ملی کرد تا از تخریب آن‌ها جلوگیری شود؛ اما باز همان باقی‌مانده را نیز تخریب کردند و الان صرفا جنازه‌ای از آن هشتی بسیار ارزشمند باقی مانده است.

پس از تخریب کارخانه ریسندگی اعتراضاتی از سوی دوستداران میراث فرهنگی کاشان مطرح شد؛ اما حتی این نقدهای دوستانه نیز مانع تداوم خیابان‌کشی‌ها در بافت تاریخی کاشان نشد تا این بار مدیریت شهری با آغاز به کار برای کشیدن خیابان «نخل» ضربه دیگری بر پیکر نیمه‌جان بافت تاریخی کاشان وارد کند.

کلانتری ضمن اشاره به چالش‌های ایجاد شده برای بافت تاریخی کاشان به سبب ایجاد خیابان «نخل» گفت:

خیابان نخل یکی از خیابان‌هایی است که بخشی از آن کشیده شده اما بخشی از آن هنوز کشیده نشده و اصرار دارند که مابقی آن را نیز ادامه دهند؛ اگر این مسئله اتفاق بیفتد بخش دیگری از بافت تاریخی از بین می‌رود. توجه داشته باشید که در کنار مسیر این خیابان بناهای شاخصی حتی مربوط به دوره صفوی وجود دارد؛ اگر مسیر این خیابان ادامه پیدا کند بناهای صفوی نیز تخریب می‌شوند. این را هم در نظر داشته باشید که در جریان این خیابان‌کشی‌ها در کاشان بناهای قاجاری به‌وفور تخریب شده‌اند.

از وزارت میراث فرهنگی و اداره‌کل میراث فرهنگی کاشان انتظار می‌رود که در مقابل موج شکل گرفته برای خیابان‌کشی در بافت تاریخی کاشان ایستادگی و با برخوردهای قانونی این جریان را متوقف کند.

کلانتری در خصوص عملکرد وزارت میراث فرهنگی در برخورد با تخریب بافت تاریخی کاشان گفت:

بی‌عملی و ترک فعل میراث فرهنگی استان اصفهان، اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشان و نیز وزارت میراث فرهنگی در این قضیه مشهود است. عملا (این نهادها) چشم‌های خود را بسته‌اند و هیچ صدای اعتراضی بلند نشده و شهرداری (کاشان) نیز خیلی راحت این تخریب‌ها را انجام می‌دهد.

وی در خاتمه گفت:

به نظرم این وضعیت نمایانگر یک نوع چراغ سبز میراث فرهنگی به این تخریب‌ها است؛ اگر میراث فرهنگی مخالف است، باید صدای خود را بلند کند؛ اما تاکنون هیچ مخالفتی در خصوص این تخریب‌ها از سوی میراث فرهنگی شهرستان کاشان، استان اصفهان و حتی وزارت میراث فرهنگی انجام نشده است. معتقدم این سکوت، نشانه چراغ سبز و رضایت میراث فرهنگی در خصوص تخریب‌ها است.

در نهایت باید گفت تداوم خیابان‌کشی‌ها در کاشان، بافت تاریخی این شهر را در آستانه خطری جدی قرار داده و از مسئولان امر انتظار می‌رود هرچه سریع‌تر اقدامی موثر برای حفاظت از آن را در دستور کار خود قرار دهند.

نظر شما در خصوص وضعیت بافت تاریخی کاشان و خیابان‌کشی در آن چیست؟ فکر می‌کنید برای حفظ این بافت تاریخی ارزشمند چه اقداماتی باید صورت گیرد؟