طبس، عروس کویر ایران

روستای اصفهک عکس از : wikimedia مهدی مخلصیان

با این وجود طبس به‌دلیل وجود جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متعدد مانند بارگاه امامزاده حسین‌بن موسی‌کاظم، برادر امام رضا(ع)، باغ گلشن، مزار شیخ ابونصر ایروانی، روستای ییلاقی ازمیغان، سد کریت با قدمتی در حدود ۸۰۰ سال، طاق مشهور به شاه‌عباس، چشمه‌های آب گرم در کنار معادن زغال‌سنگ یکی از خاص‌ترین و غنی‌ترین مناطق کشور است. پلیکان و نخل خرما از جمله نمادهای مشهور طبس هستند.

عکس از: خبرگزاری مهر

طبس در شمال شرق استان یزد، در مدار ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی و نصف‌النهار ۵۶ درجه و ۵۵ دقیقه شرقی، قرار دارد و اطراف آن را شهرستان‌های بردسکن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان کرمان از جنوب، و شهرستان‌های نایین، اردکان و بافق از غرب و جنوب غربی احاطه کرده‌اند. البته این شهر پیشتر جزئی از استان یزد بود که در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است.

عکس از :pikram.com

عکس از :gettyimages (علیرضا فیروزی)

طبس از ترکیب دو واژه " تب " و " بس " به معنی تب بس ایجاد شده و به مرور زمان، طبس نام گرفته است. البته بنا به برخی از گفته‌ها نام آنجا «تب بس» بوده است؛ تب در فارسی به معنی حرارت و داغی است، یعنی بسی داغ. همچنین، عده‌ای نیز نام آن را به زبان سلوکیان مرتبط دانسته‌اند. ناصر خسرو در سفرنامه‌اش این شهر را طبس گیلکی خوانده است.

این شهر در منطقه‌ای با آب و هوای بیابانی واقع شده‌ است. در شرق شهر طبس رشته‌کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می‌دهد. معادن غنی زغال‌سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور در این منطقه است. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به‌لحاظ ثروت ملی قرار داده‌ است.

روستای ازمیغان عکس از: www.flickr.com

آب طبس از یک‌پارچه شدن چشمه‌های پرشماری تأمین می‌شود که از راه یک قنات به این شهر آورده می‌شوند و در جایی به نام «فره‌ونگ» از زیر زمین بیرون می‌آیند. این آب در راه خود به خاطر شیب طبیعی زمین چند آسیاب را نیز به راه می‌اندازد. این آب در قدیم پس از آبیاری و گذر از باغ گلشن، وارد شهر شده و باغ‌های و محله‌ها را آبیاری و آب‌انبارها را پر از آب می‌کرد.

عکس از: www.flickr.com

دور بودن شهر طبس از شهرهای حاصل‌خیز و سختی راه کویر، جابه‌جایی هرگونه کالای فاسدشدنی به طبس را ناممکن می‌کرد و بنابراین مردم طبس میوه و سبزی خود را در محل تولید می‌کردند. فرآورده‌های صادراتی این شهر را نیز فراورده‌های خشک و فاسدنشدنی مانند گندم و غله تشکیل می‌داد. در برخی نقاط پیرامون طبس حتی برنج نیز به عمل می‌آید و برنج‌زارهایی هم دارد.

طبس در سال ۲۹ تا ۳۰ قمری به‌ دست عرب‌ها اشغال شد و تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی همواره از آن به‌عنوان جایی که درختان نخل و مرکبات دارد یاد کرده‌اند. بر اساس مستنداتی که هرودوت تاریخ‌نویس، ارائه کرده و به نقل از جلد اول کتاب سرزمین خورشید ترجمه استاد ذبیح الله منصوری، «میت ری داتس» از جمله موبدان زرتشیتی بوده که در طبس می‌زیسته و به‌عنوان ناپدری کورش کبیر وی را در همین منطقه تا سن شانزده سالگی تربیت و بزرگ کرد.

عکس از : کارناوال

طبس (تبس) در دوره نهضت اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود. از نوشته‌های سفرنامه‌نویسان این‌گونه برمی‌آید که باغ‌های طبس به‌جز قلعه‌باغ و باغ کلج قدمتی بیش از دوره افشاریان ندارند. خیابان گلشن در پایان دوره زندیان و هنگامی که لطفعلی خان زند به طبس می‌آید و به پیشنهاد او تأسیس شد.

از گذشته تا امروز طبس همواره به‌عنوان پل ارتباطی شرق ـ شمال‌شرق با غرب بوده. از راه ارتباطی مهم و استراتژیک پارت و هگمتانه و شوش و بین‌النهرین به پاسارگاد که از طبس می‌گذشته گرفته تا امروز که با نگاهی گذرا به نقشه‌ی راه‌های ایران به این مهم پی می‌بریم.

در شهریور سال ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای به‌شدت ۷٫۸ ریشتر طبس و روستاهای مجاور آن را ویران کرد. این زمین‌لرزه که یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های دهه اخیر در ایران بوده‌ است، حدود ۱۵٬۰۰۰ کشته به‌جای گذاشت. طبس تا قبل از زمین‌لرزه سال ۱۳۵۷ جز مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه‌بندی شده بود. تحقیقات و پژوهش‌های ریخت زمین‌شناسی و نو زمین‌ساختی نشان می‌دهد طبس به‌دلیل وضعیت خاص زمین‌شناسی مستعد زلزله‌هایی با قدرت بالا بوده، ولی ابزارهای موجود در گذشته توان شناسایی این پتانسیل را نداشته است.

دکتر محمد آریامنش زلزله‌شناس، که خود از بازماندگان همین زمین‌لرزه است، معتقد است تا قبل از زلزله سال ۱۳۵۷ حداقل سه زمین‌لرزه بزرگ در این منطقه روی داده است. وی طی سالیان متوالی پژوهش‌های مختلفی را در زمینه وضعیت لرزه‌خیزی و زلزله‌شناسی و چشمه‌های لرزه‌زا در طبس ارائه داده است.

عکس کاور: twitter.com

$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});