تنگه هرمز کجاست و چه اهمیتی دارد؟

تنگه هرمز آبراهی بسیار مهم در جنوب ایران است و از مهم‌ترین مسیرهای تردد تجاری در جهان به شمار می‌رود. قرار داشتن بخش قابل‌توجهی از منابع نفت و گاز جهان در آب‌های خلیج فارس، اهمیت تنگه هرمز را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. تمام کشورهای صادر کننده نفت از منطقه خلیج فارس، بخش قابل‌توجهی از تولید روزانه خود را از مسیر تنگه هرمز به دیگر نقاط جهان می‌فرستند.

در سال‌های اخیر به‌دلیل تنش‌های گسترده سیاسی و تسلط ایران بر بخش‌های وسیعی از تنگه هرمز، نیروهای نظامی حضور بیشتری در تنگه هرمز و اطراف آن داشته‌اند. در واقع هر تغییری در محدوده تنگه هرمز، بر اقتصاد جهان تاثیر می‌گذارد. در این مقاله ابتدا به معرفی تنگه هرمز و سپس به بررسی اهمیت تنگه هرمز و جایگاه راهبردی آن در جهان می‌پردازیم.

منبع عکس: خبرگزاری مشرق

تنگه هرمز آبراهه‌ای حساس و کاربردی در منطقه خاورمیانه است که به‌دلیل قرار گرفتنش در شاه‌راه ارتباطی دریای عمان و خلیج فارس و امکان دستیابی کشورهای حاشیه خلیج فارس از طریق این تنگه به آب‌های آزاد، اهمیت بالایی در جهان دارد. پس از کشف نفت در آب‌های خلیج فارس، اهمیت تنگه هرمز نسبت به قبل نیز بسیار بیشتر شد.

تنگه هرمز در جنوب ایران، استان هرمزگان را به استان مسندم در کشور عمان وصل می‌کند. امارات متحده عربی و عربستان، به‌عنوان همسایگان اصلی کشور عمان، مدعیان اصلی در خاور میانه برای بهره‌برداری بیشتر از تنگه هرمز هستند و تاکنون تلاش‌های زیادی برای دور زدن این تنگه نیز کرده‌اند. کشتی‌های تجاری غول پیکر و نفتکش‌های عظیم بین‌المللی، بیشترین تردد را در مسیر تنگه هرمز دارند.

منبع عکس: آفتاب نیوز، عکاس نامشخص

نام تنگه هرمز از واژه «هورموغ» در گذشته آمده که ترکیب کلمه‌های «هور» و «موغ» است. موغ به‌معنای نخل و موغستان به‌معنای نخلستان، به استان هرمزگان اطلاق می‌شده است. به‌طور خاص این منطقه در گذشته در شهرستان میناب کنونی قرار داشته است که نزدیک‌ترین بخش استان هرمزگان به تنگه هرمز نیز ااست. در برخی منابع به اشتباه ریشه نام هرمز را از «هرمزد» میدانند که تلفظ امروزی اهورامزدا است، اما این تعبیر درست نیست.

نزدیک‌ترین جزیره‌های ایرانی به تنگه هرمز جزایر قشم، هنگام، هرمز و لارک هستند. این جزیره‌ها به‌دلیل نزدیکی به این تنگه موقعیت راهبردی ویژه‌ای پیدا کرده‌اند؛ به‌خصوص جزیره قشم به‌دلیل مساحت بالا و ظرفیت‌های بالای گردشگری اهمیتی دو چندان دارد.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم

تنگه هرمز بین دریای عمان و خلیج فارس قرار دارد و تنها مسیر ارتباطی خلیج فارس به آب‌های آزاد در جهان است. شمال تنگه هرمز شهرستان میناب در استان هرمزگان قرار گرفته است و این تنگه از جنوب به شبه‌جزیره مسندم در شمالی‌ترین نقطه کشور عمان می‌رسد. گستره تنگه عمان به سه بخش تقسیم می‌شود. این بخش‌ها شامل آب‌های سرزمین ایران، آب‌های سرزمین عمان و آب‌های آزاد می‌شوند. شاید دانستن این نکته جالب‌توجه باشد که بخش عمده طرح‌های تفکیک تردد کشتی‌ها، در آب‌های عمان قرار گرفته‌اند.

تقسیم جغرافیایی تنگه هرمز به‌صورت ۱۲ مایل دریایی، معادل ۲۲ کیلومتر برای آب‌های ایران، ۱۲ مایل دریایی یا ۲۲ کیلومتر از ساحل عمان و سه کیلومتر آب‌های آزاد است. هیچ‌کدام از دو دولت ایران و عمان حق دخل‌وتصرف در آب‌های مجاور را ندارند و هر یک تنها می‌توانند بر سواحل خود نظارت کنند.

منبع عکس: خبرگزاری شبستان، عکاس نامشخص

عرض تنگه هرمز در نقاط مختلف تغییر می‌کند؛ اما کنترل نظامی روی این مسافت میسر است. بر طبق مقررات عهدنامه کنوانسیون جهانی در مورد حقوق دریاها که در سال ۱۹۸۲ میلادی به تصویب رسیده است، در شرایط صلح، همه کشتی‌های نظامی و بازرگانی امکان تردد از این تنگه را دارند.

منطقه مشرف به تنگه هرمز در ایران، منطقه‌ای نظامی به شمار می‌رود و تردد در آن تنها با کسب مجوزهای لازم امکان‌پذیر است. (مشاهده موقعیت مکانی تنگه هرمز روی نقشه)

منبع عکس: شبکه تلویزیونی العالم

در دریاها و اقیانوس‌های بزرگ جهان آبراهه‌هایی با موقعیت‌های متفاوت وجود دارند؛ اما از مهم‌ترین خصوصیت آبراه مناسب می‌توان به عرض دهانه آن اشاره کرد. تنگه هرمز آبراهه‌ای با ورودی مناسب برای تردد کشتی‌ها و نفتکش‌های عظیم جهان است. کشتی‌های عبوری از تنگه هرمز به‌لحاظ اقتصادی، نظامی و سیاسی بسیار اهمیت دارند. در جهان تنگه‌های محدودی با موقعیت راهبردی تنگه هرمز و در این ابعاد وجود دارند.

امکان استفاده و بهره‌برداری از موقعیت و منابع تنگه هرمز در اختیار ایران و عمان است. در شرایط صلح امکان استفاده از تنگه برای تردد کشتی‌ها میسر است؛ اما در زمان‌های خاص، اگر یکی از کشورهای ایران و عمان درگیر جنگ باشند، می‌توانند همه کشتی‌های عبوری از تنگه را پیش از عبور بازرسی کنند. در حالت کلی استفاده از حریم تنگه هرمز برای کشورهای هم جوار با آن مجاز است و امکان به تعلیق درآوردن ترددها برای کشورهای مشرف به تنگه وجود ندارد. در دوران جنگ ایران و عراق نیز، کشتی‌ها طبق ضوابطی خاص از این تنگه می‌گذشتند.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم، عکاس نامشخص

عرض تنگه هرمز در باریک‌ترین قسمت ۳۸ کیلومتر (حدود ۲۱ مایل دریایی) و در پهن‌ترین نقاط تا ۹۶ کیلومتر (حدود ۵۲ مایل دریایی) می‌رسد. راه دریایی آن برای مسیر کشتیرانی سه کیلومتر پهنا دارد که کنترل تردد را راحت می‌کند. طول تنگه هرمز به ۱۶۷ کیلومتر معادل ۱۰۴ مایل می‌رسد. تنگه هرمز از خلیج فارس عمیق‌تر است و شیب کف آن در جهت شمال به جنوب تغییر می‌کند و افزایش می‌یابد؛ تا جایی که عمق آب در حوالی جزیره لارک ۳۶ متر است و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم از ۱۰۰ متر نیز فراتر می‌رود. این در حالی است که عمیق‌ترین بخش های خلیج فارس از ۹۰ متر عمیق‌تر نیستند. انحنای تنگه هرمز به‌سمت شمال و داخل فلات ایران است و به همین دلیل خط ساحلی بیشتری در کرانه‌های ایران دارد.

منبع عکس: gulfnews.com، عکاس نامشخص

تنگه هرمز در طول تاریخ به‌دلیل موقعیت حساسی که دارد، محل منازعه‌های بین‌المللی بوده است. کشور ایران تسلط نظامی بالایی بر تنگه هرمز دارد و وجود جزایر متعدد در این تنگه، این امکان را برای نیروهای نظامی ایران ساده‌تر کرده است. گرچه ایران و عمان هر دو سهم مشترکی از این تنگه دارند، اما به‌دلیل وسعت کشور عمان و نیروهای نظامی محدود، در عمل تسلط نظامی ایران روی تنگه هرمز بیشتر است.

به‌طور کلی می‌توان تنگه هرمز بین خلیج فارس و اقیانوس هند، «تنگه جبل الطارق» در جنوب اسپانیا و بین دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس، «تنگه باب المندب» در جنوب یمن و بین دریای سرخ و اقیانوس هند، «تنگه بسفر» در غرب ترکیه و بین دریای سیاه و دریای مرمره، «تنگه داردانل» در شمال غرب ترکیه و بین دریای اژه و مرمره، «تنگه مالاکا» بین اقیانوس هند و دریای چین جنوبی در اقیانوس آرام، «کانال پاناما» بین اقیانوس اطلس و آرام، «دماغه امید نیک» در جنوب آفریقا و مشرف به اقیانوس اطلس و «کانال سوئز» بین دریای مدیترانه و دریای سرخ را مهم‌ترین تنگه‌های جهان برشمرد.

تنگه هرمز دومین تنگه پر تردد جهان به شمار می‌رود. خلیج فارس در حدود ۶۸ درصد از ذخایر نفت و گاز جهان را در خود دارد و به این ترتیب می‌توان تنگه هرمز را یکی از بزرگ‌ترین مسیرهای انتقال انرژی در دنیا دانست. بنابراین تامین امنیت تنگه هرمز، تاثیر مستقیمی بر تامین منابع انرژی در جهان دارد.

منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص

صادرات نفت از تنگه هرمز به بازارهای جهانی در آسیا، آمریکا و اروپای غربی انجام می‌شود. یکی از کشورهای آسیا که بیشترین حجم واردات نفت خود را از طریق تنگه هرمز انجام می‌دهد، کشور ژاپن است. ژاپن بیش از ۷۵ درصد از نفت خام تولیدی‌اش را از این طریق وارد می‌کند. جابه‌جایی نفت به‌وسیله نفتکش‌های بزرگ با ظرفیتی بیش از دو میلیون بشکه صورت می‌گیرد.

اگر به هر دلیلی تنگه هرمز مسدود و صادرات نفت و فرآورده‌های آن از این مسیر متوقف شود، بازارهای جهانی با کمبودی بالغ بر ۲۰ میلیون بشکه مواجه می‌شوند که این مسئله باعث رشد چشمگیر قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی خواهد شد. در واقع بسته شدن تنگه هرمز به‌معنای توقف صادرات ۹۰ درصد از نفت منطقه حوزه خلیج فارس و مسدود شدن معامله‌های تجاری این حوزه در سطح جهانی می‌شود.

منبع عکس: tala.ir، عکاس نامشخص

منبع عکس: خبرگزاری تابناک، عکاس نامشخص

کشورهای حوزه خلیج فارس میزان متفاوتی از تولید نفت خود را از تنگه هرمز صادر می‌کنند. عربستان در حدود ۸۸ درصد، ایران در حدود ۹۰ درصد، امارات متحده عربی ۹۹ درصد و عراق در حدود ۹۸ درصد از تولید نفت و فرآورده‌های آن را از این تنگه صادر می‌کنند. کشورهای کویت و قطر نیز ۱۰۰ درصد صادراتشان از همین مسیر صورت می‌گیرد. البته تردد در تنگه هرمز تنها محدود به نفتکش‌های بزرگ نیست و بیش از ۵۰ درصد از داد و ستد بازرگانی کشورهای منطقه، از این مسیر و به‌وسیله کشتی‌های تجاری عظیم انجام می‌شود.

با توجه به مسائل مطرح شده در قسمت‌های قبل، می‌توان نتیجه گرفت تنگه هرمز شاهراهی حیاتی برای اقتصاد نفتی جهان به شمار می‌رود و از مهم‌ترین مسیرهای تردد دریایی در جهان است. تها یک روز بسته بودن تنگه هرمز می‌تواند قیمت هر بشکه نفت را تا بیش از ۲۰۰ دلار افزایش دهد. چنانچه کشور ایران اقدام به بستن تنگه هرمز کند، به‌لحاظ فنی بین چند روز تا سه ماه طول می‌کشد تا مجدد باز شود که این مسئله می‌تواند اقتصاد جهان را دستخوش تغییرات زیادی کند.

منبع عکس: خبرگزاری علم و فناوری

با بررسی موقعیت مکانی تنگه هرمز روی نقشه و در جوار کشورهای حاشیه خلیج فارس، می‌توانید به اهمیت آن بیشتر پی ببرید.

تصاویر هوایی زیبایی از خلیج فارس و تنگه هرمز توسط دوربین‌های ماهواره‌ای به ثبت رسیده‌اند. نمونه‌های زیر از زیباترین تصاویر هوایی تنگه هرمز هستند.

منابع عکس‌ها: خبرگزاری های ایلنا و جماران

در صورت تمایل می‌توانید نظر خود را درباره این مقاله در ادامه بیان کنید. اگر درباره تنگه هرمز اخبار یا اطلاعات دیگری دارید، با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.