هرچیزی که باید درباره کاخ آپادانا شیراز بدانید
کاخ آپادانا یا کاخ بار داریوش و خشایارشا قدیمی‌ترین و به تعبیری باشکوه‌ترین بنای تخت جمشید، یکی از کاخ‌های اندرونی این یادگار باستانی است. ساختن این کاخ به دستور داریوش در حدود سال ۵۱۵ پ.م. آغازشده و ۳۰ سال به طول انجامیده است. این کاخ که ۳۶۶۰مترمربع مساحت دارد، مشتمل است بر یک تالار چهارگوش مرکزی با ۳۶ ستون، سه ایوان در جهت‌های شمال، شرق و غرب (هر یک با ۱۲ ستون)، چهار برج در چهارگوشه بیرونی تالار و یکرشته اتاق نگهبانی که در جنوب آن قرار دارند. بنای کاخ آپادانا بهدست داریوش بزرگ آغاز و در زمان خشایارشا تکمیل شد. سطح این کاخ حدود ۳ متر از کف حیاط آپادانا و کف دروازه همه کشورها بلندتر ساختهشده است. هر ضلع کاخ آپادانا ۶۰.۵ متر است.درهای ورودی چوبی دو لنگهباروکشی از فلزات گرانقیمت و دیوارها با آجر رنگی تزیینشده بودند.
گردآمدن مهمانان بزرگ‌ترین امپراتوری جهان نیاز به تالار پذیرایی بزرگ و مجللی داشت و به همین دلیل داریوش کاخ آپادانا را بنا نهاد. آپادانا ازنظر هنری، تاریخی، سیاسی و معماری بزرگ‌ترین کاخ تخت جمشید است و نخستین بنای ایرانی است که سنگ بنا دارد. کرپتر، دستیار پروفسورهرستفلد در حفاری‌های تخت جمشید به این سنگ بنا دستیافت. در برج‌های شمال‌شرقی و جنوب‌شرقی سنگ بنای آپادانا بهصورتلوح‌های زرین و سیمین کشف شد. اينلوح‌ها در جعبه‌ایجاسازیشده بودند. داریوش در این لوح‌ها به مرزهای کشورش و همراهیاهورامزدااشارهکرده است.
ستون‌ها و سرستون‌های آپادانا
از ۷۲ ستونی که روزی سقف آپادانا و ایوان‌هایش را برپا می‌داشته‌اند، امروز تنها ۱۴ عدد پابرجا است که یکی از آن‌ها (در شمال‌شرقی ایوان شرق) بازسازی شده است، اما بر پایه روایات سیاحان اروپایی و تصاویر کشیده شده از تخت جمشید می‌دانیم که در سال ۱۶۱۹ میلادی هنوز ۲۰ ستون برپا بوده و این تعداد در سال‌های ۱۶۲۷ به ۱۹، در ۱۶۷۷ به ۱۸، در ۱۶۹۴ به ۱۷، در ۱۷۸۷ به ۱۵ و در سال ۱۸۴۱م. به ۱۳ عدد کاهش یافته که از آن تاریخ به بعد دیگر ستونی فرونیفتاده است.
در هر یک از سه ایوان ۱۲ ستون سنگی در دو ردیف سقف را نگه می‌داشته است. وزن تقریبی هر ستون ۸۵ تن و ارتفاع آن‌ها در حدود ۲۰ متر بوده است. در ایوان شرقی هر سرستون صورت دو شیر افسانه‌ایبههمپیوسته دارد و سر ستون‌های ایوان غربی شکل ساده سر گاو دارند. روی سرستون‌هاتیرک‌های عظیم چوبی از چوب سدر قرار داشت و روی آن‌ها نیز چوب‌های دیگری عمود بر آن‌ها قرار می‌گرفت تا سقف را پوشش دهند. سرستون‌های تالار اصلی به‌شکل سر گاو بوده و ستون‌ها۴۸ شیار داشتند. ستون‌ها با رنگ‌های تند رنگ‌آمیزی شده بودند. چشم، زبان و بینی گاوها قرمز بود. در سنگ‌نگاره‌ها سم حیوانات از طلا و ریش و موی سر آن‌ها از سنگ لاجورد بوده است.
تالار مرکزی آپادانا
بزرگی تالار مرکزی آپادانا آن مقدار بوده که گنجایش پذیرایی از هزاران میهمان را داشته باشد. ستون‌های تالار مرکزی آپادانا در بلندا و طرح آن درست مانند ستون‌های ایوان شمالی است؛ یعنی هر ستون مرکب از سرستون گاو دوسر و گلوبوته زیر آن و ساقه استوانه‌ایی شیاردار است و فقط شکل زیرستون آن‌ها باهم فرق دارد. به بیان دیگر بهجای اینکه زنگوله‌ایی باشد، متشکل از دوقطعهسنگ مکعبی شکل است که سنگ کوچک‌تربرفراز سنگ بزرگ‌تر (جمعا به ارتفاع ۱۵۵ سانتی‌متر) استوار بوده و خود زیر شالی چرخ مانند نصب شده است. سقف وسیع و سنگین تالار روی الوارهای سنگین از چوب سدر یا سرو استوار بوده و برای آنکه باران بام را خراب نکند، درون دیوارهای خشتی راه‌آبهای قائم با آجر و ملاط قیر ساخته‌اند که آب باران را به مجاری زیرزمینی، که از زیر آپادانا می‌گذشته، می‌رسانیده است. دیوارهای تالار مرکزی آپادانا همه به پهنای ۳۲.۵ متر و از خشت خام بوده است. خشت‌ها را به اندازه۳۳ در ۳۳ و باضخامت۱۳ سانتی‌متر ساخته و با ملاط گل و آهک به هم چسبانده‌اند. روی دیوارها لایه‌ایی از گل و گچ به پهنای ۵ سانتی‌متر و روی آن را با لایه‌ایی از گچ سبز خاکستریرنگ پوشانده‌اند.
رنگ دیوارهای کاخ‌ها در همهجا چنین بوده و در همه قسمت‌های آپادانا کف را با ملاط گچ و گل به ضخامت ۳ تا ۵ سانتی‌متر اندوده و روی آن را بافرشی از گچ سبز خاکستری پوشانده بوده‌اند که آثاری از آن بهدستآمده است. دو درگاه قرینه، تالار مرکزی آپادانا به ایوان‌های غربی و شرقی پیوند می‌داده است و دیوارهای این قسمت از خشت و آجر بوده است. کف درگاه‌های دوگانه دیوار شمالی، ورودی‌های اصلی کاخ بوده و قسمتی از دیوارهایش از سنگ بوده است. درها را که در حدود ۱۵ متر بلندی داشته، بهاحتمالزیادبه صورتدو لنگه و مجهز به درهای کوچک‌تر می‌ساخته‌اند. جنس آن‌ها احتمالا از چوب سرو یا سدر بوده و روی‌شان را روکشی از زر می‌پوشانده است.
پلکان‌های آپادانا
پلکان‌های آپادانا شاهکار هنری - تاریخی تخت جمشید است. به‌علت مرتفع بودن تالار اصلی، دو پلکان عظیم شرقی و شمالی از کف صفه وارد ایوان‌های آپادانا می‌شد. روی حجاری‌های این پلکان‌ها افراد کشورهای تحت حمایت هخامنشیان در حال آوردن هدیه برای شاه صفکشیده‌اند. ۸۱۱سنگ‌نگاره انسان و بی‌شمارسنگ‌نگاره‌های دیگر روی آن‌ها حکشده است. پلکان شرقی چون در زیرخاک قرار داشته نسبت به پلکان شمالی بسیار سالم‌تر است. سنگنگارههای نمایندگان ۲۳ساتراپی یکی از شاهکاهای هنری ایران است.
در دوطرف چهار پلکان شرقی ۲۲۹ سرباز مسلح به نیزه، کمان و ترکش پارسی صفکشیده‌اند. هیئت‌های نمایندگی ۲۳ کشور برای دادن پیشکش به شاه صف بسته‌اند و هر هیئت۳ تا ۹نفره را یک افسر مادی یا پارسی راهنمایی می‌کند. از ویژگی‌هایسنگ‌نگاره تخت جمشید آزادگی افراد در تصاویر است. در مقایسه با سنگنگارههای مشابه آشوری که مملو از جنگ و خونریزی است، تخت جمشید پیام صلح و دوستی دارد.
پلکان رو به شمال نقش‌هایی از فرماندهان عالی‌رتبه نظامی [مادی] و پارسی با گل‌های نیلوفر آبی در دست حجاری شده است. در جلوی فرماندهان نظامی افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام دیده می‌شوند. در ردیف فوقانی همین دیواره، نقش افرادی دیده می‌شود که هدایایی به‌همراه دارند و به کاخ نزدیک می‌شوند.
اهمیت هنر در دوران هخامنشیان
نکته‌ای جالب در خصوص آثار تخت جمشید، بهویژه آپادانا و خزانه، امضای گروه‌های مختلف هنری است که ساخت قسمتی از بناها را بر عهده داشته‌اند. وجود این امضاها نشان از علاقه هخامنشیان به هنر و هنرمند دارد. در ضمن بر طبق لوح‌هایخواندهشده از آن زمان، مشخص است که آن‌ها حقوق دریافت می‌کردند و این امضاها شاید حکم لیست حقوق آن‌ها را داشته است.
کتیبه‌های زرین و سیمین کاخ آپادانا
ساختمان این کاخ کار از دید داریوش بزرگ کاری سترگ و ماندنی بود و به همبن سبب او فرمان داد تا نام و نشان خود و ایران (ایرانشهر) را بر چهارخشت زرین و چهار خشت سیمین هر یک به طول و عرض ۳۳سانتی‌متر و پهنای ۱۵ میلی‌متر به سه زبان و خط پارسی باستان، بابلی و ایلامینقر کردند. چهار جعبه سنگی، هرکدام۴۵ سانتی‌متر طول و عرض و ۱۵ سانتی‌متر بلندی، ساختند و در هر جعبه، یک لوح رزین و یک لوح سیمین به‌همراه چند سکه از نوع سکه‌های ایونیه و لودیه و یونان که در آن روزگار رواج داشت (در ۵۱۵ پیش از میلاد، هنوز سکه‌های داریوش، موسم به داریک، دریک یا داریوشی ضرب نشده بود) قراردادند و در چهارگوشه تالار مرکزی آپادانا، زیر پی دیوار آپادانا، با تختهسنگ‌هایی سنگین مدفون ساختند. دو تا از این جعبه‌ها و گنجینه‌هایشان را در طول روزگار به تاراج برده‌اند و جای خالی یکی از آن‌ها در گوشه شمال‌غربی آپادانا در دلسنگ کوه آشکار مانده است. فردریک کرفتر در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی به بررسی این جای خالی پرداخت و نتیجه گرفت که باید در سهگوشه آن نیز نمونه آن یافت شود. پس از حفاری گوشه‌ها و در گوشه شمال‌شرقی و جنوب‌شرقی جعبه‌ها و گنجینه درون آن‌ها را یافتند و به تهران فرستادند. اکنون یک جفت از لوحه‌ها در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. روی هر یک از این چهار لوحه، متنی به سه زبان فاسیباستان (۱۰ سطر)، ایلامی (۷ سطر) و بابلی (۸ سطر) به خط میخی کنده‌اند. متن همه کتیبه‌های دوازده‌گانه، یکسان و ترجمه آن چنین است: