چابهار، گنجینه‌ ای از جاذبه های گردشگری طبیعی ایران

چابهار، تنها بندر ایران در کناره اقیانوس، نهتنها برای ایران، که برای ۶ کشور آسیای میانه از اهمیت استراتژیک ویژه‌ای برای حملونقل برخوردار است. چابهار که با گرم‌ترین زمستان و خنک‌ترین تابستان در میان بنادر جنوبی ایران از گردشگران و شهروندانش میزبانی می‌کند، جاذبه‌های طبیعی خیرهکننده‌ای را خود جایداده است، که تا به امروز آن‌طور که باید شناختهنشده است. با کجارو همراه باشید، تا با بهشت گمشده گردشگری ایران بیشتر آشنا شویم.

شهرستان چابهار با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵کیلومترمربع در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در کنار آب‌های گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرارگرفته است. این شهرستان از جانب شمال به شهرستان‌های ایرانشهر و نیک شهر، از جنوب به دریای عمان، از شرق به پاکستان و از غرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود است.

بندر چابهار با وسعتی بالغبر۱۱کیلومترمربع در ارتفاع ۷ متر از سطح دریا قرارگرفته است.. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ایرانشهر- کرمان ۱۹۶۱ کیلومتر است. بندر چابهار هم‌عرض جغرافیایی بندر میامی در شبه‌جزیره فلوریدای آمریکا است و دارای شرایط آب و هوایی کاملا همانند بندر میامی است. چابهار در ۲۲۸۶ کیلومتری تهران قرارگرفته است. فاصله آن تا زاهدان ۷۲۱ کیلومتر و تا بندر کراچی ۹۰۰ کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان۷۳۸ کیلومتر است. این شهرستان حدوداً دارای ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای عمان است.

خلیج چابهار که با بریدگی طبیعی و استثنایی خود، بزرگ‌ترین خلیج ایران در پیرامون سواحل دریای عمان به شمار می‌رود، نزدیک‌ترین آبراه به اقیانوس هند است.

بر اساسپیشبینی محققان سازمان ملل درزمینهحملونقل بین‌المللی، حدود نیمی از حمل‌ونقل جهان میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام می‌شود. از مجموع ۳کریدورحمل‌ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل برای این امر پیشبینی کرده‌اند، ۲کریدوراز ایران می‌گذرد و چابهار نقطه عبور جنوبی‌ترین کریدور شرقی–غربی جهان خواهد بود. این کریدور از «دروازه ابریشم» در چین آغاز می‌شود و قلب اقتصاد این کشور یعنی استان کانتون را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی می‌پیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهم‌ترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار می‌رسد.

بندر چابهار آسان‌ترین و راهبردی‌ترین راه دسترسی به آب‌های آزاد برای ۶ کشور محاط در خشکی در آسیای میانه است.

بندر چابهار به‌دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایه‌گذاری فراوانی در آن صورت می‌گیرد؛ ازجمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما و ساخت راه‌آهن بهسوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین‌المللی. این بندر یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است.

گمان غالب این است که نام چابهار تغییریافتهٔ چهاربهار است چراکه این منطقه همیشه آبوهوای بهاری دارد. گمانه دیگر این است که چون در قدیم مردم چابهار به این بندر چه بار می‌گفتند (به‌معنای اینکه از مسافران می‌پرسیدند که چه باری دارند) پس چابهار تغییریافتهٔ «چه بار» است. جابهار در گویش محلی مردم این منطقه به کسانی گفته می‌شود که در اطراف چاه آب سکنی گزیده‌اند در شهر چابهار جهت تأمین آب موردنیاز مردم در زمان قدیم از چاه‌هایی که مردم حفر می‌کردند استفاده می‌شده است و چه به‌معنای چاه آب و بار به‌معنای پیرامون. این اصطلاح بهمرورزمان با ورود غیربومیان به شهر و توسعه شهر آن به چابهاروچهار بهار تغییریافته است.

چابهار گرم‌ترین نقطه کشور در زمستان و خنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. متوسط دمای بیشینه (در خردادماه) طی یک دوره ۷ ساله ۳۱ درجه سانتی‌گراد، متوسط دمای کمینه (در دیماه) ۱۹ درجه سانتی‌گراد، و متوسط دما در طول سال ۲۶ درجه سانتی‌گراد است. بهطورکلیآبوهوای چابهار دارای کمترین تغییرات در فصول چهارگانه سال است و درجه رطوبت تنها در دو ماه از سال (اردیبهشت و خرداد) بالا می‌رود. برای مثال، هوای شهر چابهار در تابستان از تهران خنک‌تر است.

لیپار از جزو زیباترین طبیعی ایران و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری چابهار به شمار می‌رود. تالاب لیپاردر نزدیکی روستای رمین و در ۱۵ کیلومتری شرق چابهار در مسیر جاده ساحلی چابهار - گواتر قرارگرفته است. رویش گونه‌های بلوط و گزنه در آب صحنه فوق‌العاده زیبایی خلق کرده که در هیچ جای دیگر ایران دیده نمی‌شود. در این تالاب زیبا، پرندگانی چون لکلک، طاووس، کبک و مرغ ماهیخوار زندگی می‌کنند.

وجود پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسکن، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، زیبایی این منطقه را دوچندان کرده است. علاوه بر این در این منطقه پنبه‌های وحشی می‌روید که مردم منطقه از آن تشک و بالشت تهیه می‌کنند.

جذر و مد قرمز در چابهار، ازجملهدیدنی‌های سواحل جنوبی استان سیستان و بلوچستان است که بازدیدکنندگان را به تعجب وامی‌دارد. اوج زیبایی این پدیده در دره لیپارقابلمشاهده است، جایی که به آن تالاب صورتی میگویند. در مورد رنگ قرمز این پدیده که محصول فعالیت پلانکتون‌هاست توسط کارشناسان محیطزیست استان توضیحاتی ارائهشده است:

وجود پلانکتون‌هایگیاهیزیاد در منطقه (۹۰ درصد پلانکتون‌هایگیاهی در این حوزه یافتمی‌شوند)، وفور مواد آلی و معدنیکه از طریق رودخانه‌ها و خورهای متصل به خلیج به این حوزه هدایتمی‌شوند، باعث افزایشزیادتولیدبیولوژیکی در بعضی از فصول سال خواهد شد بهطوریکهاین عوامل به‌همراه جریاناتدریایی حاصل از طوفان‌هایمونسونکه از ویژگی‌هایمنحصربهفرد حوزه اقیانوسیدریای عمان است، موجب افزایشبیشازحد تعداد پلانکتون‌هایگیاهی در ماه‌های بعد از فصل مونسون(که از اواسط خرداد شروع تا اواسط شهریور ادامه خواهد داشت) می‌شودکهاین تعداد در آذرماه به حداکثرمیزان خود می‌رسد.

کنار این تالاب زیبا نیز دشتار قرار دارد که بومیان به آن عروس نیز میگویند. علت این نام‌گذاری، زیبایی منطقه و وجود درختان سرسبز و خرم است که می‌تواند پذیرای علاقه‌مندان به طبیعت باشد. دشتار در زبان بلوچ به دخترانی اطلاق می‌شود که هنوز عروسی نکرده و به عبارتی در مرحله نامزدی به سر می‌برند. در این منطقه پنبه‌هایی وحشی به عمل می‌آید که بومیان از آن تمشک و بالش تهیه می‌کنند. همچنین این منطقه، تاریخی طولانی را یدک می‌کشد و دارای جاذبه‌هاییازجملهچاه‌های عمیق و گورستان‌های تاریخی است.

درساحل صخره ای چابهار (دریا بزرگ) معمولا دریا خشمگین و پرجوشوخروش هست.موج‌های سهمگین بعد از برخورد با صخره‌های کنار ساحل چندین متر به هوا پرتاب می‌شوند که جلوه‌یبینظیری به این ساحل می‌دهند. ارتفاع این امواج به ۱۵ متر می‌رسد و در فصل مرداد و مصادف با وزش بادهای موسمی است.

تپه هایگلفشان چابهار یکی از جاذبه‌هایمنحصربهفرد در دنیاست. در شمال غربی چابهار و در ۲۰ کیلومتری روستای کهیر سه تپه کوچک گلفشان به ارتفاع ۲۰-۱۰ متر وجود دارد که دوتای آن‌ها از چندین سال پیش خاموش شده و سومین آن‌ها که هنوز فعال است، گلی سرد و طوسیرنگ از دهانه آن تراوش می‌کند.

این تپه‌ها با پرتاب حباب‌هایگلولای از ژرفای زمین، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند، مردم محلی از این گلولای برای درمان بیماری‌هابهویژهبیماری‌های پوستی استفاده می‌کنند.

کوه‌های مریخی یا مینیاتوری بهموازات دریا از منطقه کچو تا نزدیکی‌های خلج گواتر کشیده شده‌اند. رنگ تقریباسفیدرنگ کوه (چیزیمیانطوسی و سفید) با واریزه‌هایبسیار در پایآن، وجود گرما و حرارت و شرجی هوا و رطوبت نسبتا بالا و سویدیگر آن دریا که به‌این منظره آغوش گشوده است، مناظریرؤیایی و تخیلی را در ذهن بینندهپدیدمی‌آورد. همین منظره منحصربه‌فرد که جاده چابهار – گواتر آن را به دونیمتقسیمکرده، باعث شده تا این جاده به یکی از زیباترینجاده‌هایایرانتبدیل شود. یک‌سوکوه‌هایمخروطیمریخی با آن رنگ خاکستریخیال‌انگیز و سویدیگردریای سبز و ماسه‌هایاندکی سرخ با درختچه‌هایبیابانی در کرانه آن.

این جنگل زیبا در ناحیه ساحلی خلیج گواتر در نزدیکی محلی که رودخانه باهوکلات به دریای عمان می‌ریزد قرار دارد. حرا درختهچه ای است که در مرداب‌های نواحی گرم در کرانه‌های عربستان، مصر و جنوب ایران می‌روید.

در جنگل‌های حرا گل‌ها شبیه گل‌های شاه‌پسند و میوه به‌شکل کپسول تخممرغی است که درون آنیکدانه وجود دارد و با دو شکاف باز می‌شود؛ گلدهی در دو فصل بهار و پاییز صورت می‌گیرد.

حرا گونه‌ایآفتاب‌پسند است که بستگی به شرایط زیستی به بلندی پنجتاده متر می‌رسد، ریشه در اینگونه سطحی و مشتمل بر یک ریشه عمودی کوتاه و تعداد زیادی ریشه جانبی مورب است.

حرا دارای ریشه‌های هوایی به نام ریشه‌های تنفسی است، در سطح این ریشه‌هاعدسک‌های فراوانی وجود دارد که کار تنفس و تبادلات گازی گیاه را میسر می‌سازد.

این رودخانه یکی از پرآب‌ترین رودهای بلوچستان و عامل اصلی حیات در جنوب این منطقه محسوب می‌شود، اینجا محل زندگی تمساح ایرانی است، این جانور بازمانده مزندگانی است که در حدود ۲۶۵میلیون سال پیش می‌زیستهاند.

رودخانهٔ باهوکلات از کوه پیرآباد در ۴۷کیلومتریچنوبشرقیایرانشهر و ۳۸کیلومتری شمال غربی سرباز سرچشمه می‌گیرد و به نام رودخانه رگاب (ریگاب) دهستان سرباز را بهسوی جنوب شرقیطیمی‌کند.

در حوزه حیاتوحش نیز تمساح پوزهکوتاهبرجسته‌ترین موجود منطقه چابهار است که بهطور طبیعی و آزاد زندگی می‌کند.

زیستگاه اصلی این تمساح که به نام محلی گاندو خوانده می‌شود، حدود ۳۸۰هزار هکتار مساحت دارد که بخشی از آن در چابهار و بخش دیگر آن در شهرستان ایرانشهر واقعشده است.

تمساح پوژه کوتاه در برکه‌هایراسک، باهوکلات و باتلاق‌هایدلگان و کلانی زندگی می‌کند و تنها نوع تمساح ایران است که ارزش ملی و بینالمللی دارد. طول این جانور تا چهار متر می‌رسد و قوی‌ترین عضو آن دمش است.

در چابهار چندین اسکله صیادی وجود دارد که دو اسکله صیادی (تیس) و (رمین) از بقیه دیدنی‌ترند.

اسکله تیس در داخل محوطه و اراضی منطقه آزاد و اسکله رمین در ۱۰ کیلومتری شرق چابهار قرار دارد، تماشای کشتی‌ها و قایق‌های صیادی و صیادان و صید انواع ماهی‌ها و شاهمیگو که از محصولات دریایی هستند، دیدنی است.

این مقبره متعلق به شخصی به نام سید محمد است و موردتوجه مسلمانان هند و ایران بوده و هرسال۱۵ذی‌القعده مراسم خاصی در آنجا اجرا می‌شود، این مقبره در شهر چابهار و در بلوار شهید ریگی واقعشده است.

در کتاب فرهنگ مردم بلوچ نوشته عبدالله ناصری آمده است:

بندر تاریخی تیس با قدمت بیش از دوهزار سال در دهانه خلیج چابهار جا گرفته است. همچنین قلعه پرتغالی‌هابر فرازتپه‌ایمشرفبه جاده چابهار – تیس و در پنج کیلومتری شهر چابهار قرار دارد. قلعه تیس به ابعاد ۲۴ در ۹۵ متر ساختهشده و مصالح بهکاررفته در آن، آجر، سنگ و گچ است. در ورودی در بخش شرقی قرار دارد. در این قلعه هشتی بزرگ با اتاق‌های بسیار و ایوان اختصاصی نیز وجود دارد که طرز ساختن آن شبیه به کاروان‌سراهای شاهعباسی بوده و در زمان شاه سلیمان صفوی ساختهشده است.

علاوه بر آن، در سمت ساحل دریای عمان قلعه دارای دو برج دیدهبانی است که برج سمت راست بهصورتیک اتاق ایوان دار و یکشاهنشین روی مجمعی مکعب مستطیل پیسازی شده و استفاده از برج علاوه بر دیدهبانی، بهصورت چراغ دریایی نیز بوده است.

گوشه‌های حیاط قلعه آثاری از آبانبارها دیده می‌شود که از سنگ و ساروج و گچ ساختهشده‌اند. در بیرون دیوار بلند قلعه آثار چاهی وجود دارد که در سنگ صخره کندهشده و لبه چاه با استفاده از سنگ و ساروج محکم شده است. قدمت قلعه تیس به دوره اسلامی بازمیگردد و با شماره ۵۵۵ در فهرست آثار ملی ایران بهعنوانیک اثر ملی تاریخی به ثبت رسیده است. (سال ۱۳۴۵ هجری شمسی) بازدید از قلعه تیس که ویرانه‌های آن نشانه رشادت و پیروزی ایرانیان بر استعمار پرتغال است به همه گردشگران توصیه می‌شود. محوطه‌ای که قلعه تیس بر آن بناشده به دوران پیش از اسلام بازمیگردد. این قلعه در حال مرمت است.

ساختمان قدیمی تلگراف‌خانه، قدیمی‌ترین بنای مدرن منطقه است. بنای مذکور توسط انگلیسی‌ها اواخر دوران قاجار در سال ۱۸۶۴ میلادی برای رونق دریانوردی، تجارت و ایجاد ارتباط بین هند، گواتر، جاسک و بندرعباس بنا شد. این بنا، ساختمانی بانام «بنلگو» با ویژگی‌های معماری نواحی گرمسیری است که رواق هلالی دورتادور ساختمان بر آن گواهی می‌دهند.

بنای تلگراف‌خانه از معدود بناهایی است که در زمان حکومت قاجار در این بندر ساخته شد. بنایی دوطبقه که الوارهای چوبی کف اتاق‌ها، راهپله‌ها و پاگردها را نقش داده و سقف‌ها با پوششی از تیرهای چوبی استحکام یافته است. وجود سایهبانهای شیروانی، سفالی و قوس‌های هلالی، این بنا را منحصربهفرد کرده است. این اثر زیبا با شماره ۲۱۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قدمگاه خضر در جنوب غربی چابهار در محلی به نام «سپوزه» از توابع بخش مرکزی واقع است. خواجه خضر از بزرگان و مردان نیکنام چابهار و مورداحترام بومیان است. از وی مقبره‌ای بر جای نمانده است زیرا مردم معتقد هستند وی زنده و حامی دریا، لنجها و قایق‌هاست اما دارای قدمگاهی است که پیروانش به زیارت آن می‌شتابند. در قدیم مراسم خاصی در این قدمگاه برپا می‌شد. خیرات کردن خرما و حلو یا قربانی کردن گوسفند توسط حاجتمندان بهویژه در این قدمگاه مرسوم است. بسیاری از دریانوردان پس از پایان سفر و رسیدن به ساحل در این قدمگاه شمع روشن می‌کنند.

در دامنه کوه شهبازبند، حدود ۲۵متر بالاتر از سطح زمین، دو غار مصنوعی و یک غار طبیعی در کنار هم قرار دارند که این سه غار چابهار را مردم بومی «بانمسیتی» میگویند. در زبان بلوچی، «بان» مرد صالح و خداپرست و تارکدنیا را میگویند و «مسیتی» معبد و پرستشگاه خوانده می‌شود. در درون یکی از غارها که طبیعی و کوچک است یک آرامگاه مکعب و صندوقچه‌ای که ارتفاع گنبد آن ۴۰ سانتی‌متر است دیده می‌شود. روی دیوارهای سه طرف گنبد، با جوهر قرمز و بنفش، خطوط و علاماتی نقش بسته که بیشتر به خط «گجراتی» و خطوط هندی شباهت دارد.

غار دوم به فاصله هفت قدم در سمت راست این غار، با سکویی از گچ و سنگ ساختهشده است. بر بدنه این سقف طبیعی، آثار تراش و ابزار کار به‌خوبی پیدا است. دهانه غار ۸۰ سانتی‌متر است. غار سوم به فاصله ۵۰ متر در سمت چپ غار اصلی قرار دارد که طول قوس دهانه آن ۲۰ متر است. در درون آن به فاصله کمی پس از ورود حفره‌ای عمومی قرار دارد که گویا بهجایی در دل کوه و در عمق آن متصل است. به نظر می‌آید که این غارها در زمره یک واحد تأسیساتی و ساختمانی و بهمنزلهتوقفگاه‌ها یا مذبح یا پرسشتگاه بوده است که سکویی برای انجام اعمال مذهبی یا تشریفات دیگر در سراسر پهنه جلوی هر سه غار ساخته بودند.