هر شهر ایران چند اثر ثبت جهانی دارد؟

آثار ایرانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو گنجینه‌های طبیعی ایران در عرصه‌های جنگلی و بیابانی و همچنین آثار باستانی ارزنده در استان‌های مختلف کشور را شامل می‌شود. برخی از این آثار به‌طور مشترک در چند استان قرار گرفته‌اند و برخی دیگر در شهرها قرار دارند. شهرهای اصفهان با سه اثر مستقل و بم با یک اثر مستقل و دو اثر مشترک پیشتاز شهرهای دارای آثار ثبت شده در یونسکو در ایران هستند.

آثار طبیعی ایران در فهرست میراث یونسکو از ذخیره‌گاه‌های ارزشمند زیست‌کره در جهان به شمار می‌روند و آثار باستانی ایران اهمیت بالایی میان مورخان و باستان‌شناسان در دیگر نقاط جهان دارند. آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث معنوی و ناملموس یونسکو نیز هویت ملی ایران‌زمین را مشخص می‌کنند.

«میدان امام (نقش جهان)» و «مسجد جامع اصفهان» دو اثر ایران در میراث جهانی یونسکو در مرکز استان اصفهان، شهر اصفهان هستند. باغ «چهلستون» اصفهان و باغ «فین» کاشان نیز به‌صورت مشترک با دیگر باغ‌های ایرانی در فهرست میراث یونسکو به چشم می‌خورد. قنات «وزوان» در شهر وزوان، قنات «مزدآباد» در شهر میمه و قنات «مون» در شهر اردستان نیز سه قنات از ۱۱ قنات ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو در اصفهان هستند که نام آن‌ها به‌عنوان بیستمین اثر ایران در فهرست یونسکو ثبت شده است.

نخستین اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو، «زیگورات چغازنبیل» در خوزستان است که در سال ۱۹۷۹ میلادی در این فهرست ثبت شد. این سازه ارزشمند در نزدیکی روستای خماط و در فاصله تقریبی ۴۰ کیلومتری از جنوب شرقی شوش قرار دارد.

«سازه‌ های آبی شوشتر» از دیگر آثار تاریخی خوزستان در فهرست یونسکو است که به‌واسطه طراحی خلاقانه و نبوغ معماری مورد توجه کارشناسان جهانی قرار دارد. سازه‌های آبی شوشتر در نزدیکی میدان ۱۵ خرداد شهر شوشتر قرار دارد.

«محوطه باستانی شوش» در گستره‌ای به مساحت بیش از ۸۰۰ هکتار، دیگر اثر برگزیده استان خوزستان در فهرست میراث جهانی یونسکو است. باستان‌شناسان در این محوطه باستانی ۱۵ لایه تاریخی از دوران عیلامیان، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان کشف کرده‌اند. از معروف‌ترین بناهای باستانی در شهر باستانی شوش می‌توان قلعه آپادانا، تپه‌های آکروپول و قلعه شوش را نام برد.

منبع عکس: وب‌سایت iran traveling center، عکاس نامشخص

استان فارس تعداد قابل‌توجهی از معروف‌ترین آثار ایران در دنیا را در خود جای داده است. «مجموعه تخت جمشید»، «چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس» و «مجموعه پاسارگاد» آثار برگزیده این استان در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند. «باغ ارم شیراز» از دیگر آثار ثبت‌شده استان فارس به‌عنوان میراث جهانی است که به‌طور مشترک با هشت باغ ایرانی دیگر به‌عنوان سیزدهمین اثر ایران در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست یونسکو ثبت شد.

تخت جمشید در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتری شمال شرقی مرودشت و فاصله تقریبی ۷۰ کیلومتری از شمال شرقی شیراز قرار دارد. آرامگاه کوروش هخامنشی همراه با مجموعه‌ای از بناهای تاریخی در محوطه پاسارگاد نیز در روستای «مادر سلیمان» در ۱۳۵ کیلومتری شمال شرقی شیراز واقع شده است.

بخش قابل‌توجهی از آثار باستانی دوره ساسانیان در نزدیکی شهرهای فیروزآباد و کازرون در استان فارس قرار دارد که مجموعه آن‌ها تحت عنوان «چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس» در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. آثار این مجموعه و محل قرارگیری آن‌ها به شرح زیر است:

• سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان در فیروزآباد فارس
• شهر گور در سه کیلومتری شهر فیروزآباد
• کاخ اردشیر بابکان در شهر تاریخی گور در نزدیکی فیروزآباد
• شهر بیشاپور در بخش مرکزی کازرون
• غار شاپور در ۶ کیلومتری شهر تاریخی بیشابور و ۲۵ کیلومتری شهر کازرون
• کاخ ساسانی سروستان در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان

استان کرمان با دو اثر مستقل و پنج اثر مشترک با دیگر استان‌ها در یونسکو، رتبه نخست استان دارای بیشترین آثار ثبت‌شده ایران در یونسکو را دارد. «روستای صخره‌ای میمند» در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر بابک، «ارگ بم» در شهر تاریخی بم، «باغ شازده ماهان» در شهر ماهان، قنات «گوهر ریز» در جوپار، قنات‌های «اکبر آباد» و «قاسم آباد» در بم و بخشی از «کویر لوت» در این استان، آثار ثبت‌شده کرمان در فهرست یونسکو هستند.

آثار ثبت شده ایران که به‌صورت پراکنده در شهرهای مختلف ایران قرار گرفته‌اند، به شرح زیر است:

• تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی، شهر تکاب
• گنبد سلطانیه در استان زنجان، شهر سلطانیه
• سنگ‌نوشته بیستون کرمانشاه، بر فراز کوه بیستون در ۳۵ کیلومتری شرق شهر کرمانشاه
• کلیساهای ارامنه در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، قره‌ کلیسا در شهر چالدران، کلیسای سنت استپانوس مقدس در شهر جلفا و کلیسای زور زور در شهر ماکو
• بازار تبریز در استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز
• آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل، شهر اردبیل
• برج گنبد قابوس در استان گلستان، شهر گنبد کاووس
• کاخ گلستان در استان تهران، شهر تهران
• شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان، ۵۰ کیلومتری جنوب شهر زابل
• بافت تاریخی یزد در استان یزد، شهر یزد
• منظر فرهنگی اورامانات در استان‌های کرمانشاه و کردستان، روستای اورامانات
• بیابان لوت در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان
• جنگل‌ های هیرکانی در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران و گیلان

منبع عکس: وب‌سایت UNESCO World heritage centre، عکاس نامشخص

نخستین اثر صنعتی ایران که به‌دلیل کیفیت بالای ساخت، تکنیک پیشرفته در طراحی و گستردگی خط ریلی در سال ۲۰۲۱ میلادی در فهرست یونسکو به ثبت رسید، راه آهن سراسری ایران بود. خط ریلی راه آهن سراسری نزدیک به ۱,۴۰۰ کیلومتر طول دارد و بندر گز در کرانه دریای خزر را به بندر امام خمینی در کرانه خلیج فارس می‌رساند. این خط ریلی در مسیر خود از شهرهایی مانند قائمشهر، گدوک، فیروزکوه، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان و اندیمشک عبور می‌کند و همچنین از جوار شهرهای اهواز و خرم‌شهر نیز می‌گذرد.

۱۱ قنات ایرانی در سال ۲۰۱۶ میلادی به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد در ساختار خود (از جمله عمیق‌ترین یا طولانی‌ترین قنات‌های تاریخی و فناوری جالب‌توجه در ساخت) در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسیدند. اسامی ۱۱ قنات ثبت شده در فهرست یونسکو به شرح زیر است:

• قنات قصبه در گناباد
• قنات بلده در فردوس
• قنات حسن آباد مشیر در مهریز
• قنات باغ زارچ در زارچ
• قنات ابراهیم آباد در اراک
• قنات مزد آباد در میمه
• قنات عمومی وزوان در وزوان
• قنات مون در اردستان
• قنات گوهرریز در جوپار
• قنات اکبر آباد در بم
• قنات قاسم آباد در بم

باغ‌های ایرانی نیز که به‌دلیل معماری زیبا و قدمت آ‌ن‌ها در فهرست میراث یونسکو ثبت شده‌اند در ۹ شهر مختلف قرار دارند که اسامی آن‌ها به شرح زیر است:

• باغ پاسارگاد مرودشت
• باغ ارم شیراز
• باغ شاهزاده ماهان
• باغ چهلستون اصفهان
• باغ فین کاشان
• باغ عباس‌آباد بهشهر
• باغ دولت آباد یزد
• باغ اکبریه بیرجند
• باغ پهلوان پور مهریز

عکس‌ کاور، مسجد جامع اصفهان از وب‌سايت tehrantimes