ویتنبرگ آلمان؛ شهری که دنیای مدرن را شکل داد

با این حال، درهایی که اکنون در سمت شمالی بنا قرار دارند، درهای چوبی اصلی زمان لوتر نیستند؛ زیرا آن‌ها طی جنگ هفت‌ساله در سال ۱۷۶۰ در آتش سوختند. حالا درهای برنزی تنومندی جایشان را گرفته که با کلمات لاتین اعلامیه‌ی ۹۵ ماده‌ای لوتر مزین شده‌اند. کلمات بدون تردید همان‌هایی هستند که لوتر نوشت. همان‌طور که لوتر خود باور داشت، کلمات می‌توانند حرکت کنند.

چنانکه خود نیز با خوانشی که از کتاب مقدس داشت نظام حاکم را مورد سؤال قرار داد و مذهب جدیدی پدید آورد که باعث شد یکپارچگی کلیسا و اروپا را بر هم بزند.

شاید به همین خاطر باشد که وقتی وارد کلیسا شدم، در فضای باز و مرتفع درون کلیسا لوتر و اصلاحاتش را حتی بارزتر از آن درهای بسته یافتم. اینجا، مجسمه‌های لوتر و هم‌عصرانش به صف شده‌اند و گفته می‌شود عصرگاه، که بازدیدکنندگان آنجا را ترک می‌کنند، مجسمه‌ها بحث‌های دینی‌شان را تا پاسی از شب ادامه می‌دهند. روایت چنین یادآور می‌شود که لوتر تنها شخصیت اصلاح‌طلب نبود؛ او بخشی از گفتمان جاری بود که حتی تا امروز نیز ادامه دارد.

اگرچه دیگر افراد نیز اندیشه‌های اصلاح‌گرانه درباره‌ی کلیسا داشتند، اما ویتنبرگ همچنان مهد اصلاحات دینی و لوتر پدر آن پنداشته می‌شود.

خانه‌ی لوتر در ویتنبرگ

با این حال، وسعت ویتنبرگ خود دلیلی شد تا اندیشه‌های لوتر بتواند نشو و نما پیدا کند. در این شهر دانشگاهی کوچک، متفکران بزرگ مدام با دیگران در ارتباط بودند و می‌توانستند ایده‌های خود را به مردم منتقل کنند. حیاط لوکاس کراناخ پدر (Lucas Cranach the Elder)، معروف به نقاش اصلاحات، نیز در اینجا قرار دارد. همچنین فیلیپ ملانشتن (Philip Melanchthon)، اصلاحگر دینی، اینجا زندگی کرده است.

لوتر ایده‌هایش را در متن‌های خیلی کوتاه (نسخه‌های ۱۸ یا ۱۶ صفحه‌ای) می‌نوشت تا بتوانند آن‌ها را سریع چاپ و به راحتی توزیع کنند. بدون صنعت چاپ، جنبش اصلاحات دینی هرگز نمی‌توانست چنان تأثیر داشته باشد.

رساله‌های چاپی لوتر

جنبش اصلاحات دینی را اغلب با عنوان اولین انقلاب رسانه‌ای معرفی می‌کنند؛ لوتر خیلی سریع فهمید که چگونه از زبان، موسیقی و تصویر برای اشاعه‌ی پیامش استفاده کند. او کم‌کم نوشتن به زبان آلمانی، به جای زبان لاتینی، را جایگزین کرد. لوتر اغلب نوشته‌هایش را با تصاویر و شعرهای گیرا و بومی تزئین می‌کرد که به شکوفایی اصلاحات کمک کرد. وسعت استفاده از موسیقی در حدی بود که باعث شد او را پدر موسیقی اعتراضی بنامند.

این توجه جدید به زبان‌های بومی همچنین بر گسترش دیگر زبان‌ها هم تأثیرگذار بود. مبلغان پروتستانی که در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم از اروپا و آمریکای شمالی به آفریقا رفتند، مثل لوتر، عقیده داشتند که انجیل را باید به زبان‌های بومی ترجمه کرد. یورگ هائوشتاین (Jorg Haustein)، استاد ادیان آفریقایی دانشگاه لندن، می‌گوید:

این رویه باعث شد که زبان شکل بگیرد؛ یعنی برای زبان‌هایی که نظام نوشتاری نداشتند، یک نظام ابداع کنند و همچنین اصطلاحاتی متناسب برای خدا، شیطان، گناه، رستگاری و ... پیدا کردند.

او پس از آنکه فهمید نمی‌تواند آن‌ها را به مذهب مسیحی مد نظرش بگرایاند، علیه آنان نوشته‌های تندی منتشر کرد که در آن‌ها گفت باید کنیسه‌ها، مدرسه‌ها و خانه‌های یهودیان را آتش بزنند، اموال‌شان مصادره شود و تبعید شوند یا به‌عنوان نیروی کار مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

در نمای جنوب شرقی کلیسای شهر ویتنبرگ، جایی که لوتر معمولا سخنرانی می‌کرد، خوک جهودها (مجسمه‌ای ضد یهودی) قرار دارد که متعلق به سال ۱۳۰۵ میلادی است. بالای این حجاری برجسته، کتیبه‌ای هست که در آن نام خدای یهودیان به‌صورت غیر محترمانه‌ای حک شده است. این کتیبه‌ بعدها، با ارجاع به نوشته‌های توهین‌آمیز لوتر، اضافه شد.

خوک جهودها (Judensau) بر دیوار کلیسای ویتنبرگ

هدف لوتر این بود که همه را زیر چتر کلیسایی مصلح متحد کند، اما اندیشه‌هایش پیامدهایی فراتر از آنچه می‌خواست یا می‌توانست تصور شود داشت. الکساندر وبر (Alexander Weber)، از دپارتمان فرهنگ و زبان‌های کالج برکبک (Birkbeck) لندن، با اشاره به اختلافات دینی اروپا بین سال‌های ۱۵۲۴ تا ۱۶۴۸ گفت:

لوتر زبان آلمانی را یکپارچه کرد، اما ایده‌های مذهبی‌اش تفرقه‌ای ایجاد کرد که هنوز هم حس می‌شود. جنگ مذهبی در ادامه‌ی جنگ کلمات آمد.

اولین موج مهاجرتی انگلیسی‌ها در سال ۱۶۲۰ با کشتی می‌فلاور به آمریکا رفتند

تأثیر لوتر آنقدر زیاد بوده که بر فرهنگ کنونی نیز نقش خود را گذاشته است. عقیده‌ی لوتر و شوری که برای قانع کردن دیگران داشت، پیشگام تبلیغات مسیحی امروز است. مثلا برنامه‌ی رادیویی ساعت لوتری (The Lutheran Hour)، که از سال ۱۹۳۰ کارش را شروع کرد، قدیمی‌ترین برنامه‌ی رادیویی مسیحی جهان است و بیش از یک میلیون مخاطب دارد. در سال ۱۹۶۶، وقتی مارتین لوترکنیگ داشت روی در شهرداریشیکاگو خواسته‌هایش را فهرست می‌کرد، درست یادآور مارتین لوتر در ویتنبرگ بود.

مورد مشابهی را حتی می‌توان بین لوتر و ادوارد اسنودن آمریکایی در نظر گرفت؛ بدین گونه که هر دو آگاهی خود را فراتر از قدرت‌های زمان‌شان گذاشتند و با استفاده از آخرین وسایل ارتباط جمعی علیه نظام سلطه شوریدند.

همین‌طور نیچه تلاش کرد ایده‌های لوتر را گسترش دهد؛ او اینگونه ادعا کرد که «پس از گوته و لوتر گام سومی هم لازم بود که برداشته شود». نیچه این سومین گام را تحت کتاب چنین گفت زردشت و با ادعای مرگ خدا برداشت. آنچه در ویتنبرگ آغاز شد، بر ایده‌های مدرنی مثل لیبرالیسم، کاپیتالیسم، دموکراسی، فردگرایی، ذهنیت‌گرایی و سکولاریسم تأثیر گذاشت.

در پارک پشت خانه‌ی لوتر آینه‌هایی کار گذاشته شده تا پانصدسالگی اصلاحات دینی را جشن بگیرند. وقتی آنجا قدم بزنید، تصاویر متعددی از خود به همراه گوشه‌ کناره‌های درختان و بوته‌ها را می‌بینید. اینجا تأثیر ویتنبرگ بر جهان به خوبی نشان داده شده است؛ جایی که حقیقت در آن بازسازی و بر تعدد تأکید شد.