استروشن ؛ شهری با ۲۵۰۰ سال تمدن ایرانی در تاجیکستان

در ۲۵۶۰ سال پيش كورش بزرگ نخستین پایه‌گذار حقوق بشر جهان و شاهنشاه ایران بزرگ، در مكانی كه امروز شهر استروشن قرار دارد، شهری بنا کرد كه نامش كورش‌كده بود. اين شهر برای پاسداری دولت هخامنشی در برابر بيابان‌گردان باديه‌نشين شمال آسيای ميانه بنا شده بود. شهری بود با برج و باروی استوار كه با ۱۲ دروازه با خارج از شهر در ارتباط بود. در اين شهر آتشكده بزرگی قرار داشت كه باقی‌مانده آن را امروزه مغ‌تپه می‌گويند كه در وسط شهر امروزی استروشن قرار دارد.

دويست سال بعد اسكندر مقدونی در حمله‌ به ايران به این شهر نيز رسيد و سربازانش شهر را ويران كردند. از آنجا كه استان سغد بسيار حاصلخيز است، شهر جديد دوباره آباد شد و باز هم مركز داد و ستد بازرگانی قرار گرفت و جزو شهرهای مهم در مسير جاده ابريشم شد. آبادانی شهر سال‌ها ادامه یافت تا اينكه بار دیگر اعراب حمله کردند. پس از آن‌ها مغولان اين شهر را خراب و با خاک يكسان کردند و پس از آن شهر اوراتپه نام گرفت تا اينكه در سال ۲۰۰۲ حكومت جديد تاجيكستان نام شهر را به نام قديمی خود یعنی استروشن برگرداند.

امروزه استروشن يكی از شهرهای بزرگ تاجيكستان و از مراكز ادب و فرهنگ اين ناحيه است و پس از شهر خجند، مقام دوم را در استان سغد دارد.

شبلی مشهور در ادبيات صوفی ايران زاده اين شهر است. نام شبلی را در كارهای فريدالدين عطار نیشابوری (تذكره الاوليا)، جامی، سعدی و ساير اديبان صوفی مسلک ایران زمین می‌بينيم.

افشين، شاهزاده ایرانی و دشمن بابک خرم دين، نيز از همين شهر بوده است. او با دسيسه‌های خليفه عباسی بابک خرم دين را بدنام كرد و از ميان برد. با آنكه افشين حيدر، پسر كاووس، از شاهزادگان ايرانی بود و تعصب شديدی به آیين و آداب ايرانی داشت توسط عمال خليفه اسير و به بغداد آورده شد. وی در مذهب به روش مانی بود، ولی در عمل جزو بنده‌های خليفه، آشوبگر و به ضديت فرهنگ و آرمان دودمان خود برخاست.

به مناسبت ۲۵۰۰ سالگی بزرگداشت شهر باستانی استروشن، دولت تاجيكستان برنامه‌های بسياری را به‌صورت نمايش تئاتر و رقص و موسیقی به اجرا گذاشت. در زمان برگزاری جشن روی خرابه‌ها را به مساحت بيش از ۲ هكتار پوشانده و آن‌ را تبديل به يک سن تئاتر كرده بودند و برنامه‌های هنری گوناگون از جمله رقص‌، گروه موسيقی، برنامه‌های مدرن و... برگزار كردند. برنامه‌ای كه بی‌نهايت مورد توجه قرار گرفت نمايش كورش‌كده بود كه شايد بيش از ۱۵۰ هنرپيشه در آن شركت کرده بودند.

همان گونه که پیش از این نیز گفته شد شهر استروشن از عهد باستان، شهری زیبا با تاریخ ۲۵۰۰ ساله و مرکز سواد و کسب هنر و علم و ادب است. میان پیران و سالمندان این روایت مشهور است که پادشاه ایران، گشتاسپ، دختری به نام روشن داشته، بسیار زیبا و صاحب جمال، روزی سخت بیمار شده طبیبان مصلحت دادند که او در جای شمال‌رو (محل وزیدن باد و نسیم روح بخش) چند وقتی زندگی کند. دختر شاه به سیر و گشت برآمده و روزی به چاروس ( چهارراه) شمال‌رو آمد که بین دو بلندی واقع بود. در این مکان از طرف کوهستان باد و نسیمی روح‌بخش می‌وزید، نسیمی که به هنگام روز از طرف دشت عبور کرده و به هنگام شب به انسان حلاوت و روح تازه می‌بخشید. پس از استراحت در این منزل، روشن شفا یافته از پدرش خواهش می‌کند در این مکان شهری بنا کند. پدر درخواست دخترش را با جان و دل پذیرفته و بین دو بلندی مغ و قله شهری بنا می‌کند و نامش را استروشن ( جای ایست روشن) می‌گذارد. همچنین در بسیاری از منابع و سرچشمه ها استروشن را «گل روی زمین» خوانده‌اند.