جاهای دیدنی اردستان

اردستان یکی از شهرهای استان اصفهان به حساب می‌آید که جاهای دیدنی متعددی را در خود جای داده است. این شهر به‌دلیل قرارگیری در ناحیه گرم و خشک، نمونه کاملی از هنر زندگی در کویر را به تصویر می‌کشد. قنات مون به‌عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی ایرانیان، مسجد جامع اردستان به‌عنوان یکی از کهن‌ترین مساجد ایران، آب‌انبارهای متعدد، خانه‌های گودال باغچه و مقابر تاریخی بخشی از جاذبه‌های گردشگری این شهر را تشکیل می‌دهند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سید مجتبی توکلی)

مسجد جامع اردستان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران است. این شاهکار معماری که به‌صورت دو طبقه ساخته شده است، اولین مسجد دو طبقه تاریخ اسلام به حساب می‌آید و از همین رو، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر شناخته می‌شود. بنای اولیه مسجد جامع اردستان در دوره ساسانی آتشکده یا معبدی بود که بعد از ورود اسلام به ایران، به مسجد تبدیل شد. این مسجد جامع در گذر زمان آسیب‌های زیادی دید و مسجد امروزی حاصل تلاش استاد محمود اصفهانی در دوره سلجوقی است که آن را به‌شکل چهار ایوانی احداث کرد تا عنوان دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام را از آن خود کند.

ایوان جنوبی، معروف به ایوان صاحب‌الزمان، از قدیمی‌ترین بخش‌های مسجد محسوب می‌شود که مزین به طاق‌بندی و آجرکاری در زیر گنبد است. ایوان شمالی (صفه صفا)، ایوان شرقی (صفه امام حسین یا صفه امیر) و ایوان غربی‌ (صفه امام حسن مجتبی (ع) یا حکیم الملک) سایر ایوان‌های مسجد هستند. مسجد جامع در سال ۱۳۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر، این مسجد کاربری خود را برای نمازگزاران حفظ کرده، همچنین امکان بازدید از آن برای گردشگران نیز فراهم است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: شاهد غلامی)

قنات مون جزو معروف‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری اردستان و یکی از ۱۱ قنات ایران است که در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌‌اند. ویژگی خارق‌العاده قنات مون در این است که آب آن در دو طبقه روی هم حرکت می‌کند؛ بدون اینکه آب طبقه بالایی در قنات زیری نفوذ کند. علاوه بر این، امکان هدایت آب از هر یک از قنات‌ها به دیگری در صورت مسدود‌شدن یکی از آن‌ها وجود دارد. قنات دو طبقه مون با ۳٫۵ تا چهار کیلومتر طول و ۳۰ میله، از شاهکارهای مهندسی ایرانیان در دوران پیش از اسلام به شمار می‌رود و بر اساس منابع مکتوب، قدمت آن به دوره ساسانیان می‌رسد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Shahed R Tabaei)

منطقه حفاظت‌شده کهیاز که در نزدیکی شهر اردستان قرار دارد، در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان منطقه شکار ممنوع و در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده معرفی شد. این منطقه که ۹۲,۰۰۰ هکتار وسعت دارد، دشت‌ها، کوه‌ها و تپه ماهورهای متعددی را در خود جای داده است. از گونه‌های جانوری این منطقه می‌توان به کل، بز، قوچ، میش، آهو، روباه، گربه‌ شنی، هوبره، گرگ، کفتار، پلنگ، کاراکال و گربه‌ وحشی اشاره کرد. بادام کوهی، انجیر، تاغ، درمنه و قیچ نیز پوشش گیاهی کهیاز را تشکیل می‌دهند. جاذبه‌های منطقه فقط به گونه‌های گیاهی و جانوری خلاصه نمی‌شود و چشمه‌سارها، مزارع و باغ‌های داخل و مجاور آن تاثیر زیادی در جذب گردشگر دارند. با توجه به وضعیت آب‌وهوایی منطقه حفاظت‌شده کهیاز می‌توان فصل بهار را بهترین زمان بازدید از آن دانست؛ به‌خصوص که امکان کمپینگ در طبیعت وجود دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین مقتدایی)

مسجد خسرو، ‌سازه‌ای تاریخی و سه طبقه است که در آذر ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. گنبد زیبای مسجد دارای پایه‌ای مربعی است که در ادامه به هشت گوشواره می‌رسد. این بنا در گذر زمان دچار تخریب‌های زیادی شده و تاکنون مرمت‌هایی در آن صورت گرفته است. آب‌انباری در بخش شمالی مسجد وجود دارد که در زمان قاجار ساخته شد و علاوه بر امکان وضو گرفتن نمازگزاران، آب‌ آشامیدنی مردم محل را نیز فراهم می‌کرد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ali Ab)

قبرستان اردستان در محله «محال» مدفن «امیر اویس» از سرداران شاه اسماعیل صفوی است که در سال ۹۲۰ هجری قمری با ۳۰ سال سن، در جنگ کشته و به خاک سپرده شد. دو سنگ قبر مرمر به‌صورت عمودی و افقی روی مزار او قرار دارد و از آنجا که زیر نور خورشید به سفیدی نقره می‌درخشد، این مقبره با نام «سنگ سفید» نیز شناخته می‌شود. روی سنگ افقی مزار اشعاری از سعدی و حافظ به چشم می‌خورد که مزین به نقوش گل‌وبوته است و اثری از دوره صفویه به حساب می‌آید.

روی سنگ عمودی بخشی از آیه ۸۸ سوره قصص حجاری شده است:

کل شی هالک الا وجهه له الحکم و الیه ترجعون

در ادامه، نام امیر اویس و سپس قطعه شعری وجود دارد که در ادامه به چند بیت آن اشاره می‌کنیم:

به او بودم شبی افسانه آن شب بگوییدم وگر میرم به تعظیم سگان او بموییدم

مرا امروز برد از فنا جلوات بهر او سرودی کان میان نوحه گیید آن بگوییدم

شهید خنجر عشقم به خون دیده‌آلود به خاکم همچنان بر خون در آرید و مشوییدم

در حاشیه سنگ قبر نیز دو بیت شعر و دعای دوازده امام خواجه نصیر الدین طوسی دیده می‌شود. مقبره امیر اویس در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد جهانبخشی)

قنات ارونه یکی از قنات‌های شهر اردستان است که در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و بر اساس شواهد تاريخی قدمت آن را بیش از ۲,۵۰۰ سال تخمین می‌زنند. متخصصان کاريز و قنات معتقد هستند که حتی در صورت هفت سال خشکسالی پياپی در این شهر، آب قنات خشک نخواهد شد؛ موضوعی که ويژگی معماری و مهندسی ايرانی در ساخت قنات در مناطق كويری را به رخ می‌کشد. گفته می‌شود وقتی خواجه نصير‌ طوسی همراه با هلاکوخان وارد اردستان شد، برای حل اختلاف مردم بر سر تقسيم آب قنات ارونه، آن را به ۲۰٫۵ سهم تقسيم کرد. جالب اینکه سنگ‌های تقسيم‌بندی آب پس از گذشت ۵۰۰ سال همچنان سالم هستند. اين سنگ‌ها که با نام سنگ ساروج شناخته می‌شوند، از ترکیب آهک، ماسه، پشم بز، چربی و ماسه بادی تهیه شده‌اند و گرمای تابستان و سرمای زمستان تاثیری بر فرسایش آن‌ها ندارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علیرضا اکبریان‌زاده)

مقبره پیر مرتضی که با شماره ۱۲۱۱۹ در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید، در محله فهره قرار دارد. این مقبره ظاهرا به دست پیر مرتضی علی اردستانی به‌عنوان خانقاه و مدرسه احداث و بعد از وفاتش در آن به خاک سپرده شد. سازه تاریخی مزبور دارای گنبدی مرتفع و زیبا است که در زیر آن، قبر پیر مرتضی علی اردستانی فرزند امیر شمس الدین محمد اردستانی (ندیم شاه منصور)، قبر همسر پیر مرتضی و قبر پیر جمالی اردستانی عارف معروف قرن نهم هجری قمری به چشم می‌خورد. روی محجر چوبی اطراف این قبرها علاوه بر هفت بیت شعر، سال ۱۰۳۹ به‌عنوان سال ساخت سنگ قبر و ضریح ذكر شده است.

پیر مرتضی یکی از عرفای دوره ایلخانی بود و قدمت سازه کنونی مقبره به دوره صفویه می‌رسد. این بنای مربعی كوچک، دو ایوان ساده در دو سمت جنوب و شمال دارد و ورودی بقعه در ایوان جنوبی است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Vahid Vahid)

مسجد امام حسن مجتبی (ع) یکی دیگر از آثار تاریخی اردستان به حساب می‌آید که در سال ۵۴۷ هجری قمری (عصر سلجوقی) ساخته شد. در کتاب «تذکره الائمه» از علامه مجلسی و کتاب «خزائن» از ملا احمد نراقی آمده است که حضرت امام حسن (ع) در مسجد مزبور نماز خوانده و علت نامگذاری مسجد همین موضوع بوده است.

از این مسجد فقط مناره آن باقی مانده است که به‌تنهایی نیز عظمت و شکوه بنا را نشان می‌دهد. برای تماشای این مناره باید به میدان امام حسن اردستان بروید که جنب امامزاده و آب‌انبار قرار دارد. مناره مذکور در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۱۵ به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید.

مسجد سفید دردشت در محله فهره جای گرفته است و با اینکه تاریخ ساخت آن مشخص نیست، احتمال می‌رود که ساخت آن قبل از مسجد جامع صورت گرفته باشد. متاسفانه چند سال قبل حین ساخت دبیرستانی در مجاورت آن، بخشی از مسجد تخریب و به دبیرستان الحاق شد.

خانه تاريخی اميران در محله راهميان اردستان واقع شده و از خانه‌های دوره زنديه است كه در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. آخرین گزارش‌ها حاکی از آن است که این خانه مالک خصوصی دارد و از آنجایی که مرمت توسط اداره میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردستان بدون رضایت مالک ممکن نیست، در وضعیت نابسامانی به سر می‌برد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mahdi Fazlavi)

• آب‌انبار حاجی حسن: این آب‌انبار که به همت حاجی حسن اردستانی ساخته شده است، در مقابل مسجد جامع قرار دارد.
• آب‌انبار مقابل امامزاده اسماعیل: بانی این آب‌انبار مشخص نیست؛ اما به دست حاجی معتمدالحرام نیسیانی تعمیر شده است.
• آب‌انبار میدان پیر مرتضی: این جاذبه در میدان معروف به پیر مرتضی علی قرار گرفته است. از سال ساخت و بانی آب‌انبار پیر مرتضی اطلاعی در دست نیست.
• آب‌انبار مسجد خاکی: ملا غلام علی اردستانی در سال ۱۳۳۲ هجری قمری اقدام به ساخت این آب‌انبار کرد.
• آب‌انبار حاجی معدل السلطان: این آب‌انبار روبه‌روی مسجد خسرو واقع شده و بانی آن حاجی معدل السلطان اردستانی معرفی شده است.
• آب‌انبار حاجی میررحیم: حاجی میررحیم اردستانی به‌عنوان بانی آن شناخته می‌شود.
• آب‌انبار میدان بازار: این آب‌انبار در محله کبودان قرار دارد و مدرکی مبتنی بر نام بانی آن به دست نیامده است.
• آب‌انبار ملایعقوب: این جاذبه که توسط ملا یعقوب اردستانی در محله کبودان احداث شده است، در نزدیکی مسجد کبودان قرار دارد.

نویسنده: صدیقه شجاعی