جاهای دیدنی تربت جام

تربت جام از روزگار باستان تاکنون به نام‌های گوناگونی چون «بوزگان»، «بوزیگان»، «بوزجان»، «پوچکان»، «زام»، «سام»، «جام»، «تربت شیخ جام» و «تربت جام» خوانده شده است.

شهر کنونی از حدود سده ۳ هجری قمری ایجاد و اندک‌اندک گسترش یافته است. این شهر پس از بازسازی و آبادی دوباره، «بوزجان» یا «پوچکان» نامیده شده و کرسی ناحیه جام شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین مقتدایی)

آرامگاه شیخ احمد جامی در حاشیه شمال غربی شهرستان تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزالله در محله‌ای به نام سعدآباد قرار دارد.

این بقعه در واقع یک مجموعه است که از بخش‌های مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Bbadree)

سید معین‌الدین علی‌بن نصیر هارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی، یکی‌ از صوفیان بزرگ سده هشتم و نهم هجری قمری است. مقبره وی که از آثار امیر علی شیرنوایی است.

این اثر که در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام محسوب می‌شود، در مجاورت فضای ورودی و جنب آب‌انبار قرار دارد.

از دیدگاه معماری مسجد زیرزمینی مشتمل بر دو قسمت زمستانی و تابستانی است. مسجد زیرزمینی (زمستانی) پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاه‌ها است که ساختار آن گویای هویت و اصالت آن است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: سعید آقایی)

سنگ‌های مزار در آرامگاه شیخ جامی از نظر شکل به دو دست افراشته و صندوقی تقسیم می‌شوند و هریک دارای مشخصات متفاوتی نسبت به سنگ نوع دیگر هستند. با توجه به بررسی‌ها چنین به نظر می‌رسد که هرچه مقام مدفون در رتبه بالاتری قرار داشته، ارتفاع سنگ مزار او نیز بیشتر بوده و همین طور ظرافت تزیینات و دقت در ساخت و نقش کتیبه‌ها به همان نسبت افزایش یافته است.

امروزه از بنای موسوم به مدرسه امیر شاه ملک اثری بر جای نمانده است. گویا بانی آن امیر شاه ملک درسال ۸۲۹ هجری قمری وفات کرده است. او یکی از امرای کلان و معتبر تیمور گورکانی بوده است که نامش در کتیبه مسجد شاه در مشهد دیده می‌شود. در حال حاضر در محل بنای امیر شاه ملک مدرسه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: فریبا سعیدی)

یکی از بناهای مشرف بر صحن مزار شیح جام «گنبد فیروز شاهی» است. این بنا در ضلع غربی مجموعه قرار دارد. بنای مزبور دارای نقشه‌ای چلیپایی شکل و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه‌ای قرار دارد و امروزه همچنان به «گنبد سبز» معروف است.

مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ جام آب‌انباری آجری قرار دارد. بر طبق کتیبه موجود و ماده تاریخ مصرع آخر ابیات، بنا در سال ۱۰۱۰ هجری قمری به سعی و اهتمام شخصی به نام «فیروز جنگ‌ابن حسین» از بزرگان دوران شاه عباسی صفوی ساخته شده است. اما ورودی و پاشیر آن متعلق به اوایل دوران معاصر است.

کتیبه دیگر این آب‌انبار اشاره به مرمت آن در دوره ناصرالدین شاه قاجار دارد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Pej Man)

این دروازه، ورودی اصلی دژ کلات است که در سمت غرب آن قرار دارد. به‌دلیل جایگاه مهمی که در کلات داشته تاسیسات و استحکامات دفاعی در آن ایجاد شده است. بر اساس شواهد موجود این دروازه مربوط به دوره ایلخانی بوده که در زمان نادرشاه افشار مرمت شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محسن موسوی‌زاده)

گنبدخانه پیش از ابنیه دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال ۶۳۳ هجری قمری پایه‌ریزی شد و به همت غیاث‌الدین محمد ابوبکر کرت توسعه یافت. ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین مقتدایی)

ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زکی‌بن محمدبن مسعود کرمانی) است. زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچ‌بری و نفیس آن از شاهکارهای قرن هشتم هجری است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

این مسجد در جانب غربی مزار واقع است که با یک مقصوره چلیپا شکل و شبستان‌های ستون‌دار طرفین صحن، فضایی مذهبی را شکل می‌دهد. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهرا تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است که توسط (جلال الدین فیروز شاه) به سال ۸۴۶ ه.ق بنیاد شده است. در بخش خلفی دیوار گنبد خانه کتیبه‌ای بر جای مانده که حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بابک معاون)

در حدود ۳ کیلومتری جنوب روستای (یزد) مسجد کوچکی با دیوارهای سنگی و گلی مشاهده می‌شود که به مسجد خانه نور شهرت دارد. این مسجد اگرچه ارزش معماری چندانی ندارد اما مکانی بوده که در نزد شیخ احمد جام از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است. به فاصله ۲۰۰ متری ضلع جنوبی مسجد چشمه جوشانی به نام (نور) واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سرپوشیده‌ای می‌شود و به احتمال بسیار سقایه مسجد نور بوده، اما اکنون به‌صورت نیمه‌ویران است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی افشار)

رباط سمنگان از جمله کاروان‌سراهای سرپوشیده ای است که بر کنار راه قدیم سنگ بست قرار دارد. در سمت جنوبی رباط فضای بازی قرار دارد که احتمال بارانداز بوده است. با توجه به فرم اتاق‌ها به نظر می‌رسد که بنا متعلق به اواخر دوره تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محسن موسوی‌زاده)

رباط جام در سمت جنوبی خیابان کوثری شهر تربت جام قرار دارد که به‌صورت یک بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. با توجه به سبک معماری بنا می‌توان آن را از جمله آثار معماری برجا مانده از دوران تیموریان دانست. این بنا در حال حاضر به‌عنوان اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت جام استفاده می‌شود.

منبع عکس: سایت تیشینه (عکاس: ناشناس)

این ناحیه که از تپه ماهورهای دیدنی تشکیل شده است، در ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان تربت جام قرار دارد. منطقه باغ کشمیر در سال ۱۳۷۵ به‌مدت پنج سال منطقه شکار ممنوع اعلام و سپس در سال ۱۳۸۱ به‌علت وجود جنگل‌های پسته وحشی تبدیل به منطقه حفاظت‌شده جنگلی شد. این محل به‌عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی برای پسته محسوب می‌شود.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد