کاخ شاوور (کاخ اردشیر دوم)

کاخ اردشیر دوم یا کاخ شاوور، از آثار باستانی متعلق به دوره پادشاهی هخامنشیان، یکی از جاهای دیدنی خوزستان در نزدیکی محوطه باستانی شوش است؛ شهر باستانی شوش در سال ۲۰۱۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

خوزستان مهد تمدن ایران است و شهر شوش با یادگارهایی درخور توجه از دوران پیش از تاریخ، از مهم‌ترین مراکز گردشگری این استان به شمار می‌رود. گرچه از کاخ اردشیر دوم و بسیاری دیگر از جاذبه‌های باستانی شوش جز ویرانه‌هایی باقی نمانده است، بازدید از آن به‌خصوص برای علاقه‌مندان به تاریخ، لطف بسیار دارد. در این مقاله با ما همراه شوید تا با کاخ اردشیر دوم بیشتر آشنا شوید.

• آدرس: استان خوزستان، شهر شوش بلوار امام خمینی، خیابان قیس ابن مشهر (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: صفحه اینستاگرام ایران شهر، عکاس نامشخص

کاخ اردشیر دوم یا کاخ شاوور از جاذبه‌های باستانی شوش در غرب رودخانه شاوور است. این بنای باستانی با قدمتی در حدود ۲,۴۰۰ سال، به دوره هخامنشیان تعلق دارد و به دستور اردشیر دوم، دهمین شاه هخامنشی ساخته شد.

کاخ شاوور در فاصله تقریبی ۶۰۰ متری غرب کاخ آپادانا قرار دارد و باستان‌شناسان شباهت‌های زیادی بین این دو بنا پیدا کرده‌اند. قرارگیری کاخ اردشیر دوم در نزدیکی تپه‌های باستانی شوش و هم‌جواری این کاخ با آثار باستانی این ناحیه، اهمیت این بنا را دوچندان می‌کنند.

در بازدید از کاخ اردشیر دوم می‌توانید با اندکی پیاده‌روی، از سایر آثار تاریخی و باستانی اطراف نیز بازدید کنید.

برای بازدید از کاخ ارشیر دوم به شهر شوش در شمال غربی استان خوزستان بروید. کاخ شاوور در بخش غربی این شهر قرار دارد و فاصله آن تا بزرگراه اهواز-شوش در حدود دو کیلومتر است. برای دسترسی به مجموعه کاخ شاوور باید وارد بلوار امام خمینی (ره) شوش شوید. این بلوار از تلاقی بزرگراه‌های اندیمشک-شوش، اهواز-شوش و دزفول-شوش آغاز می‌شود و به محوطه باستانی شوش دسترسی دارد. در امتداد بلوار امام خمینی پس از عبور از میدان امام علی و رودخانه شاوور به محوطه کاخ شاوور خواهید رسید.

منبع عکس: صفحه اینستاگرام wikitour، عکاس نامشخص

در سال ۱۹۶۸ میلادی، تعدادی از کشاورزان محلی خوزستان در حوالی رودخانه شاوور مشغول به هم‌سطح‌سازی زمین‌های کشاورزی خود بودند که به ستون‌هایی سنگی برخوردند. بقایای کاخ شاوور در آن زمان در خاک مدفون بود و در نتیجه کار کشاورزان با ماشین‌های کشاورزی سنگین، بخش‌هایی از آن آشکار شد.

پس از بررسی منطقه مورد نظر توسط باستان‌شناسان، تصمیم به کاوش منطقه‌ای وسیع در حوالی ستون‌های سنگی گرفته شد. در طول عملیات حفاری، مساحتی بالغ بر ۲,۱۰۰ متر مربع در زمین‌های اطراف این ستون‌ها را کاوش کردند و به این ترتیب یکی از آثار باستانی مربوط به دوره هخامنشیان از خاک بیرون آمد.

تحقیقات کارشناسی برای کشف اطلاعات درباره بقایای کاخ باستانی مدفون توسط گروهی مشترک از باستان‌شناسان ایرانی و فرانسوی انجام شد. محققان فرانسوی در این زمان در قلعه شوش سکونت داشتند و بر طبق قرارداد با دولت ایران مشغول کاوش در محوطه باستانی شوش بودند. سرپرستی باستان‌شناسان فرانسوی را «ژان پرو» (Jean Perrot) بر عهده داشت و کارشناسانی مانند «آدران لابروس» (Adran Labrus)، «رمی بوشارلا» (Remi Bucharlat) و «محمود کردوانی» در طول سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۶ میلادی محوطه کاخ شاوور را کاوش کردند.

در طول حفاری‌ها یک تالار ستون‌دار و قسمت‌های کوچکی از بخش‌های مختلف کاخ شاوور کشف شد. ستون‌ها و سایر بخش‌های این کاخ باستانی شباهت زیادی به کاخ آپادانا داشت؛ این موضوع توجه کارشناسان را به رابطه این دو بنای باستانی جلب کرد.

با بررسی دقیق کاخ‌های شاوور و آپادانا، پیشتازی سبک معماری و شکوه کاخ آپادانا در مقایسه با کاخ شاوور نمایان شد؛ به همین دلیل برخی از کارشناسان، کاخ شاوور را محل اسکان موقت اردشیر دوم هخامنشی در طول زمان بازسازی کاخ آپادانا می‌دانند. برخی دیگر از محققان نیز کاخ شاوور را نمونه پیش ساخته‌ای از کاخ آپادانا برای الگوبرداری از آن در طول ساخت کاخ اصلی می‌‌پندارند. البته با کشف کتیبه باستانی از کاخ شاوور و خوانش آن توسط متخصصان، نظریه نخست اعتبار بیشتری میان کارشناسان به دست آورد.

کاوش‌های باستانی فرانسویان در کاخ شاوور و دیگر بناهای منطقه باستانی شوش، منجر به انتقال ستون‌های سنگی این کاخ و برخی آثار باستانی این منطقه به فرانسه شد. اکنون تنها ته‌ستون‌های کاخ شاوور در شوش وجود دارند و ستون‌های آن به موزه لوور پاریس منتقل شده‌اند.

رودخانه شاوور در بخش شرقی کاخ اردشیر دوم قرار دارد. این رودخانه در گذشته‌های دور از دلایل اصلی پیدایش شهرها در این منطقه بود. بنا بر نظر کارشناسان، وجود رودخانه شاوور تاثیر قابل‌توجهی بر ساخت کاخ‌های اطراف آن در دوره باستان داشته است. کاخ اردشیر دوم را نیز به سبب نزدیکی به این رودخانه با نام کاخ شاوور می‌شناسند.

منبع عکس: piniran، عکاس نامشخص

در ساخت بنای کاخ شاوور مانند بسیاری از بناهای دوره هخامنشیان از سنگ و خشت استفاده شده است. مهم‌‌ترین بخش معماری این کاخ را می‌توان ۶۴ ستون سنگی آن دانست. این ستون‌ها در گذشته پایه‌های تالار بزرگ کاخ اردشیر دوم بوده‌اند. ستون‌های کاخ شاوور به‌صورت قرینه در هشت ردیف هشت تایی قرار داشته‌اند؛ در حال حاضر تنها ته‌ستون‌های این تالار باشکوه باقی مانده است.

بر اساس نظر کارشناسان ستون‌های کاخ اردشیر دوم، مانند کاخ آپادانا تنها پایه‌های سنگی دارند و بخش بالایی آن‌ها از چوب و خشت بوده است. ایوان کاخ شاوور در بخش شمالی تالار اصلی قرار دارد و دو ردیف پنج‌تایی ستون در ایوان قرار داشته است. کل محوطه اصلی مشرف بر این کاخ در حدود ۲۲۰ متر طول و ۱۵۰ متر عرض دارد.

ابعاد تالار اصلی کاخ شاوور نسبت به کاخ آپادانا در نزدیکی آن کوچک‌تر است و ابعاد آن به حدود ۳۷×۳۵ متر می‌رسد. کارشناسان ارتفاع ستون‌های تالار اصلی کاخ شاوور را در گذشته بیش از ۹ متر تخمین زده‌اند. ابعاد ایوان شمالی این کاخ نیز بنا بر شواهد موجود نزدیک به ۲۵×۹ متر است. اتاقی به ابعاد ۱۱×۷ متر فاصله بین تالار اصلی و ایوان کاخ شاوور قرار داشته و دو سمت تالار اصلی راهروهایی بلند قرار گرفته بودند.

تالار اصلی، ورودی‌هایی در چهار جهت اصلی داشته است و این تالار را کاملا قرینه ساخته بودند. برخی از آجرهای کف کاخ شاوور منقش به طرح شیر و برخی دیگر لعاب دار هستند. کاخ شاوور شباهت‌های زیادی به بناهای هخامنشیان در تخت جمشید و سایر بناهای این دوره در محوطه باستانی شوش دارد.

منبع عکس: صفحه اینستاگرام ایران شهر، عکاس نامشخص

در جریان حفاری‌های باستانی در کاخ شاوور، یک کتیبه و چند نقش‌برجسته به دست آمد. متن کتیبه کاخ شاوور به آتش‌سوزی کاخ آپادانای شوش در زمان خشایارشاه اشاره می‌کند. همچنین در این کتیبه به بازسازی کاخ آپادانا به دستور اردشیر دوم و سکونت او در طول بازسازی این کاخ در کاخ شاوور اشاره شده است.

کتیبه کاخ شاوور توسط «ویلیام کنت لافتوس» (William Kennett Loftus)، باستان‌شناس مشهور بریتانیایی و معروف به «نخستین کاوشگر شوش» کشف شد. بر نقوش برجسته کاخ اردشیر دوم تصاویری از نگهبانان و خدمه‌ها به چشم می‌خورند که پوشش اقوام ماد و پارس را دارند. نگهبانان و خدمه در این تصاویر در حال حمل غذا هستند.

در بقایای کاخ شاوور نشانه‌هایی از رنگ‌آمیزی و نقوش متنوع بر دیواره‌ها کشف شد که نشانگر رونق و شکوه این بنا در زمان باستان است؛ پوسته‌های سبز رنگ اطراف کاخ شاوور از جمله این تزیینات بودند. ته ستون‌های به جا مانده در کاخ شاوور نیز در گذشته لایه‌ای از گچ داشتند و روی پوسته بیرونی آن‌ها رنگ‌آمیزی داشته است.

• ساعت بازدید از مجموعه کاخ شاوور: نیمه اول سال از ساعت ۹ تا ۱۹؛ نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷
• روزهای تعطیل: روزهای تاسوعا، عاشورا، رحلت پیامبر، ۲۱ رمضان، شهادت امام جعفر صادق (ع) و ۱۴ خرداد

برای بازدید از مجموعه کاخ اردشیر دوم به زمانی بین یک تا دو ساعت نیاز خواهید داشت. به‌دلیل تعطیلی این مجموعه در بازه‌های زمانی متفاوت از زمان شیوع ویروس کرونا از زمستان سال ۱۳۹۸، در حال حاضر (زمستان ۱۴۰۱) اطلاعات به‌روزی درباره هزینه ورودی کاخ شاوور در دسترس نیست.

منبع عکس: صفحه اینستاگرام ایران شهر، عکاس نامشخص

خوزستان از گرم‌ترین مناطق ایران است و تحمل آب و هوای شهرهای مختلف این استان در ۶ ماه نخست سال، به‌خصوص تابستان برای گردشگران بسیار سخت خواهد بود. در نخستین روزهای فصل پاییز نیز آفتاب هم‌چنان در محوطه‌های باستانی شدت بالایی دارد و گرما آزاردهنده است.

بهترین زمان برای بازدید از کاخ اردشیر دوم از اواسط پاییز تا واپسین روزهای زمستان است. به خاطر داشته باشید برای گشت‌وگذار در محوطه‌های باستانی شوش در زمستان، حتما وضعیت آب و هوا را از قبل استعلام کنید تا گرفتار باران‌های سیلابی نشوید.

برای بازدید از کاخ شاوور و دیگر محوطه‌های باستانی شوش، کلاه آفتابگیر، عینک آفتابی و آب خنک همراه داشته باشید.

• آدرس: شوش، بلوار امام خمینی، قبل از میدان امام علی (ع) (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از کاخ اردشیر دوم: ۸۰۰ متری شرق کاخ شاوور (۱۲ دقیقه پیاده)

منبع عکس: iranontour، عکاس نامشخص

کاخ آپادانا در فاصله ۶۰۰ متری شرق کاخ اردشیر دوم در شوش قرار دارد که قدمت آن به زمان پادشاهی هخامنشیان می‌رسد. کاخ آپادانا در قرن ۶ پیش از میلاد به دستور داریوش هخامنشی ساخته شد و با عنوان کاخ زمستانی مورد استفاده درباریان قرار گرفت.

به‌طور کلی در ایران باستان، «آپادانا» به‌گونه‌ای از تالارهای ستون دار گفته می‌شد که امروزه بهترین نمونه‌های آن در تخت جمشید و شوش به جا مانده‌اند. از کاخ آپادانای شوش، کتیبه‌ای سنگی کشف شده است که باستان‌شناسان زمان ساخت این بنا و چگونگی ساخت آن را از این کتیبه خوانش کرده‌اند. پس از مرگ داریوش، این کاخ دچار آتش‌سوزی شد و در زمان اردشیر دوم هخامنشی آن را مرمت کردند. اردشیر دوم هخامنشی در مدت زمان مرمت کاخ آپادانا، در کاخ شاوور اقامت داشت.

نزدیک به دو هزاره بعد، در زمان حکومت قاجار، باستان‌شناسان فرانسوی با انعقاد قراردادی با دولت ایران اقدام به کاوش در بخش‌های مختل محوطه باستانی شوش از جمله کاخ آپادانا کردند. در طول این حفاری‌ها، بخش‌های زیادی از سر ستون‌های این کاخ به فرانسه منتقل شد و امروزه از این اشیای باستانی در موزه لوور نگهداری می‌شود.

گرچه در حال حاضر جز خرابه‌هایی از کاخ آپادانا بر جا نمانده است؛ بازدید از این محوطه باستانی در سفر به شوش خالی از لطف نیست.

• آدرس: شوش، بلوار امام خمینی، جنب موزه شوش (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از کاخ اردشیر دوم: ۷۰۰ متری جنوب شرقی کاخ شاوور (۹ دقیقه پیاده)

منبع عکس: iran paradise، عکاس نامشخص

قلعه شوش یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی خوزستان است که در بازدید از کاخ اردشیر می‌توانید با طی مسافتی کوتاه، به تماشای آن بروید.

قلعه شوش در سال ۱۸۹۷ میلادی توسط باستان‌شناس فرانسوی «ژاک دمورگان» (Jacques de Morgan) و با نظارت معماران ایرانی ساخته شد. نقشه اصلی بنای این قلعه به دژهای دوران قرون‌وسطا در فرانسه شباهت دارد؛ اما به‌دلیل همکاری معماران ایرانی با گروه فرانسوی در طول ساخت آن، نشانه‌هایی از معماری ایرانی نیز در آن به چشم می‌خورد.

در ساخت این بنا از آجر بناهای باستانی مناطق اطراف استفاده شد که به دوره‌های مختلف ایلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان تعلق داشتند؛ به این دلیل، کارشناسان لقب «موزه آجر ایران» را به قلعه شوش داده‌اند.

قدمت بنای قلعه شوش به دوره قاجار می‌رسد و متاسفانه به‌دلیل عدم رسیدگی و بازسازی مناسب، این قلعه در حال حاضر بسیار سست است. بازدید از بخش‌های مختلف قلعه شوش برای حفاظت از این بنا میسر نیست و تنها بخش‌هایی از حیاط این قلعه به روی گردشگران باز است. به‌دلیل ساخت قلعه شوش روی تپه باستانی آکروپل، برخی آن را با نام قلعه آکروپل نیز می‌شناسند.

• آدرس: شوش، بلوار امام خمینی، خیابان آبان، جنب رودخانه شاوور (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از کاخ اردشیر دوم: ۶۰۰ متری جنوب شرقی کاخ شاوور (۸ دقیقه پیاده)

منبع عکس: flickr، عکاس نامشخص

مقبره دانیال نبی که معماری خاص آن توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند، آرامگاه «دانیال»، از پیامبران قوم بنی اسرائیل است. گرچه تاریخ دقیقی از زمان تولد این پیامبر وجود ندارد، برخی تاریخ‌نگاران دوران زندگی و پیامبری او را در واپسین سال‌های پادشاهی کوروش هخامنشی برآورد کرده‌اند.

دانیال نبی بیش از ۸۰ سال عمر کرد و نظریه‌های مختلفی درباره مدفن او وجود دارد؛ اما به‌دلیل مهاجرت دانیال نبی به شوش پس از فتح بابل توسط کوروش، مورخان محل دفن او را شوش می‌دانند.

سازه امروزی این بنا پس از تخریب بنای قبلی بر اثر سیل، در سال ۱۲۴۹ خورشیدی ساخته شد. بنای آرامگاه دانیال نبی گنبدی شکل است و بدنه آن دو پوسته دارد. ارتفاع گنبد این آرامگاه به ۲۰ متر می‌رسد و قاعده آن در حدود پنج متر قطر دارد. کاشی‌کاری‌های اسلامی در غرب آرامگاه دانیال نبی و دو مناره ۱۰ متری در شرق آن از برجسته‌ترین ویژگی‌های معماری این بنا است.

بنای آرامگاه دانیال نبی الهام‌بخش بسیاری از معماران، در طراحی و ساخت بناهای مذهبی در خوزستان بوده است. نام این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• آدرس: ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شوش، روستای خماط، منطقه باستانی هفت تپه (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا کاخ اردشیر دوم: ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی کاخ شاوور (حدود ۴۰ دقیقه با ماشین)

منبع عکس: encyclopedia britannica، عکاس نامشخص

زیگورات چغازنبیل با شهرتی جهانی، نخستین اثر باستانی ثبت شده از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این معبد باستانی در نزدیکی شوش قرار دارد و دسترسی به آن از بزرگراه شوش به اهواز صورت می‌پذیرد.

معبد چغازنبیل در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد و در زمان یکی از قدرتمندترین پادشاهان ایلام ساخته شد. پس از غلبه آشوریان بر ایلامیان، «آشور بانیپال»، پادشاه آشوریان، دستور تخریب معبد چغازنبیل را داد و چگونگی آن را نیز در کتیبه‌ای ثبت کرد.

زیگورات چغازنبیل بنایی چهارگوش با ساختاری هرمی است. ارتفاع این معبد باستانی در گذشته بیش از ۵۰ متر بود؛ هرچند امروزه تنها نیمی از آن باقی مانده است. بر اساس کاوش‌های صورت‌گرفته، زیگورات چغازنبیل در زمان ساخت پنج طبقه داشت که امروزه تنها دو طبقه آن پابرجا است.

محوطه باستانی شوش، منبع عکس: آفتاب نیوز، عکاس نامشخص

در این مقاله به معرفی کاخ اردشیر دوم، معروف به کاخ شاوور در شهر شوش پرداختیم. در صورت تمایل می‌توانید تجربه‌های خود در بازدید از این کاخ باستانی را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: مینا بهزادی‌منش