مسجد رنگونی‌ ها

با شنیدن نام آبادان، واژه‌هایی مانند نفت و پالایشگاه به ذهن‌مان خطور می‌کند. این شهر دوست‌داشتنی با مردمان خونگرمش، تاریخچه‌ای آمیخته با نفت و جنگ دارد و همیشه میزبان گردشگران از سراسر ایران بوده است. از سینما رکس گرفته تا موزه‌خانه بنزین، جاهای دیدنی آبادان خاطره‌انگیز و فراموش‌نشدنی هستند.

یکی از این دیدنی‌ها، مسجد رنگونی است، مسجدی با بنایی عجیب و منحصر‌به‌فرد و اسمی خاص و متمایز. معماری مسجد یادآور بناهای هندی و نام آن، مربوط به رنگونی‌های مقیم آبادان است. داستان ساخت مسجد نیز جذابیت‌های خود را دارد و شنیدنی است. با کجارو همراه باشید و درباره مسجد رنگونی‌ها، داستان ساخت و معماری زیباش بیشتر بخوانید.

مسجد رنگونی‌ها یکی از جالب‌توجه‌ترین جاهای دیدنی استان خوزستان است که در آبادان قرار دارد. قدمت مسجد به دهه ۱۲۹۰ هجری شمسی بازمی‌گردد و بنای آن با حال‌و‌هوای هندی خود، برای گردشگران جذابیت زیادی دارد. مسجد رنگونی‌ها که در فاصله کمی از اروندرود قرار دارد، مورد مرمت و بازسازی واقع شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مهیلا حسینی)

با توجه به ارزش تاریخی و معماری، مسجد رنگونی‌ها در تاریخ ۹ فروردین ماه ۱۳۷۸، به شماره ۲۲۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مسجد رنگونی‌ها در آبادان، خیابان امام خمینی، رو‌به‌روی انبار دارویی پالایشگاه قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله مسجد رنگونی‌ها تا موزه‌خانه بنزین آبادان: ۱.۸ کیلومتر
• فاصله مسجد رنگونی‌ها تا بازار ته لنجی: ۵۰۰ متر
• فاصله مسجد رنگونی‌ها تا موزه نفت آبادان: ۱.۷ کیلومتر

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: زهرا مصدق، زهرا جوهری، Payam En و Abolfazl Sr)

نام آبادان گره‌ی همیشگی با صنعت نفت خورده است. بسیاری از بناها،‌ رخداد‌ها و یادگارهای آبادان به‌شکلی با وجود پالایشگاه نفت ارتباط دارند. مسجد رانگونی‌ها یا آن‌گونه که آبادانی‌ها می‌گویند، رنگونی‌ها، با معماری هندی و به همت رانگونی‌های اهل برمه در آبادان ساخته شده است. اما میان آبادان تا هند و رانگون که فاصله فراوان بود!

ماجرا از این قرار بود که بعد از پیدا شدن نفت در مسجدسلیمان، باید پالایشگاهی ساخته می‌شد. پیشنهاد انگلیسی‌ها مدل پالایشگاه برمه بود که قبلا تجربه‌ همکاری با آن‌ها را داشتند. آبادان در استان خوزستان برای ساخت پالایشگاه انتخاب شد؛ زیرا در کنار رودخانه‌ کارون قرار داشت و می‌شد اسکله‌ای برای صادارات نفت در کنار آن ساخت. بنابراین، انگلیسی‌ها تعدادی از مهندسان و کارگران برمه‌ای را به آبادان آورده بودند تا از تجربه‌ آن‌ها در صنعت نفت بهره ببرند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: آرمین توحیدی)

هنگامی که پالایشگاه آغاز به کار کرد، افراد زیادی از شهرها و کشورهای گوناگون به این شهر مهاجرت کردند. بخشی از این مهاجران نیز از کشور‌های هند، پاکستان و برمه بودند که اکنون میانمار نامیده می‌شود. مسجد رنگونی‌ها در همان زمان‌، نزدیک پالایشگاه و با کمک مالی آن برای مسلمانان مهاجر رانگون ساخته شد. ساخت این بنا از سال ۱۲۹۱ پایه‌ریزی شد و حدود هفت سال ادامه داشت و بالاخره در سال ۱۲۹۹ به پایان رسید.

معماران مسجد رنگونی‌ها اهل هند بودند؛ بنابراین معماری مسجد به‌سبک هندی است. این مسجد چهار گنبد کوچک و دو مناره دارد. نمای بیرونی آن با سیمان تزیین شده و بسیار رنگارنگ است. نقش و نگارهای نمای بیرونی نیز برجسته هستند.

تزیین مسجد شاید گچ‌بری به‌نظر برسد، اما در واقع با سیمان تزیین شده و به‌عبارتی آرایه‌های آن سیمان‌بُری است. همچنین آینه که یکی از عناصر معماری ایرانی برای تزیین کاخ‌ها و امامزاده‌ها است، در تزیین مسجد رَنگونی‌ها به‌کار رفته است. به نظر می‌رسد بخشی از مصالح ساختمانی را از جمله رنگ، از هند به ایران آورده‌اند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: آرمین توحیدی)

بنای مسجد از آجر ساخته شده است و ملاط آهک و گل دارد و شامل شبستان، حیاط اصلی و ماذنه می‌شود. در جلوی بنا نقشینه‌ای با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را می‌توان مشاهده کرد. برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پایه‌، دو تونل هوا زیر آن ساخته شده است.

یکی از بخش‌های زیبای این بنای قدیمی، محراب آن است. شکل‌های هندسی و نقش‌های اسلیمی با طرح‌های برجسته، پر از رنگ‌و‌طرح محراب را درمیان گرفته‌اند. این طراحی به‌گونه‌ای است که تماشای بهشت را در خاطر انسان زنده می‌کند. سپس می‌رسیم به سازه‌ سقف که ترکیب جالبی از لوله های نفت، ریل راه‌آهن و آرماتور دارد. ریل‌ها، تیر فرعی و لوله‌ها، در جایگاه تیر اصلی هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: امیرحسین شجاعی فرد)

سقف مسجد رنگونی‌ها تحمل و مقاومت بسیار بالایی دارد. با اینکه در دوران جنگ به سقف شبستان خمپاره خورد، تنها یک سوراخ ۷۰ سانتی‌متری در مرکز ایجاد شد و در تیزه‌ قوس‌ها ترک خوردگی دیده می‌شود. خوشبختانه سقف و بنا آسیب جدی ندیدند.

هرچند مسجد رنگونی‌ها مورد مرمت واقع شده است؛ دوستداران میراث فرهنگی از مرمت بنا خرسند نیستند. این افراد معتقد هستند رنگ‌آمیزی و تزیین این بنا ارزش بسیاری دارد و وجه تمایز سبک معماری هندی است. اما متاسفانه در مرمتی که انجام شده، توجه کافی به این نکته وجود نداشته است و مصالح و رنگ‌های جدید مطابق با مصالح و رنگ اصلی بنا نیستند.

• امکان بازدید از مسجد رنگونی‌ها در تمام طول سال وجود ندارد و تنها در مواقع خاصی درهای آن به روی عموم باز می‌شود.
• حتما پیش از اقدام برای بازدید، با برقراری تماس با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آبادان از ساعات کار مسجد رنگونی‌ها مطلع شوید.
• بازدید از مسجد رنگونی‌ها تا اکنون (سال ۱۴۰۰) رایگان بوده است.
• آثار تاریخی میراث بشر هستند. آن‌ها را قدر بدانیم و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن‌ها جدا خودداری کنیم.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: زهرا جوهری)

نویسنده: مهتاب خسروشاهی