مسجد جامع شوشتر

شوشتر را بیشتر گردشگران با سازه‌های آبی‌اش می‌شناسند؛ مجموعه‌ای فوق‌العاده که نشان از هوش و خرد نیاکان‌مان دارد. اما در کنار این سازه‌های ارزشمند که به فهرست میراث جهانی یونسکو نیز راه یافته‌اند، بناهای تاریخی قابل‌توجه دیگری جای گرفته‌اند. از جمله این بناها، مسجد جامع شوشتر است.

مسجد جامع شوشتر یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود و پس از مسجد جامع یزد، در ردیف دوم قرار دارد. هرچند نشانه‌هایی از معماری دوره ساسانیان در آن به چشم می‌خورد؛ بنای اصلی در زمان حضور امام حسن عسکری (ع) ساخته شده است. همچنین این مسجد از قدیمی‌ترین منبر کشور میزبانی می‌کند. با کجارو همراه باشید تا بیشتر با مسجد جامع شوشتر آشنا شوید.

مسجد جامع شوشتر قدمتی ۱۲۰۰ ساله دارد و پس از مسجد جامع یزد، قدیمی‌ترین مسجد جامع ایران به شمار می‌رود. حتی در مورد قدمت آن گمانه‌زنی‌هایی دیگری وجود دارد و با توجه به قوس طاق‌ها و ایوان بلند و شبستان آن که در زمان ساسانیان احداث شده‌‌اند، چنین برمی‌آید که بنا به اوایل اسلام تعلق دارد.

عکس از خوزستان خبر (عکاس: نامشخص)

مسجد جامع شوشتر در قسمت غربی این شهر قرار دارد و در فاصله‌ای نه چندان زیادی از دیگر آثار تاریخی و جاهای دیدنی شوشتر واقع شده است. قبور مؤلف تذکره شوشتر، سیدعبدالله جزایری و پدرش سیدنورالدین نیز در ضلع شرقی صحن مسجد جای گرفته‌اند. هم‌اکنون اداره اوقاف مالکیت مسجد را به عهده گرفته است.

با توجه به ارزش تاریخی و اهمیت معماری، مسجد جامع شوشتر با شماره سند ۲۸۶ در تاریخ ۲۹ آذر ماه سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع شوشتر از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان خوزستان است و در شهر شوشتر، در خیابان مسجد جامع قرار دارد.

• آدرس: استان خوزستان، شوشتر، میدان پاسداران، بلوار علامه شیخ شوشتری، خیابان مسجد جامع (مشاهده روی نقشه)
• فاصله مسجد جامع شوشتر تا سازه‌ های آبی شوشتر: ۱.۶ کیلومتر
• فاصله مسجد جامع شوشتر تا قلعه سلاسل: ۱.۷ کیلومتر
• فاصله مسجد جامع شوشتر تا بقعه براء بن مالک: ۱ کیلومتر
• فاصله مسجد جامع شوشتر تا پل شادروان شوشتر: ۱.۷ کیلومتر

با توجه به کتاب‌های تاریخی، ساخت مسجد جامع شوشتر در سال ۲۵۴ ه‌جری قمری، در دوره سیزدهمین خلیفه عباسی، المعتزبالله (حاکم معاصر امام حسن عسکری (ع))، شروع شد و پس از گذشت سال‌ها، به‌وسیله خلیفه دیگر عباسی، المسترشد بالله، به پایان رسید.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: صادق رشیدی فرد)

شواهد نشان می‌دهد بنای اولیه مسجد جامع شوشتر به‌شیوه منسوب به عربی، شامل یک شبستان در طرف قبله می‌شد و احتمالا در اضلاع دیگر صحن، رواقی بنا شده بود. شبستان مسجد با توجه به تذکره شوشتری، تیرپوش بوده است. در زمان صفوی و در سال ۱۰۸۸ هجری قمری، تیرهای چوبی خراب شدند و مورد بازسازی قرار گرفتند. همچنین بازسازی‌هایی دیگری را پس از آن روی بنای مسجد صورت دادند. بنابراین انتظار می‌رود بنای فعلی مسجد بیشتر متعلق به دوره صفوی و پس از آن است. از بنای اولیه تنها نقشه ساختمانی، بقایای کتیبه قسمتی از دیوار جانب قبله و دیوار شرقی بین گلدسته و مناره و خود مناره (الحاقی در قرن هشتم هجری) بازمانده‌اند.

مسجد جامع شوشتر از ۱۲ ردیف ستون در سمت شمال و هشت ستون در سمت جنوب تشکیل می‌شود که ارتفاع هر یک از ستون‌ها تقریبا پنج متر است. مسجد حیاطی بزرگ و ستون‌های قطور و بسیار محکمی دارد؛ به‌گونه‌ای که قطر هر ستون بیشتر از یک و نیم متر است. بنای ساختمان اغلب از سنگ و آجر تشکیل یافته است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Ahmad Kh)

در مسجد جامع شوشتر منبری قدیمی جای گرفته است که قدمت آن را ۷۰۰ سال تخمین زده‌اند و قدیمی‌ترین منبر ایران به شمار می‌رود. نوشته‌هایی به خط کوفی در سمت راست منبر دیده می‌شود. اهالی برای این منبر اهمیت خاصی قائل بودند؛ به همین خاطر در روزهای خاصی از سال در آن شمع روشن می‌کردند و به آن دخیل می‌بستند. متاسفانه در یکی از روزها، منبر آتش گرفت و بخشی از آن سوخت. چندی پیش اداره میراث فرهنگی شوشتر اقدام به مرمت کتیبه‌های ادوار اولیه اسلام و نیز منبر چوبی کرد.

شبستان مسجد از ۴۸ ستون سنگی و سقف‌های گنبدی بین ستون‌ها تشکیل یافته است. همچنین منبری چوبی و کتیبه‌هایی در این شبستان دیده می‌شوند که با خط ثلث، کوفی و نستعلیق نوشته شده‌اند. دیواره‌های بیرونی بنا از ستون‌های سنگ تراشیده با طاق رومی بلند و بعضی نقوش لچکی در روی بعضی از ستون‌ها تشکیل شده است.

عکس از همشهری آنلاین (عکاس: نامشخص)

آثار مناره زیبایی از قرن هشتم در ضلع شرقی مسجد، وجود دارد. از ۲۶ متر ارتفاع مناره، امروزه فقط ۱۶ متر آن بازمانده است. کتیبه تاریخی این مناره بر لوحی سنگی در سمت بالای مناره قرار دارد که روی آن، نام بانی مناره را سلطان اویس بن حسن ایلکانی نوشته‌اند.

هر اقدامی که در مسجد توسط خلیفه عباسی انجام می‌شد، کتیبه‌ای حاکی از آن، بر مسجد به‌وسیله همان خلیفه نصب می‌شد. بسیاری از فرمان‌های حکومتی و روایات زیادی در قالب کتیبه‌های خطی و سنگ‌نوشته بر دیوار حکاکی یا نصب شده‌ بودند که در حال حاضر فقط ۱۹ کتیبه بازمانده‌اند و بسیاری از آن‌ها در تعمیرات دهه ۴۰ و بعد از آن نابود شدند. بعضی از این دستورها نظیر فرمان ممنوعیت شرب خمر و کبوتر بازی بوده است. بعضی دیگر به دستوراتی حکومتی درباره قلعه سلاسل مربوط می‌شود که با خط کوفی و زیبا روی سنگ حک شده است. جالب است بدانید که قدیمی‌ترین کتیبه مسجد که مربوط به قرن چهارم هجری قمری بوده است و بر اساس آن مردم شوشتر از پرداخت مالیات گاو و گوسفند معاف شده‌ بودند.

• مسجد جامع شوشتر همچنان محل برگزاری نماز است. برای بازدید می‌توانید حول‌و‌حوش نماز‌های یومیه به آن مراجعه کنید که مزاحمتی برای نمازگزاران پیش نیاید و شما نیز فرصت لازم برای بازدید دقیق را داشته باشید.
• بازدید از مسجد جامع شوشتر رایگان است.
• در صورت حضور مسئول مسجد، می‌توانید از او برای بازدید راهنمایی بخواهید.
• برای ورود به مسجد بهتر است پوشش مناسبی داشته باشید.
• آثار تاریخی میراث نیاکان ما هستند. آن‌ها قدر بدانیم و در حفظ‌شان کوشا باشیم.

عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا (عکاسان: Darafsh)

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر