مسجد جامع خرمشهر

نام خرمشهر یادآور جنگ تحمیلی ایران و عراق است؛ شهری با مردمان دوست‌داشتنی که مقصد بسیاری از گردشگران در استان خوزستان محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی خرمشهر، مسجد جامع است. این مسجد از دیرباز به‌دلیل قرارگیری در کنار بازارهای سیف و صفای خرمشهر، به‌عنوان یکی از مساجد پرتردد شهر شناخته می‌شد و پس از جنگ تحمیلی، به مکانی نمادین از مقاومت مردم خرمشهر تبدیل شد. در سفری به خرمشهر، با کجارو همراه باشید و از مسجد جامع خرمشهر و داستانش بیشتر بخوانید.

مسجد جامع خرمشهر در طول جنگ تحمیلی، قلب تپنده ملت ایران بود. این بنا علاوه بر قدمت تاریخی و اهمیت معماری، دارای ارزش‌ معنوی است؛ جایی که ایمان و معنویت رزمندگان، معادلات را برهم می‌زد. این بنای ارزشمند از جاهای دیدنی استان خوزستان به شمار می‌آید و سی هزارمین اثر تاریخی ایران است که در سال ۱۳۹۰، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حامد عباسی)

• آدرس: استان خوزستان، خرمشهر، خیابان چاسبی (مشاهده روی نقشه)

مسجد جامع خرمشهر بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارد؛ ولی از مؤسس و بانی آن اطلاعات دقیقی در دست نیست. در سال ۱۳۴۸، قطعه زمینی را از ضلع غربی به مسجد اضافه و آن را به‌صورت فعلی تجدید بنا کردند، با مساحت ۱۲۰۹ متر مربع. در طول جنگ تحمیلی ۴۰ درصد مسجد تخریب شد؛ به‌گونه‌ای که دو گلدسته آن کاملا نابود شدند و گنبد بزرگ نیز بر اثر توپ دشمن آسیب دید.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: نامشخص)

پس از پذیرش قطعنامه ۱۳۶۷، از اعتبارات بازسازی، همه ساله مبالغی به مسجد تخصیص یافته که ضمن بازسازی و مرمت، صرف گسترش آن نیز شده است. در این راستا ۴۰۰۰ متر مربع از ضلع شمالی مسجد خریداری و در آن مهمانسرایی جهت زائران، رواق گذر عابر پیاده در دو ضلع شرقی و غربی و حوض آب‌نما احداث شد.

مسجد جامع خرمشهر با نمایی آجری، حدود هزار متر مربع کاشی منقش به آیات خشتی و ۷۷۰ متر مربع کاشی‌کاری معرق دارد. این بنا دارای دو گلدسته با ارتفاع ۲۸ متر از کف زمین و دو گنبد بزرگ و کوچک است. گنبد بزرگ و گلدسته‌ها با کاشی معرق تزیین شده‌اند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محسن بهرامیان)

بنایی مشابه مسجد جامع خرمشهر، در باغ موزه دفاع مقدس در تهران، به آدرس اتوبان حقانی، جنب پارک طالقانی ساخته شده است.

مسجد جامع خرمشهر در میان هزاران مسجد دیگر، دارای نقشی برجسته‌ و اثربخش در طول دوران دفاع مقدس بود؛ به‌طوری که اگر این مسجد نبود، در همان روزهای نخست، خرمشهر به اشغال دشمن در می‌آمد. مسجد خرمشهر با پشتیبانی از رزمندگانی که از شهر دفاع می‌کردند، در واقع مرکز ثقل دفاع جانانه این شهر بود.

عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: فاطمه بهبودی)

زمانی که جنگ در مرز شلمچه آغاز شد، سپاه تازه‌بنیان خرمشهر، مسجد جامع را به‌عنوان قرارگاه نیروهای مقاومت مردمی انتخاب کرد. جنگ نفربه‌نفر درگرفت، پیشروی ارتش بعث به‌سمت شهر آغاز شد و درگیری‌های سنگین میان ارتش تا دندان‌ مسلح بعث عراق، نفربرها و انبوهی از تانک‌ها با نیروهای مقاومت مردمی ادامه یافت؛ نیروهایی که از تکاوران کلاه‌سبز نیروی دریایی ارتش، دانشجویان دانشگاه افسری، نیروهای سپاه (شهید سید محمد جهان‌آرا) و مردم خرمشهر تشکیل‌ شده بود.

نیروهای مقاومت موفق شدند که ۴۵ روز، ارتش تا دندان‌ مسلح را در کوچه و پس‌کوچه‌های شهر نگه‌ دارند و در این مدت مسجد جامع، کانون مقاومت بود. مسجد جامعی که نقش بیمارستان و ستاد عملیات مقاومت شهر را بر عهده داشت، در تیررس دشمن قرار گرفت و به‌شدت آسیب دید. در ۴ آبان ۱۳۵۹ سقوط خرمشهر رسما اعلام شد؛ سقوط مسجد جامع سقوط خرمشهر بود.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: نامشخص)

در نهایت این شهر پر حادثه پس از ۵۷۸ روز اشغال، در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ در عملیات بیت المقدس آزاد شد. این عملیات توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران (به فرمانده‌‌ای علی صیاد شیرازی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (به فرمانده‌‌ای محسن رضایی) انجام گرفت. فتح خرمشهر انعکاس جهانی داشت و عراق با از دست دادن خرمشهر، از نظر سیاسی تکیه‌گاهش را برای مذاکره از دست داد.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: ناهید بهروزی، فرات اسماعیل، مهراب حزباوی و محمدرضا محامد)

نویسنده: مرتضی گودرزی