چاه های تلا

کشور ایران همواره مهد نبوغ و خلاقیت بوده و آثار تاریخی به‌جا‌مانده از سالیان دور، گواه این مدعا است. با توجه به اقلیم گرم خشک کشور و نیاز به تامین آب شیرین و قابل شرب، ابتکارات زیادی در جای‌جای کشور دیده می‌شود. مردم همواره تلاش کرده‌اند تا با حفظ و ذخیره آب، مناطق متخلف را آباد و زمینه را برای رونق و آبادانی فراهم کنند. چاه‌های تلا نمونه جالبی از تلاش مستمر برای حفظ این مایه حیات هستند. چاه‌های تلا از جاهای دیدنی قشم به شمار می‌روند.

منبع عکس: آسان گردش

منبع عکس: ایران بکر

آب از عناصر طبیعی و مقدس در بین انسان‌ها به شمار می‌رود و نماد روشنایی و پاکی است. سنت‌ها، باور تقدس آب و جایگاه بالای آن، هنوز در میان ایرانیان وجود دارند و در برخی از آداب دیده می‌شوند. بیابان‌های وسیع و کمبود آب دلیل اهمیت این عنصر حیاتی در ایران هستند.

مردم در طول تاریخ همواره برای دستیابی به آب و حفظ آن و همچنین ایمن شدن در برابر خشک‌سالی به‌دنبال راه‌های مختلف برای ذخیره آب بوده‌اند. در معماری ایرانی فضاهای مختلف هرکدام به‌نحوی با آب در ارتباط هستند و برخی عناصر به‌طور اختصاصی برای نگهداری و توزیع آن طراحی می‌شوند. شبکه‌های آبیاری خلاقانه، سد، آب‌انبار، آسیاب، سقاخانه، پل، قنات و چاه، نمودهایی از تلاش بی‌وقفه برای حفظ آب به‌شمار می‌آیند.

منبع عکس: آسان گردش

ابداعات هنرمندانه ایرانیان در زمینه حفظ و بهره‌برداری از ذخایر آب شیرین در صنایع دستی همچون فرش، مینیاتور و کتیبه‌ها به تصویر کشیده شده‌اند و در آن‌ها همواره طرح‌هایی از چشمه‌سارها، حوض‌ها و آب‌نماها دیده می‌شوند.

در طول تاریخ، نقش پررنگ عنصر آب در شعر و ادبیات ایران سبب شده است تا جنبه‌های زندگی‌ساز و ارزشمند این نعمت خدادادی در رفاه حال انسان بیشتر نشان داده شود. جایگاه آب در فرهنگ مذهبی و اسلامی نیز بسیار پررنگ است. آب در اسلام و ایران باستان مظهر پاکیزگی، رفاه و بقای بشر است.

منبع عکس: ایران بکر

یکی از دلایل اقتدار سلسله هخامنشی، دانش آب‌شناسی و اهمیت به این موضوع بوده است؛ زیرا کشور ایران بدون قرار گرفتن در کنار رودخانه‌های عظیمی همچون نيل، دجله، فرات، هوانگهو و يانگ تسه توانست به قدرتی عظیم تبدیل شود.

چاه‌های تلا از یکی از نمونه‌های خلاقانه معماری برای ذخیره آب باران هستند و از جاذبه های گردشگری استان هرمزگان در قشم به شمار می‌روند. قشم در جنوب کشور و تنگه هرمز واقع شده و به‌دلیل طبیعت خاص، بی‌نظیر و متنوع خود لقب جزیره عجایب هفت‌گانه را گرفته است. این جزیره با ۱,۴۳۰ کیلومتر مربع مساحت، بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس به شمار می‌رود. قشم موازی با سواحل خلیج فارس، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی قرار گرفته و به‌وسیله تنگه کلارنس از هرمزگان جدا شده است.

منبع عکس: مجله گرشگری دوباره سفر

فاصله جزیره قشم از بندرعباس حدود ۲۰ کیلومتر است. قشم ۱۳۰ کیلومتر درازا و ۱۰ تا ۳۰ کیلومتر پهنا دارد. زمانی به سراسر جزیره قشم لافت می‌گفتند. «لافت کهنه» و «لافت جدید» نام دو روستا در ۵۸ کیلومتری شهر قشم هستند. امروزه لافت کهنه سکنه‌ای ندارد؛ اما لافت جدید آباد است. کلمه لافت به معنی لاک و مهر بوده و وجه تسمیه آن بسته بودن راه، از قشم به‌سمت لافت است. لافت در دماغه شمالی جزیره قشم و نزدیک‌ترین فاصله با ساحل اصلی ایران قرار دارد. این ویژگی در طول تاریخ سبب اهمیت بندر لافت برای حاکمان منطقه بوده است.

منبع عکس: ایرانگرد

روستای لافت در محدوده دهستان سلخ، بخش شهاب شهرستان قشم و در مختصات ۵۵ درجه و ۴۶ دقیقه طول جغرافیایی و ۲۶ درجه و ۵۴ دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده است. دسترسی مستقیم به دریا، تسهیل ارتباطات دریایی، نزدیکی به جنگل‌های حرا و همسایگی با سواحل شمالی خلیج فارس از دلایل شکل‌گیری روستای لافت به شمار می‌روند.

نبوغ و خلاقیت در حفر ۳۶۶ حلقه چاه در مکانی که ماشین آلات پیشرفته امروزی نیز به‌سختی می‌توانند حفاری کنند؛ لافت را به مکانی برای زندگی تبدیل کرده است. مجموعه چاه‌های تلا و قلعه‌ نادری که مربوط به دوران کهن تاریخی و اسلامی هستند در این بخش واقع شده‌اند. چاه‌های تلا یا طلا در حد فاصل مسجد جامع روستای لافت و قلعه تاریخی نادری، به‌سمت ارتفاعات شرق روستا قرار دارند.

منبع عکس‌: ره بال آسمان

هسته مرکزی روستای لافت حول چاه‌های تلا و در امتداد خط ساحلی شکل گرفته و در حد فاصله کنار دریا و دامنه تپه‌های کم‌ارتفاع، در جهت شمال به جنوب گسترش یافته است. لافت دارای بافت یک‌پارچه و پیوسته است. بندر تاریخی لافت در ۶۰ کیلومتری شمال غربی قشم و در پیش‌آمدگی خشکی شمالی جزیره قشم قرار دارد. از ویژگی‌های این بندر می‌توان به فاصله کم با ساحل اصلی، دسترسی آسان و عمیق مناسب آب اشاره کرد.

در سایر قسمت‌های جزیره قشم نمونه‌های مشابهی از چاه‌های ذخیره آب وجود دارند. چاه‌های حفر شده در «تنگه چاهکوه قشم» و تعدادی چاه در منطقه «چاکاویر» روستای گوران از این دست هستند که در ذخیره و جمع‌آوری آب باران نقش دارند.

منبع عکس: جاباما

برای رسیدن به روستای لافت دو راه پیش روی مسافران است. اولین مسیر رفتن به قشم از طریق هوایی است. از فرودگاه قشم تا روستای لافت، مسافت حدودا ۲۳ کیلومتری وجود دارد. دومین راه برای رفتن به بندر و روستای لافت این است که مسافران خود را از طریق مسیرهای زمینی، ریلی یا هوایی به بندرعباس برسانند.

از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه می‌توان به بندر پل، در ۶۰ کیلومتری غرب بندرعباس رسید. از بندر پل می‌توان با کشتی‌های مسافربری به بندر لافت سفر کرد. اگر از طریق زمینی و با خودروی شخصی به بندرعباس بروید این امکان وجود دارد که خودرو را با لندی گراف به جزیره ببرید.

• آدرس: هرمزگان، جزیره قشم، روستای لافت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ایرنا

نام چاه تلا به دو صورت تلفظ می‌شود. نخست تلا یا «تلاو» که از دو بخش تل به معنی «پشته» و «او» به معنی آب تشکیل شده است و درمجموع «حجمی از آب» معنی می‌دهد و دوم، طلا که به‌دلیل ارزش زیاد آب در اقلیم منطقه لافت، این نام برگزیده شده است. چاه‌های بندر لافت و تل آب نام‌های دیگر این چاه‌ها هستند.

علاوه بر نام‌گذاری کلی، هرکدام از چاه‌ها نامی جداگانه دارند. این نام‌ها بر اساس موقعیت قرارگیری، طعم آب، نحوه استفاده، اتفاقی که در جوار آن رخ داده است، شوری، شیرینی، گرم‌تر یا سردتر بودن آب انتخاب شده‌اند.

منبع عکس: تسنیم نیوز

چاه‌های تلا به نوبه خود یکی از جالب‌ترین دست‌ساخته‌های بشر هستند که تاریخچه ساخت آن‌ها به پس از اسلام برمی‌گردد و امروزه توجه بسیاری از گردشگران را به خود معطوف کرده‌اند. قدمت این چاه‌ها را حدود ۴۰۰ سال تخمین می‌زنند. چاه‌های تلا و دو برج دیده‌بانی بالای آن‌ها در واقع آثار تاریخی و باستانی مربوط به قرن ۱۷ میلادی هستند. برج‌های دیدبانی در بالای چاه‌های تلا برای نگهبانی ساخته شده‌اند.

عده‌ای در روستا معتقد هستند که چاه‌های تلای لافت در دوران هخامنشیان و سال ۹۷۶ هجری شمسی، برای نجات مردم از بی‌آبی، به دستور «خواجه کریم» حاکم وقت لافت حفر شده و درخت زیارت قدمگاه او است. برای حفر این چاه‌ها از تکنولوژی ذخیره آب پارسیان جزیره‌نشین هخامنشی و زرتشتی بهره گرفته شده است. چاه‌های تلا در ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

منبع عکس: ایرانگرد

چاه‌های تلا همواره نگهبان داشته‌اند و این نگهبان یکی از زنان روستا بوده است. محافظت از چاه‌های آب تلا توسط یک بانوی نگهبان زن، می‌تواند به افسانه ناهید یا آناهید، «بانوی آب، باران و باروری» در مذاهب ایران باستان برگردد. آناهید خدایی محبوب بود و همواره علاقه و احترام بسیاری در بین پیروان خود داشته است.

به گفته بومیان، بانوی محافظ آب در محل چاه‌ها ساکن شده و شبانه‌روز در آنجا زندگی می‌کرده است. وظیفه این فرد مشخص کردن نوبت چاه و مشخص کردن نوبت برداشت آب بین اهالی بود. به گفته برخی ریش‌سفیدان لافت و نوه آخرین نگهبان چاه، برخی از چاه‌ها آب شیرین نداشته‌اند و بانوی محافظ فقط از چاه‌های آب شیرین محاظت می‌کرد.

منبع عکس: ایران بیا

چاه‌های تلا ابتکاری تاریخی در زمینه مهدنسی آب و ذخیره آن در بندر لافت هستند که بسیار با اقلیم منطقه هم‌خوانی دارند. با توجه به شوری آب امکان حفر چاه و قنات و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی درلافت وجود ندارد و ساکنان لافت به‌ناچار راهی برای ذخیره آب باران پیدا کرده‌اند.

آب‌انباری بر فراز چاه‌های تلا به چشم می‌خورد. امروزه به‌دلیل وجود آب‌انبار، از آب چاه‌ها کمتر استفاده می‌شود. از آب برخی چاه‌ها فقط برای آبیاری نخلستان‌ها و سیراب کردن حیوانات و دام‌ها استفاده می‌شود.

منبع عکس: تسنیم نیوز

درختان سرسبزی در اطراف چاه‌ها وجود دارند که ریشه‌های قوی خود را به عمق چاه و آب رسانده‌اند. ساکنان لافت سرسبزی و سرحال بودن این درختان را نشان وجود آب شیرین در محل می‌دانند. درختان کهور اطراف چاه‌ها برای بومیان مقدس هستند.

در کنار مجموعه چاه‌های تلا درختی کهنسال وجود دارد که از نظر اهالی دارای تقدس است. این درخت به زیارت مشهور است و از گونه «کنار» است. درخت زیارت روی قطعه سنگ محل قرارگیر ی چاه‌ها روییده است. اهالی به این درخت بسیار اعتقاد دارند و با حاجت‌های مختلف نزد درخت می‌روند. آن‌ها برای شفای مریض یا بچه‌دار شدن، شخص را به دور درخت می‌گردانند و از خدا طلب برآورده شدن حاجت می‌کنند. سپس پارچه سبز رنگی به شاخه درخت می‌بندند و از آن کمک می‌خواهند. رسم است که حیوانی را قربانی و با گوشت آن غذا خیرات می‌کنند. خون حیوان نباید پای درخت شسته شود؛ زیرا سبب برآورده نشدن حاجت می‌شود.

منبع عکس: هفت گنج

در روزهای جمعه و اعیاد اسلامی همچون فطر و قربان در چاله‌ای که زیر درخت است، اسپند دود می‌کنند؛ سپس «شده» می‌سوزانند که نوعی ماده خوشبو کننده هوا است.

سختی و دشواری برای تهیه آب سبب ایجاد ارتباط تنگاتنگ چاه‌ با تمام وجوه زندگی ساکنان لافت شده است و فرهنگ رسوم و سنت‌های مربوط به خود را ایجاد کرده است. نگهبان چاه، مراسم پاکسازی، درخت زیارت، نام‌گذاری چاه‌ها و نحوه مدیریت و استفاده از آب، همه و همه شاهد این مدعا هستند. شناخت باورها، فرهنگ و آداب مرتبط با دست‌کندهای تلا به رونق اکو موزه و جذب توریست و حفظ چاه‌ها کمک می‌کنند.

منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا

پاک‌سازی چاه‌ها به دو صورت انجام می‌شد. نوع اول هفتگی و در روزهای جمعه بوده است. برای این پاکسازی در روستا جار زده و مردان همگی جمع می‌شدند تا محوطه چاه‌ها را تمیز کنند و این کار همیشه به‌جز ایام رمضان انجام می‌شد. شکل دوم پاک‌سازی هر سال قبل از بارندگی و اواخر پاییز انجام می‌شد؛ درست زمانی که آب چاه‌ها به اتمام می‌رسید‌ یا میزان کمی آب در آن‌ها بود. در این مورد جارچی مردان روستا را برای لای‌روبی اساسی و آماده‌سازی آن‌ها برای آب‌گیری سال آینده خبر می‌کرد و با کمک مردان روستا چاه‌ها پاک می‌شدند.

منبع عکس: عصر ایران

تعداد چاه‌های تلای لافت ۳۶۶ عدد و به تعداد روزهای سال کبیسه است. این چاه‌ها در مرکز روستای لافت، پشت قلعه نادری، روی صخره‌ای به نام سیست کوه و در گودی مستطیل‌شکل بزرگ مجاور قلعه حفر شده‌اند. این گودال ۱۰ متر عمق و ۱۲ متر دهانه دارد و مانند آرتزین عمل می‌کنند. چاه‌های تلا روی شیب ملایم شرق گودال حفر شده‌اند. چاه‌های داخل گودال حدود سه متر و چاه‌های بالای گودال حدود ۶ متر عمق دارند.

منبع عکس: تسنیم نیوز

برای حفر چاه‌های تلا لایه‌های سنگی را برش داده‌اند و آن‌ها را اندازه و اشکال مختلف حفر کرده‌اند. ورودی چاه‌ها کمی از محوطه اطراف بالاتر است و این باعث می‌شود که گل‌و‌لای و رسوبات سرازیر شده از تپه، در محیط مستطیل‌شکل اطراف چاه ته‌نشین شوند و به داخل چاه‌ها راه پیدا نکند.

شکل چاه‌های تلا مربع، مستطیل، دایره و گلابی شکل است. جنس بستر و دیواره‌های چاه‌ها سبب سالم ماندن آب تا مدت زمان قابل‌قبولی می‌شود. کف چاه‌ها را از جنس گچ ساخته‌اند که تا مدت‌ها آب را خنک نگاه ‌دارد. هنگام بارندگی شدید در محدوده چاه‌ها دریاچه‌ای تشکیل و آب‌انبار اصلی روستا مملو از آب می‌شود. سرریز آب چاه‌ها و آب‌انبارها از محوطه اطراف مسجد جامع لافت به‌سمت دریا سرازیر می‌شود.

منبع عکس: ایران نگری

در گذشته روزانه از آب یک چاه، به دست میرآب برداشت می‌شده است. هر خانواده در روستا روز و نوبت مشخصی برای برداشت آب داشت و این نوبت از طرف بانوی نگهبان آب اعلام می‌شد. نگهبان بر صحت انجام برداشت آب نظارت داشت.

استفاده از آب چاه‌ها در تمام طول سال، توسط مردم محلی و با استفاده از «دلو» انجام می‌شود. معمولا زنان و دختران با کوزه یا جهله، سطل و دبه و مردان با کندیل یا کندر (چوبی که بر دوش می‌گذارند و از دو طرف آن سطلی با طناب آویخته شده است) از آب چاه به خانه‌های خود می‌برند.

منبع عکس: مجله گردشگری دوباره سفر

دمای هوا در تابستان‌های جزیره قشم بالا است. آبان تا اردیبهشت زمان‌های مناسب‌تری برای سفر به لافت هستند. زیبایی‌های لافت در بهار به اوج خود می‌رسند. وضعیت بهتر هوا و شرجی نبودن، مزیت سفر به این منطقه در نیمه دوم سال است. البته طوفال‌های دریایی در زمستان، شرایط روستای ساحلی لافت را کمی متفاوت می‌کنند. در فصل بهار و تعطیلات نوروز، جزیره شلوغ‌تر از زمان‌های دیگر است و گاهی مسافران با ازدحام در اقامتگاه‌ها روبه‌رو می‌شوند.

منیع عکس: ویکی پدیا

در سفر به جزیره قشم و چاه‌های تلا بیش از هر چیز به دوربین عکاسی نیاز پیدا خواهید کرد. به‌همراه داشتن نقشه روستای لافت، کلاه آفتاب‌گیر، لباس خنک، عینک آفتابی و ضدآفتاب هم لازم است. در سفر به جزایر جنوبی کشور لباس آزاد و خنک به داشتن حس بهتر کمک می‌کند. در صورت کمپ شبانه در چادر، به کیسه‌ خواب، چراغ‌قوه و لباس گرم نیاز پیدا می‌کنید.

ممنبع عکس: ایران ۱۱۸

در سفر به جزیره زیبای قشم جاذبه‌های فراوانی برای بازدید وجود دارند که چاه‌های لافت یکی از آن‌ها است. از آنجایی که روستای لافت فاصله زیادی با قشم ندارد می‌توان برای اقامت یک هتل، سوییت یا اقامتگاه بومگردی در قشم رزرو کرد؛ اما در صورت تمایل به ساکن شدن در روستای لافت می‌توان از اقامتگاه های بومگردی روستا استفاده کرد. امکان اجاره سوییت در مجتمع اقامتی تجاری ارسلان لافت نیز وجود دارد.

منبع عکس: هفت گنج

در سفر به روستای زیبا و دیدنی تلا همواره باید به این نکته توجه داشته باشید که آداب، رسوم، فرهنگ و نوع پوشش مردم منطقه جزعی از جاذبه‌های سفر هستند و همه باید تلاش کنند ضمن نگاه احترام‌آمیز به این هنجارها، آسیب و خدشه به آن‌ها وارد نکنند.

مسافران باید ضمن بازدید از چاه‌های تلا به نکات ایمنی توجه کنند و بیشتر مراقب کودکان باشند. ساکن شدن در اقامتگاه‌های بومگردی و تهیه صنایع دستی جزیره برای سوغات، به رونق اقتصاد و کسب و کار منطقه و مردم محلی بسیار کمک می‌کند.

در اطراف چا‌های تلا زیبایی‌های فراوانی وجود دارند که مسافران می‌توانند بازدید از آن‌ها را در برنامه سفر خود بگنجانند. در ادامه به معرفی مختصر تعدادی این جاذبه‌ها می‌پردازیم.

منبع عکس: مرین پرس

لافت روستایی زیبا با ظاهری خاص و منحصربه‌فرد است. دیدنی‌ترین مناظری که در روستای لافت انتظار مسافران را می‌کشد معماری بی‌نظیر خانه‌ها و بادگیرهای آن است. خانه‌های روستای لافت به‌دلیل وزش مداوم بادهای موسمی به این بادگیرها مجهز شده‌اند. بادگیر دو طرفه و چهار طرفه دو مدل اصلی بادگیرهای لافت هستند و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند.

وظیفه بادگیرها تهویه هوا در نقاط گرمسیر و خنک کردن هوای خانه است. همه بادگیرهای روستای لافت در دو جبهه قرار دارند و از نظر فناوری تهویه هوا در نقاط گرمسیری بی‌نظیر هستند. رنگ سفید نمای خانه‌های لافت از زیبایی‌های این منطقه است.

منبع عکس: ایرانگرد

گشتن در کوچه‌های باریک لافت از دیگر لذت‌های این سفر است. نخلستان‌های سرسبز و شکوهمند لافت، مسجد تاریخی، آب‌انبار گنبدی شکل، گورستان تاریخی و اسکله باستانی نظر گردشگران را به خود جلب می‌کنند. خرما از سوغات لافت به شمار می‌رود.

بندر زیبای لافت با وجود وسعت کم خود به‌عنوان اولین اکو موزه ایران شناخته می‌شود و مناظر طبیعی و تاریخی محشری در دل خود دارد. هنگام سفر به روستای لافت قدم زدن در ساحل ماسه‌ای و تماشای طلوع و غروب خورشید را از دست ندهید.

منبع عکس: سفر قشم

جنگل‌های حرا جزو مناطق محافظت شده جزیره قشم هستند. این منطقه با درختانی که تا نیمه درون آب شور دریا هستند، محل مناسبی برای رشد انواع مختلف ماهی‌ها، مارها، دوزیستان و خرچنگ‌ها فراهم می‌کند. برای بازدید از جنگل‌های حرا باید با اجاره قایق به منطقه رفت. قایق‌سواری در میان شاخ و برگ‌های درختان مانگرو از تفریحات این سفر است.

منبع عکس: خبرگزاری موج

قلعه نادری در روستای لافت و روی بستر صخره‌ای قرار گرفته است. این صخره نسبت به روستای لافت پنج متر ارتفاع دارد و دارای شیبی از سمت شمال است. بخش جنوبی صخره با شیبی ملایم به قلعه نادری منتهی می‌شود. این قلعه مربعی شکل با ضلع ۳۳ متر است که در چهار گوشه خود چهار برج نیم‌دایره با قطر سه متر دارد.

تنها راه دسترسی به قلعه نادری در ضلع جنوبی آن است و در دو طرف این درب برج دیدبانی وجود دارد. این بنای تاریخی از سنگ‌های قلوه‌ای، لاشه‌ای، مرجانی و ملاط گچ و گل ساخته شده است. محوطه داخل قلعه فضاهای متعددی دارد که به‌دلیل فرسایش و تخریب نمی‌توان در مورد کارکرد آن‌ها به‌خوبی قضاوت کرد. در داخل قلعه چاه آب عمیقی حفر شده است.

نویسنده: زیبا وکیلی