مدرسه فیضیه قم

مدرسه فیضیه قم از اهمیت ویژه‌ای در کشور ایران برخوردار است. عالمان و مجتهدان بسیاری ساکن این مدرسه بوده‌اند و در آن تحصیل یا تدریس داشته‌اند. سخنرانی معروف امام خمینی (ره) در ۱۳ خرداد سال ۱۳۴۲ که منجر به قیام ۱۵ خرداد شد نیز در همین مدرسه اتفاق افتاد. همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برخی از دیدارها و سخنرانی‌های ایشان در صحن مدرسه فیضیه برگزار می‌شد. امروزه این مکان به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قم، میزبان زائران بسیاری است.

• آدرس: استان قم، شهر قم، ضلع شمالی حرم حضرت معصومه (س) (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: محمدرضا مهاجرانی

مدرسه فیضیه قم در شمال صحن عتیق آستانه حضرت معصومه (س) قرار دارد. این مدرسه به‌دلیل هم‌جواری با مسجد «اعظم» و مدرسه «دارالشفا»، کانون مرکزی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود و بخشی از مهم‌ترین درس‌های حوزه قم و نیز اجتماعات حوزوی در این مدرسه برقرار می‌شود. نام مدرسه فیضیه در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ۲۰۷۱۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

برای دسترسی به مدرسه فیضیه در شهر قم، باید خود را به آستانه حضرت معصومه (س) برسانید. اگر از بلوار زائر به این مکان مقدس مشرف شوید، مدرسه فیضیه قم در مسیر ورودی صحن عتیق قرار خواهد داشت.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس:‌ Mohsen zamini nia

بنا بر نظر منابع معتبر تاریخی، بنای اولیه مدرسه فیضیه قم با نام مدرسه «آستانه»، به قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و تا اواخر قرن یازدهم به همین نام مشهور بوده است؛ گرچه سپس در دوره صفوی و سال‌های حکومت شاه تهماسب، این مدرسه تجدید بنا شد و در همین دوران به نام فیضیه شهرت یافت. در نیمه نخست قرن سیزدهم، بنای مدرسه فیضیه قم جایگزین مدرسه آستانه شد. بنای فعلی مدرسه، مربوط به دوره فتحعلی شاه است که سال بنیان‌گذاری آن به سال ۱۱۷۱ هجری قمری بازمی‌گردد؛ بااین‌همه، از بنیان‌گذار مدرسه فیضیه قم نامی در تاریخ عنوان نشده است.

از آنجایی که فیض کاشانی، از علمای بزرگ دوره صفویه و داماد ملاصدرای شیرازی، مدتی در این مدرسه تدریس می‌کرد، در بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شد. برخی نیز معتقدند این نام از زمان تجدید بنای مدرسه در دوره قاجار و به پیشنهاد علمای این دوره رایج شد. این احتمال با توجه به اینکه خاندان فیض در دوره قاجار ریاست شرعی شهر قم را برعهده داشتند، برجسته‌تر می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس:‌ Mohsen zamini nia

مدرسه فیضیه قم از دو بخش اصلی صحن و ساختمان تشکیل شده است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت:

صحن اصلی مدرسه فیضیه تا ورودی صحن عتیق حرم حضرت معصومه (س) گسترش یافته است و سردر ورودی حرم نیز همان ایوان جنوبی مدرسه است. سردر ورودی این مدرسه که به صحن اصلی باز می‌‌شود، طاقی جناغی‌شکل دارد. صحن اصلی دارای حوضی به ابعاد ۱۲٫۵ × ۱۲٫۵ متر است.

بنای اصلی مدرسه فیضیه قم با ابعاد ۵۰ در ۸۹ متر، دارای چهار ایوان در دو طبقه است. در هر دو طبقه، ۴۰ حجره دیده می‌شود و سردر، ایوان‌ها و پیشانی حجره‌ها با کاشی‌های رنگی تزیین شده است. دوازده غرفه سپهرنشان نیز در این ساختمان به چشم می‌خورد.

عکس‌ از وب‌سایت گوگل‌مپ | عکاس:‌ Rizvi Aquil Abbas (imsaark)

به‌دنبال اعتراض امام خمینی (ره) به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی، ولایتی و لوایح شش‌گانه و همچنین انقلاب سفید و اعلام عزای عمومی در نوروز ۱۳۴۲، در روز دوم فروردین همان سال، هم‌زمان با روز شهادت امام جعفر صادق (ع)، ماموران حکومت با همراهی عده‌ای اوباش به مدرسه فیضیه قم حمله کردند. پس از مقاومت طلاب و روحانیان، به آنان شلیک شد و شماری از آنان به شهادت رسیدند یا جراحت یافتند. در این حمله، تعدادی از طلاب از بالای پشت بام مدرسه به پایین انداخته و کشته شدند. کشتار طلاب مدرسه فیضیه قم یکی از خون‌بارترین وقایع تاریخ انقلاب اسلامی ایران توصیف می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت گوگل‌مپ | مصطفی معراجی

در عصر عاشورای سال ۱۳۴۲، امام خمینی (ره) با حضور در مدرسه فیضیه قم، سخنرانی کوبنده‌ای داشت و در آن از رژیم پهلوی و نیز دولت‌مردان غربی که نفوذ زیادی بر محمدرضا پهلوی داشتند، انتقادی شدید کرد. حضور مردم در سخنرانی به‌اندازه‌‌ای بود که تمام صحن فیضیه و دارالشفا، صحن حرم حضرت معصومه (س)، میدان آستانه و اطراف آن مملو از جمعیت بود. در پی سخنرانی امام در صبح ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، ماموران پهلوی به خانه ایشان حمله کردند و پس از دستگیری، وی را به تهران انتقال دادند. به‌دنبال این واقعه، قیام ۱۵ خرداد مردم قم شکل گرفت.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Mohsen zamini nia

مدرسه فیضیه یک بار توسط «حاجی علی محمد» مرمت شد. بنا بر منابع تاریخی، حجره‌ها و صحن مدرسه در سال ۱۲۳۸ هجری قمری یک‌طبقه بود و تنها در دو طرف هر یک از سه ایوان شرقی، غربی و شمالی، چهار حجره در طبقه دوم وجود داشت. در سال‌های بعد، به‌دستور «آیت‌الله میرزا محمد فیض» در طبقه دوم قسمت‌های شمالی و شرقی مدرسه حجره‌سازی شد و در سال ۱۲۶۲ هجری قمری آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، حجره‌های دیگر قسمت‌ها را کامل کرد.

در پشت ایوان غربی، شاه‌نشینِ مجللی قرار داشت که محل استقرار و جلوس پادشاهان قاجار بود. در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی، نخستین کتابخانه عمومی شهر توسط آیت‌الله حائری در این شاه‌نشین تاسیس شد. در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی، آیت‌الله بروجردی در کمرگاه ایوان غربی، طبقه‌ای ایجاد کرد که به مخزن کتابخانه اختصاص یافت و دو سالن بزرگ مطالعه به‌جای آشپزخانه شاهی ایجاد شد.

در واقعه حمله به مدرسه فیضیه قم، این مجموعه آسیب دید که با کمک بازاریان و زیرنظر آیت‌الله گلپایگانی بازسازی آن صورت گرفت. در دهه ۱۳۷۰ شمسی، زیر صحن حیاط مدرسه، زیرزمینی احداث کردند. کتابخانه مدرسه نیز به‌صورت کلی تجدید بنا شد و توسعه یافت.

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس: احمد میر

• ورود به صحن مدرسه فیضیه قم امکان‌پذیر است؛ اما برای ورود به ساختمان و بخش‌های مختلف آن، نیاز به هماهنگی وجود دارد.
• برای بازدید از مدرسه فیضیه قم، نیاز به پوشش اسلامی خواهید داشت.
• حین بازدید از مدرسه فیضیه، آداب و احترام لازم برای حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
• بازدید از مدرسه فیضیه قم رایگان است.

• آدرس:استان قم، شهر قم، مرکز شهر، حرم حضرت معصومه (س) (نمایش روی نقشه)

حرم حضرت معصومه (س) دومین جاذبه مهم مذهبی کشور ایران محسوب می‌شود که هرساله میزبان شیعیان بسیاری از سراسر جهان است. این مجموعه که به‌واسطه معماری جذاب، کاشی‌کاری‌ها، آینه‌کاری‌ها و سایر تزیینات چشم‌نواز شناخته می‌شود، دربرگیرنده بخش‌های مختلفی چون مسجد، کتابخانه، آرامگاه‌های متعدد و... است.

• آدرس: استان قم، شهر قم، میدان آستانه، جنب در شماره یک حرم مطهر (مشاهده در نقشه)

موزه آستانه مقدس حضرت معصومه (س) که از سال ۱۳۱۴ تاسیس شده است، شامل بخش‌هایی چون پارچه‌بافی، نقاشی، سکه، حجاری و سنگ‌های قیمتی، خاتم‌ کاری، قالی‌بافی، کاشی‌کاری، تابلوهای خط و تذهیب، قرآن‌های خطی و... می‌شود. موزه حرم حضرت معصومه (س) یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران است و مساحت آن به بیش از ۱,۲۰۰ متر مربع می‌رسد.

نویسنده: سینا غرباوی