موزه جهان نما

مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی تهران محسوب می‌شود. در میان بناهای این مجموعه، موزه جهان‌ نما از اهمیت زیادی برخودار است. با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، این بنای تاریخی در دوره پهلوی به محلی برای نگهداری اشیا هنری اختصاص داده شد که توسط فرح پهلوی خریداری یا به وی اهدا می‌شدند. کجارو شما را به دیدن این موزه می‌برد.

جهان‌ نما کامل‌ترین نامی است که می‌توان به محل نمایش آثار اهدایی به خاندان پهلوی یا خریداری شده توسط آنان داد. این مکان در سمت غربی کاخ صاحبقرانیه قرار دارد و در دهه‌ پنجاه از آن برای نگهداری این آثار استفاده می‌شد؛ آثاری که از فرهنگ‌های مختلف جهان در قالب شی تاریخی یا اثری هنری از هنرمندان در زیر سقف آن کنار هم گردآوری شده‌اند.

موزه جهان نما در میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه میدان تجریش است که با خط یک می‌توانید خود را به آن برسانید. در میدان قدس، با استفاده از تاکسی‌های خط تجریش-دزاشیب یا تجریش-نیاوران به ورودی اول موزه نیاوران خواهید رسید. علاوه بر تاکسی، مسافت تجریش تا کاخ نیاوران را می‌توانید با یکی از اتوبوس‌های ازگل یا دارآباد یا میدان رسالت در میدان تجریش طی کنید. همه این خطوط روبه‌روی ورودی اول موزه نیاوران ایستگاه دارند. همچنین اتوبوس‌های تندروی (BRT) راه‌آهن-تجریش و راه‌آهن-پارک‌وی و دیگر اتوبوس‌هایی که به میدان تجریش می‌روند، گزینه‌های خوبی برای دسترسی به میدان قدس و از آنجا به موزه نیاوران هستند.

برای دسترسی با خودروی شخصی، باید به اتوبان صدر بروید، از خروجی کامرانیه به‌سمت نیاوران ادامه دهید و پس از رسیدن به خیابان باهنر، مسیر را در جهت شرق پیش بروید تا به میدان نیاوران برسید. کاخ نیاوران در شمال این میدان، در امتداد مسیر خیابان باهنر واقع شده است. همچنین می‌توانید از بزرگراه امام علی استفاده کنید. در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) وارد شوید تا در ادامه به خیابان موحد دانش برسید. سپس در انتهای خیابان موحد دانش، به خیابان پاسداران وارد شوید و در جهت شمال خیابان مسیرتان را ادامه دهید تا به میدان نیاوران برسید. (مشاهده روی نقشه)

باغ نیاوران یکی از باغ‌های ییلاقی شمال تهران است که در اوایل دوره‌ قاجار به دستور فتحعلی شاه ساخته شد. در دوران ناصرالدین شاه بزرگ‌ترین بنای باغ، یعنی کاخ صاحبقرانیه را احداث کردند. آخرین بنایی که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد، مشهور به کوشک احمدشاهی است. در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک باغ نیاوران تخریب شدند و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت شاه و خانواده‌اش ساخته شد.

فرح دیبا از همان آغاز دهه‌ ۱۳۴۰ به فعالیت‌های فرهنگی روی آورده بود. او علاوه بر خرید آثار هنری در سفرهایش به فرنگ، کارشناس‌هایی تمام‌وقت در پایتخت‌های فرهنگی مهم دنیا گماشت تا برایش از حراجی‌ها خرید کنند. بعدها برای نگهداری این آثار دستور ساخت دو ساختمان جدید در کنار کاخ نیاوران را داد. یکی ساختمانی دو طبقه برای کتابخانه‌ اختصاصی بود و دیگری ساختمانی برای نگهداری اشیای قیمتی اهدایی به فرح. ساختمان مجاور صاحبقرانیه (واقع در ضلع غربی آن) برای این کار انتخاب و در سال‌های اوایل دهه‌ پنجاه دستخوش تغییر و بازسازی شد. این ساختمان در گذشته انباری برای حوضخانه آن بوده است.در سال ۱۳۵۵ شمسی، این ساختمان با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین برای نگهداری اشیای هنری اهدایی به فرح دیبا یا خریداری شده توسط وی آماده شد و نام قدیمی تالار بزرگ و آینه‌کاری شده‌ کاخ صاحبقرانیه را برای این قسمت انتخاب کردند: «جهان‌ نما»

پس از پیروزی انقلاب با ملی شدن کاخ‌های سلطنتی نیاوران و سعدآباد و تبدیل آن‌ها به موزه، این بخش نیز تحت عنوان موزه جهان‌ نما در بهمن ۱۳۷۷ گشایش یافت. با توجه به مشکلات محیطی و فقدان امکانات و تجهیزات فنی و همچنین شرایط نامناسب نگهداری آثار، پروژه بازسازی و ساماندهی موزه در پاییز ۱۳۸۳ آغاز و پس از انجام عملیات مرمتی، شامل نوسازی سیستم الکتریکال، طراحی و نصب سیستم نورپردازی ویژه موزه‌ای از نوع فایبراپتیک، ساخت ویترین‌های جدید، موزه برای بازدید عموم تکمیل شد.

ورودی این ساختمان با یک درب کوچک از حیاط ورودی مجموعه از میدان باهنر تعریف می‌شود. از ویژگی‌های عمده این بنا تزیینات و نمای آجری به کار رفته در سراسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی و با طرح‌های متنوع به رنگ نخودی هستند. علاوه بر این، اگر در زمان قدم زدن در موزه سرتان را بالا بگیرید، می‌توانید سقف زیبای تالار میانی را ببینید که اثر منحصربه‌فردی از نقاشی روی چوب با نقوش گل و مرغ شیراز است. این سالن، بزرگ‌ترین سالن موزه است.

آثار موجود در این موزه در دو بخش هنر پیش از تاریخ و آثار هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان به نمایش درآمده‌اند و انتخاب آن‌ها با دو معیار تنوع و نفیس بودن آثار هنری و همچنین گستره‌ زمانی خلق آثار است.

موزه‌ جهان‌ نما منتخبی از آثار نخبه موجود در مجموعه کاخ‌های نیاوران را در خود جا داده است تا پنجره‌ای گشوده به جهان پر وسعت هنر باشد، آثاری از تمدن‌های سیلک، حاشیه‌ نیل و خاور دور در کنار نام‌آوران هنر معاصر چون آمادئو مودیلیانی، پابلو پیکاسو، پل گوگن، کامیل پیسارو، لوئی والتا، ادگار دگا، خوان میرو، اوت رنوار، سالوادور دالی، مارک شاگال، آلبرتو جاکومتی، اندی وارهول و پیشگامان هنرنوگرای ایران، حسین زنده رودی، پرویز تناولی، بهمن محصص، پرویز کلانتری، مسعود عربشاهی، سهراب سپهری، ژازه طباطبایی، ناصر اویسی، منوچهر یکتایی، پروانه اعتمادی... .

تنگ سفالین مربوط به نیمه‌ دوم هزاره اول پیش از میلاد از املش گیلان به‌همراه پیکره‌های مفرغی لرستان مربوط به هزاره‌ دوم و اول پیش از میلاد، اثری مفرغی «پیکره مرد ایستاده» از آلبرتو جاکومتی و سردیس بودا از سده‌ دوم میلادی و آثاری از هنرهای آیینی پیشاکلمبیایی و تمدن‌های مصر باستان، ویکوس و موشیکایپرو، پیوندی ملموس در کمال‌گرایی دست ساخت‌های بشری، از اعماق تاریخ تا به امروز را به نمایش گذاشته‌اند.

طبقه‌ زیرین موزه نیز به نمایش ادواری آثار هنری اختصاص یافته است و آثار مختلف، به‌صورت دوره‌ای، در این محل به نمایش در می‌آید. نکته‌ جالب در مورد این موزه جمع و جور اما نه بی‌محتوا، تنوع زیاد اقلام موجود در آن است؛ به‌گونه‌ای که در آن می‌توان اقلام باستانی با قدمت ۳۰۰۰ ساله تا نقاشی‌های معاصر را مشاهده کرد.

قسمتی از ساختمان جنبی موزه جهان‌نما، در ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۳، هم‌زمان با روز جهانی موزه، تحت عنوان گالری جهان‌ نما کار خود را آغاز کرد. در اسفند ماه سال ۱۳۸۹ برای انجام یک دوره تعمیرات و مرمت بسته شد و از مهرماه سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را از سر گرفت. هدف از ایجاد گالری جهان‌ نما، فراهم‌آوری فضایی برای معرفی هنرمندان معاصر و جوان و همچنین هنرهای ملی و سنتی کشور در کنار آثار موزه‌ای بود. این مجموعه موفقیت‌هایی نیز در زمینه برپایی نمایشگاه و فروشگاه در پاریس و پکن به پیشنهاد کشورهای فرانسه و چین داشت.

نمایش آثاری از هنرهای نقاشی، نقاشی خط، زیورآلات ساخته شده از سنگ‌های درمانی قیمتی و نیمه قیمتی و آثار کولاژ از جمله نمایشگاه‌هایی است که در گالری جهان نما، به‌صورت دوره‌ای، برگزار شد. در سال ۱۳۹۴، این گالری را به بخش خصوصی واگذار کردند و تحت عنوان آرت سنتر به فعالیت خود ادامه می‌دهد. گالری آرت سنتر تا ساعت ۲۱ به ارائه خدمات به بازدیدکنندگان می‌پردازد و علاقه‌مندان می‌توانند با تهیه بلیط ورودی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران از این فضاها و محوطه باغ نیاوران استفاده کنند.

اگر اهل هنر هستید و به هنرهای تجسمی علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم یکی از همین روزها سری به موزه جهان‌نما بزنید تا بتوانید آثار برتر هنری دنیا را که در دوره‌های مختلف خلق شده‌اند، از نزدیک ببینید.

برای بازدید از موزه جهان نما می‌توانید در نیمه اول سال از ساعت ۹ تا ۱۹ و در نیمه دوم سال از ساعت ۸ تا ۱۷ به آن مراجعه کنید. برای ورودی باغ باید ۵۰۰۰ تومان (۵۰۰۰۰ تومان برای گردشگران خارجی) پرداخت کنید. بهای بلیط موزه جهان نما نیز ۴۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی و ۳۰۰۰۰ تومان برای گردشگران خارجی است.

عکس‌ها از علیرضا کیخا

نویسنده: زهرا خاقانی