بازار قیصریه لار

بازار قیصریه لار از کهن‌ترین بازارهای کشور محسوب می‌شود و هنر دست معماران قبل از صفویه تا قاجاریه است. از قدمت آن هزارسال می‌گذرد؛ اما همچنان استوار و باشکوه است. بازار تاریخی قیصریه لارستان در سال ۱۳۱۷ در فهرست ملی به شماره ۳۱۵ ثبت شد. در ادامه، شما را با این بازار تمام‌سنگی و تاریخی بیشتر آشنا خواهیم کرد.

آدرس: استان فارس، شهرستان لار، خیابان طالقانی (مشاهده در نقشه)

بازار قیصریه لار چندین ورودی دارد. شما می‌توانید به خیابان قیصریه غربی بروید و بعد از پارک خودروی شخصی‌تان و عبور از آب‌انبار به این بازار وارد شوید. همچنین برای رسیدن به مسیرهای منتهی به بازار می‌توانید از اتوبوس و تاکسی استفاده کنید.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه‌هایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت شبانه در آن وجود نداشته باشد. این اصطلاح از آغاز قرون‌وسطا (قرن ۱۰ میلادی) تا عصر حاضر، چه در قلمروی کنونی کشورهای عربی و چه در ایران، به‌معنای «فضای تجاری و صنعت‌گری» به‌کار می‌رفت. در قیصریه‌ها کالاهای گران‌بهایی از جمله فرش، منسوجات یا طلا و جواهرات فروخته می‌شد. این مکان‌ها عمدتا به دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه‌ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای اقتصادی شهر و ارتباط‌شان با حوزه نفوذ آن ساخته می‌شدند و نظم کالبدی و فضایی داشتند. قیصریه‌ها نسبت به سایر قسمت‌های بازار از نظر معماری و تزیینات زیباتر و دل‌بازتر بودند.

بازار قیصریه لار در جنوب کشور و مرکز شهرستان لارستان قرار دارد و سابقه‌ تاریخی‌اش به هزارسال قبل برمی‌گردد. شهر قدیم لار از موقعیت جغرافیایی خاصی برخوردار بود و کارکرد این شهر در چهارچوب مناسبات با حومه روستایی‌اش قرار داشت. این شهر حوزه‌ نفوذ گسترده‌ای داشت و مبادلات تجاری، اقتصادی و حتی سیاسی‌اش را از بصره تا سواحل غربی هندوستان گسترش داد. هم‌زمان با به‌ قدرت رسیدن سلسله‌ صفویه و حکومت شاه عباس، در مرکز شهر پادشاه‌نشین دارالامان در لارستان سه عنصر مهم یعنی میدان عمومی، قصر مرکز حکمرانی شاه و بازار قیصریه جای داشت. در این ترکیب، قرار گرفتن قصر مقابل بازار گویای پیوند بین حکومت و تجارت بود.

بازار قیصریه لار قدمتِ ۱۳۱۵ ساله دارد و یکی از هزاران اثر تاریخی و منحصربه‌فردی است که همچنان ناشناخته باقی مانده و با تمام قابلیت‌هایی که دارد هنوز در فهرست جهانی ثبت نشده است. ثبت‌ جهانی بازار قیصریه لار کاری دور از دسترس نیست؛ ولی موانعی برای ثبت این بازار وجود دارد که از جمله می‌توان به بهسازی ساخت‌وسازهای اطراف بازار و تهیه نقشه آسیب‌شناسی وضع موجود اشاره کرد.

عکس از وب‌سایت destinationiran.com (عکاس: نامشخص)

درباره اینکه بازار قیصریه لار دقیقا چه زمانی بنا شده است، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی سابقه تاریخی بازار را قبل از اسلام می‌دانند و برخی آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند. طبق نظر مورخان محلی، تاریخ ساختمان اولیه قبه قیصریه لار به ۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد و از کلاه سیاه به‌عنوان معمار این بنا یاد می‌کنند. به گفته ضیا توانا، بنای قیصریه در سال ۸۱ قمری به‌دستور یکی از حکام سابق لار ساخته شد. بنابراین، می‌توان تاریخی حدودا ۱۳۵۰ ساله برای این بازار در نظر گرفت.

طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بود که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفت. این بازار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و بازار وکیل شیراز در دوره زندیه ساخته شد.

از دوره صفویه، تعدادی کاروان‌سرا در اطراف بازار ساخته شد که هرکدام نمونه بارزی از معماری روزگار صفوی است.

در سال ۱۰۲۶ قمری، دن گارسیا سیلوا فیگوئرا به ایران و سپس لارستان سفر کرد و درباره بازار قیصریه لار نوشت:

این بازار بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیا است و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند.

متاسفانه به‌خاطر زلزله‌ای که در سال ۱۳۹۹ در شهرستان لارستان اتفاق افتاد، برخی از قسمت‌های بخش قدیم شهر تا حدودی از بین رفت. خوشبختانه بنای بازار قیصریه لار هنوز پابرجا و باصلابت مانده و حتی زلزله نتوانسته است این بنای مستحکم را تخریب کند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سید محمد منصوری)

معماری بازار قیصریه لار در نوع خود بی‌نظیر و مثال‌زدنی است. طاق‌های این بازار به‌صورت ضربی ساخته شده‌اند و ارتفاع بسیار بلندی دارند. در سایر بازارهای قدیمی ایران، طاق‌های ضربی با این ارتفاع دیده نمی‌شود. طرح چهارسوق این بازار از جالب‌ترین بخش‌های آن است و در نوع خود منحصربه‌فرد است. ارتفاع گنبد سنگی چهارسوق بلندتر از ۱۸ متر است. روی طاق ضربی چهارسوق، بادگیر (خشیخان) ساده‌ای به‌کار بردند تا باعث تهویه بازار شود. به‌دلیل ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، تهویه هوا به‌طور کامل انجام می‌شود و این بازار در فصل تابستان هوای فوق‌العاده خنکی دارد. طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال دچار کوچک‌ترین خللی نشده است و همچنان باشکوه و چشم‌نواز است. کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتر و یک پلکان سنگی رابط خیابان به بازار است.

این بازار از چهار بخش شمالی، جنوبی، شرقی و غربی تشکیل شده است. ورودی قسمت جنوبی آن از میدان تازه‌تاسیس لارستان آغاز می‌شود و به مناطق شمالی و قدیمی بازار می‌رسد. بخش‌های شرقی و غربی در تلاقی قسمت‌های شمالی و جنوبی بازار قرار دارند و یک چهارسوق بزرگ هشت‌گوشه را با گنبد سنگی جالب توجهی می‌سازند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سید محمد منصوری)

پلان بازار قیصریه لار چلیپایی‌شکل است و دو تقارن در دو محور صلیب دارد. این بازار از چیده‌شدن عناصر تکراری یو شکل (U) در کنار هم ساخته شده است که با راسته­‌های مختلف به‌هم وصل می­‌شوند.

یکی از ویژگی­‌های منحصربه‌فرد این قیصریه، طرح چهارسوق بودن آن است؛ چراکه چنین قیصریه‌­ای با این طرح در بازارهای سنتی ایران به‌ندرت دیده می­‌شود. چهارسوق­‌ها به‌صورت دو طبقه بنا شدند و دورتادور هردو طبقه حجره­‌هایی واقع شده‌اند که مساحت زیادی دارند.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Mohsen Davani)

بازار قیصریه لار تاکنون چندین‌بار مرمت شده است. در عصر صفوی و در زمان شاه عباس، زلزله‌ای رخ داد و حاجی قنبر علی‌بیک جهرمی، وزیر شیراز، دستور داد تا استاد نورالدین محمد و بنّا احمد سیاه تعمیراتی در این بازار انجام دهند. در دوره ناصرالدین‌شاه و عصر قاجار نیز نوسازی بازار قیصریه به دستور فتحعلی‌خان گراشی، حاکم فارس، انجام شد. در مرمت و بهسازی این بازار در عصر قاجار، نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه لار افزوده شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سید محمد منصوری)

بازار قیصریه لار از سه قسمت اصلی تشکیل شده است:

• فضای مرکزی: این بخش از یک هشت‌ضلعی کاملا منظم با سقف گنبدی به همان شکل ساخته شده است. سقف از کف بازار حدود ۱۸ متر ارتفاع دارد.
• غلام‌گردش‌ها: به گذرهایی که به فضای مرکزی و راسته‌ها راه دارند و دورتادور این فضا را در بر می‌گیرند، غلام‌گردش، غلام‌گردان یا تیمچه می‌گویند. ترکیب فضای مرکزی و غلام‌گردش‌های بازار، احتمالا متاثر از بینش و ادراکات فرهنگی، علمی یا به بیان کلی‌تر جهان‌بینی ایرانیان پیش از اسلام و در ارتباط با فرهنگ غنی مشرق‌زمین، به‌ویژه بین‌النهرین است.
• راسته‌ها: اینبازار دارای چهار گذر عمودبرهم و به‌شکل صلیبی است. به راسته جنوبی «راسته میدان» و به راسته شمالی به‌خاطر نزدیکی به برکه‌ای با همین نام «راسته آب‌فروشان» می‌گویند. راسته غربی به «راسته کمرگیری» و راسته شرقی نیز به «راسته مسگرها یا قصاب ها» معروف است.

عکس از سایت destinationiran.com (عکاس: نامشخص)

• مجموعه تاریخی باغ نشاط: استان فارس، شهر لار، ضلع‌ شمالی پل عباسی (مشاهده روی نقشه)

عمارت تاریخی باغ نشاط در داخل شهر لار و در کنار رودخانه خشک قرار دارد. از ویژگی‌های بارز این عمارت می‌توان به گچ‌بری‌های زیبا، مقرنس‌کاری‌های بی‌نظیر و حوض‌های هشت‌گوشی در محوطه نخلستان اشاره کرد که چشم‌انداز زیبایی را به این عمارت بخشیده‌اند.

• باغ ملی لار: استان فارس، شهر لار، خیابان پاسداران، میدان صحبت لاری (مشاهده در نقشه)

در باغ ملی لار درختان نخل زیبایی قرار دارند که با آب‌وهوای گرم و شرجی این منطقه بسیار سازگار هستند. این مجموعه در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است و یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های ایران در این باغ قرار دارد.

• برای بازدید از بازار قیصریه لار می‌توانید همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱ ظهر و حدودا ۳ بعدازظهر تا ۱۰ شب اقدام کنید.
• بازار قیصریه لار از جمله مکان‌های تاریخی ارزشمند کشورمان است و قدمت دیرینه‌ای دارد. لطفا در حفظ آن کوشا باشید و از نوشتن یادگاری روی دیوارهای آن خودداری کنید.
• می‌توانید با خرید از مغازه‌های داخل بازار به اقتصاد مردم بومی این شهر کمک کنید.

نویسنده: نرگس صالح‌نژاد / بازنویس: حانیه رضوی