حوضچه دختر گبر

یکی از قدیمی‌ترین سنگ مزارهایی که در ایران باقی مانده، کتیبه دختر گبر است که از جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌رود و در اقلید قرار دارد. این اثر تاریخی به ثبت ملی نیز رسیده است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره حوضچه و کتیبه دختر گبر بدانید.

• آدرس: استان فارس، شهرستان اقلید، شهر اقلید، خیابان معلم، دامنه تل‌قلات (مشاهده روی نقشه)

در مرکز شهر اقلید، چند تپه وجود دارد که در تپه دوم امامزاده‌ای قدیمی با گورستانی بزرگ به چشم می‌خورد. پس از پشت‌‌ سر گذاشتن امامزاده، در دامنه تپه‌ای به نام «تل‌قلات» گودالی دیده می‌شود که به حوضچه دختر گبر مشهور است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: علی اسدی)

در دوران پیش از اسلام، اقلید شهری آباد و بااهمیت به شمار می‌رفت و در حال حاضر نیز ششمین شهر مرتفع ایران است. در گذشته، جاده شاهی از اقلید می‌گذشت و این شهر در فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران نقش مهمی داشت. در دوران هخامنشیان، اقلید مرکز تربیت اسب جنگی کوروش و گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشیان محسوب می‌شد.

حوضچه دختر گبر یکی از جاهای دیدنی اقلید و یادمانی از دوره ساسانیان محسوب می‌شود که به‌لحاظ اهمیت تاریخی آن به شناسنامه اقلید نیز معروف است. مردم محلی به این اثر ماندگار «حوض دختر گبر» نیز می‌گویند. این حوضچه در دل سنگ‌های کوه و وسط گودالی به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر با حوضی با عمق کم تراشیده شده است و دو پله دارد.

این مکان ارزشمند تاریخی که نزدیک به دو هزار سال قدمت دارد، به‌خاطر بی‌توجهی مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گمنام و مهجور مانده است. در گذشته، بالای حوض دختر گبر سنگ درپوش‌مانندی قرار داشت و نوشته‌هایی روی آن حک شده بود که در حال حاضر از بین رفته است.

حوضچه دختر گبر در سال ۱۳۵۴ به شماره ۹۳۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: رضا امینی)

حوضچه دختر گبر در سال ۱۳۳۴ کشف شد و این تاریخ برای مردم بومی اقلید بسیار مبارک است.

قدمت این حوضچه به دوران یزدگرد سوم ساسانی برمی‌گردد. حوضچه گبر دختر محل دفن فرد مهمی بود که براساس تحقیقات باستان‌شناسی او را با زانوی جمع‌شده دفن کردند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمدهادی توکلی)

در بالای حوض دختر گبر تپه‌ای قرار دارد که در آن استخوان‌هایی مربوط به دوران زرتشتیان کشف شد. این استخوان‌ها نشان می‌دهد که این دخمه بخشی از عبادتگاه زرتشتیان نیز بوده است. در دوران زرتشت، جسد را در مکانی قرار می‌دادند تا روح او از بدنش جدا شود. سپس مرده را بالای تپه می‌انداختند تا حیوانات وحشی از آن تغذیه کنند. اگر حیوانات وحشی ابتدا چشم راست مرده را می‌خوردند، این جسد پاک و بی‌گناه محسوب می‌شد و استخوان‌های باقی‌مانده از جسد را در فرورفتگی‌های گودال‌مانندی دفن می‌کردند. در غیر این صورت، جسد ناپاک بود و برای آلوده نشدن آب و خاک در همان تپه باقی می‌ماند.

در گذشته، خانه حاکم اقلید نیز بالای این قلعه قرار داشت. در روزهای عید، به‌ویژه عید نوروز، این حاکم حوضچه را پر از حنا می‌کرد و دختر حاکم مقداری از حنا را به‌عنوان تبرک به مردم می‌داد.

در حال حاضر، متاسفانه این مکان به‌حال خود رها شده است و مسئولان فکری برای ایمن‌سازی آن در مقابل آب‌وهوا و تخریب‌های انسانی نکرده‌اند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: samdavani)

روی یکی از دیواره‌های حوض دختر گبر، کتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی در فضایی به طول دو متر و عرض ۸۸ سانتی‌متر کنده‌کاری شده که بخشی از شناسنامه و سند هویتی شهر اقلید است. کتیبه دختر گبر قدیمی‌ترین کتیبه سنگ مزار کشف‌شده در ایران به خط پهلوی محسوب می‌شود. در این کتیبه ۲۱ سطری، نام و نسب فرد متوفا در ۱۱ آبان‌ماه سال ششم یزدگردی (برابر با ۶۳۸ میلادی) ثبت شده است.

کتیبه دختر گبر از مهم‌ترین کتیبه‌های ساسانی است و با سنگ‌نوشته‌های دربند قفقاز و چند نمونه در حوالی تخت‌جمشید برابری می‌کند. این سنگ‌نوشته به‌صورت عمودی و با خط شکسته نوشته شده است که یکی از سبک‌های خاص ساسانیان به حساب می‌آید. با اینکه هشت سطر آغازین کتیبه دچار آسیب‌های زیادی شده، بقیه آن خوانده و ترجمه شده است. در کتیبه دختر گبر، علاوه بر نام و نسب فرد متوفا و تاریخ نگارش کتیبه، نام کسی به چشم می‌خورد که دستور ساخت مقبره را داده است. همچنین در این کتیبه آیین‌های مرسوم خاک‌سپاری در آن عصر نوشته شده است. ترجمه کتیبه حوضچه دختر گبر را می‌توانید در ادامه بخوانید:

این دخمه... بابكان یكم... زرتشتیان و بیشاپور مرزبان فرمود ساختن و این ماه آبان در سال ۶ یزدگرد شاهان شاه و روزخور به بخت شد و روز ماه تنی به این آیین را به دخمه نهاده و خواسته(ای) به ارزش ۱۲۰۰۰ مزد فرمود داد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: samdavani)

• عمارت کلاه‌ فرنگی آباده: استان فارس، شهرستان آباده، شهر آباده، میدان ولیعصر، خیابان اصلی (مشاهده روی نقشه)

عمارت کلاه‌ فرنگی آباده از جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌آید که در میان باغچه‌ای سرسبز قرار گرفته و به سبک کلاه فرنگی شیراز ساخته شده است. این مجموعه جالب‌توجه شامل بخش‌هایی نظیر چای‌خانه، آلاچیق‌هایی برای پذیرایی و مکان‌هایی برای تفریح شهروندان می‌شود.

• کاروانسرای ایزدخواست: استان فارس، شمال شهر آباده، شمال شرقی رودخانه ایزدخواست (مشاهده روی نقشه)

کاروانسرای ایزدخواست در بین راه شهر آباده و اصفهان قرار دارد و یکی از مهم‌ترین کاروان‌سراهای منطقه به شمار می‌آید. این کاروان‌سرا یکی از ۹۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی در دوران خود ساخته است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمدهادی توکلی)

• بازدید از حوضچه دختر گبر رایگان است.
• بهترین زمان بازدید از این مکان تاریخی بهار و تابستان است.
• شما می‌توانید همه‌روزه تا قبل از غروب آفتاب از حوضچه و کتیبه دختر گبر دیدن کنید.
• برای رفتن به حوض دختر گبر، باید از سنگ‌های بزرگ تپه بالا بروید که این مسیر برای افراد مسن و کودکان کمی سخت است.
• در شهر اقلید، بوم‌گردی‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانید برای اقامت به آنجا بروید.
• این مکان به‌عنوان یکی از آثار تاریخی کشورمان نیازمند توجه بیشتری است. لطفا در حفاظت از آن کوشا باشید.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد / بازنویس: حانیه رضوی