دانشگاه تهران

دانشگاه تهران در میان موسسات و سازمان‌های وابسته به آموزش عالی کشور از هر حیث از جایگاه رفیعی بهره‌مند است. این دانشگاه علاوه بر سابقه و قدمت، به‌لطف وجود استادان بنام و بلندمرتبه، تحصیل دانشجویان ممتاز، ارزش مدارک تحصیلی در کشور و خارج از آن، تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها و... از معتبرترین و مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور به حساب می‌آید. ضمن اینکه برخی از جاهای دیدنی تهران نظیر باغ موزه نگارستان، خانه مقدم، موزه‌‌های پردیس علوم و موزه جانورشناسی پردیس کشاورزی زیر نظر دانشگاه تهران اداره می‌شوند.

• آدرس: تهران، میدان انقلاب، خیابان انقلاب، خیابان ۱۶ آذر، سازمان مرکزی دانشگاه تهران (نمایش روی نقشه)
• مرکز تلفن دانشگاه: ۰۲۱۶۱۱۱۱

سازمان مرکزی دانشگاه تهران که برای ایرانی‌ها با سردر معروف آن شناخته می‌شود، در خیابان ۱۶ آذر در خیابان انقلاب قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Soroush a.a)

دانشگاه تهران یکی از معتبرترین دانشگاه‌های ایران است که از آن به‌عنوان «دانشگاه مادر» ایران و «نماد آموزش عالی» نام می‌برند. سابقه و قدمت، بهره‌مندی از اساتید باتجربه و بنام، ارزش مدرک تحصیلی در کشور و خارج از آن، پیوند و تعامل با دستگاه‌های اجرایی و موسسات و شرکت‌های صنعتی، اداری، اجرایی، وجود کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌های غنی و مجهز، تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها، قرارگیری در پایتخت و بسیاری عوامل دیگر دست به دست هم داده‌اند تا این مرکز آموزشی به معتبرترین و بهترین دانشگاه ایران و نماد آموزش عالی تبدیل شود.

طراحی دانشگاه تهران از موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران مهندسان فرانسوی بودند و دروس و برنامه‌های هنرکده (دانشکده‌ هنرهای زیبای فعلی) دقیقا بر اساس الگوی مدرسه‌ هنرهای زیبا، یکی از معروف‌ترین مدارس هنری فرانسه طراحی شد. پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی نظیر رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدار و محسن فروغی طراحی شدند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: گودرز بختیاری)

تاسیس دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین مقارن شده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن غرب و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران تاکنون، همواره افراد شایسته و شخصیت‌های برجسته و چهره‌های صاحب نامی نظیر استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، استاد علی‌ اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یدالله سحابی، شهید دکتر محمد مفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی، دکتر احمد حامی و... در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته‌اند.

در نظام رتبه‌بندی شانگهای سال ۲۰۲۰ دانشگاه تهران مشابه رتبه‌بندی سال ۲۰۱۹ توانست با کسب رتبه در بازه ۴۰۰-۳۰۱ در جمع ۴۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه‌های ایران را از آن خود کند. رتبه‌بندی شانگهای یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی است که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود.

مرکزیت علمی و آموزشی دانشگاه تهران و گستره و اهمیت آن موجب شده تا اطراف این دانشگاه به‌ویژه خیابان‌های انقلاب و ۱۶ آذر و خیابان‌های منشعب از آن‌ها به بازار اصلی خریدوفروش کتاب تبدیل شود.

رضا شاه‌ هنگام بازدید از تالار تشریح‌ در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی؛ منبع عکس: ویکی پدیا

در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی، پس از قانون اصلاحات و فرازونشیب‌های بسیار و تاسیس مدارس نوین در ایران توسط رضاشاه، پروفسور دکتر محمود حسابی پیشنهاد راه‌اندازی مرکز جامع علمی را با وزیر وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، در میان گذاشت. در بهمن ماه سال ۱۳۱۲ شمسی، در جلسه‌ هیئت دولت، مرحوم علی اصغر حکمت، کفیل وزارت معارف، بی آنکه پیشرفت‌های پایتخت را نادیده بگیرد، با لحنی محتاطانه گفت:

البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست؛ ولی تنها نقص آشکار آن این است که «انیورسته» ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم واپس ماند.

این سخنان ارزشمند تاثیر خود را بر جای گذاشت و بی‌درنگ مقبول همگان افتاد. ازاین‌رو آن‌ها با تخصیص بودجه اولیه‌ای به میزان ۲۵۰,۰۰۰ تومان به وزارت معارف اجازه دادند تا زمین مناسبی برای تاسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آن‌ را در اسرع وقت بسازد. علی اصغر حکمت دست به کار شد و جست‌و‌جو برای مکان مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره‌ آندره گدار، معمار چیره‌دست فرانسوی آغاز کرد که در آن روزگار به‌عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود. آن‌ها پس از جست‌وجوی بسیار در میان بناها، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه انتخاب کردند. باغ جلالیه در شمال تهران آن روز مابین روستای امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. موسیو گدار به‌سرعت مامور تعیین حدود، نرده‌گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. پانزدهم بهمن ۱۳۱۳ هجری شمسی لوح یادبود تاسیس دانشگاه با حضور مقامات دولتی در محلی بنا شد که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است.

طراحی پردیس دانشگاه را نیز همان معمار فرانسوی بر عهده گرفت. او نخست طرح خیابان‌های اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تایید در پانزدهم بهمن ۱۳۱۳، عملیات اجرایی با کاشت نهال‌های درختان سایه‌گستر و باشکوه چنار در کنار خیابان‌ها آغاز شد. اکنون آن نهال‌های نحیف عمری به درازای دانشگاه تهران دارند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Soroush a.a)

نخستین دانشكده‌ای كه طبق برنامه ساخت‌وساز آن شروع شد، دانشكده پزشكی بود كه كلنگ آن در صبح روز سوم خرداد ۱۳۱۴ هجری شمسی به زمین زده شد. در روز ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ هجری شمسی نیز ساخت كلیه ساختمان‌های آن دانشكده از جمله ساختمان دانشكده‌های دندانسازی و داروسازی در دو نقطه شمال شرقی و غربی کلید خورد. بعد از دانشكده پزشكی، برنامه ساخت دو دانشكده «حقوق» و «فنی» در دستور كار قرار گرفت. از آنجا که ساخت بناهای عظیم و وسیع این دو دانشكده از توان وزارت معارف آن زمان خارج بود، به‌ناچار بنای آن دو دانشكده به شركت ساختمانی سوئدی «سانتاپ» واگذار شد. طرح نقشه داخلی دانشكده حقوق به مهندس فروغی محول شد كه به‌تازگی بعد از تكمیل تحصیلات در مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس به ایران آمده بود. نقشه دانشكده فنی را نیز ماكسیم سیرو بر عهده گرفت و دو مهندس نامبرده، بر اجرای ساختمان‌ها توسط شركت سانتاپ نظارت داشتند.

در شهریور ۱۳۲۰ دانشگاه‌ نیمه‌تمام بود و هنوز جهت سـاختمان دانشگاه‌های ادبیات و علوم و سایر ساختمان‌ها اقدامی صورت نگرفته بود. در زمان محمد رضا شاه با تخصیص اعتبارات لازم، بقیه ساختمان‌‌‌های دانشگاه‌ ساخته شد. علاوه بر این، در سمت غرب دانشگاه زمین کوچکی بود که قبلا خریداری شده ‌ ‌بود و عمارت بزرگی‌ در چهار طبقه در آن ساخته شد که اینک مقر رئیس دانشگاه و ادارات‌‌ مرکزی‌ است‌.

در فاصله سه کیلومتری شمال‌ اراضی‌ جلالیه روستای «امیر آباد» با چند خانه دهقانی قرار داشت. در ایام‌ شوم‌ سال‌ ۱۳۲۰ که مصادف با جنگ دوم جهانی بود، بیگانگان مناطق مختلف ایران را تصرف و پایگاه‌هایی برای ارتش‌ خود‌ بنا کردند. روستای امیر آباد و اطراف آن به‌عنوان پایگاه ارتش آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. بعد از‌ تخلیه‌ ایران‌ از لشکر بیگانگان، بناهای ساخته‌شده توسط شاهنشاه خریداری و در تاریخ ۱۳۲۴ به دانشگاه تهران واگذار شد تا کوی‌ مخصوصی‌ برای سکونت دانشجویان ساخته شود؛ جایی که امروزه به‌عنوان کوی دانشگاه شناخته می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Soroush a.a)

در‌ جنوب‌ شرقی دانشگاه قطعه زمین وسیعی بالغ بر ۱۰ هزار متر وجود داشت‌ که برای ساخت دانشکده هنرهای زیبا مورد استفاده قرار گرفت. در زمان ریاست دکتر‌ منوچهر اقبال در دانشگاه در سال ۱۳۳۵ طرح‌ مسجدی بزرگ و زیبا‌ ریخته‌ شد و در همان سال‌ این‌ عبادتگاه مقدس با شبستان‌های‌ وسیع و مناره‌های بلند ساخته افتتاح‌ شد. همچنین در جنوب مسجد، زمین بزرگی وجود داشت که برای کتابخانه مرکزی مناسب بود و با وجودی که هر دانشکده‌، کتابخانه‌ اختصاصی خود را داشت؛ برای‌ مرکز‌ دانشگاه‌ کتابخانه‌‌ خاصی‌ وجود نداشت. به این ترتیب، عمارت‌ بزرگی در ۹ طبقه ساخته شد که شامل تالار بزرگ مرکزی و تالارهای متعدد قرائت و خطابه می‌شد. در سال ۱۳۵۳ مصادف با چهلمین سال تاسیس دانشگاه، علی اصغر حکمت دو دستگاه ساعت بزرگ به دانشگاه اهدا کرد که در بالای برج‌ کتابخانه‌‌ مرکزی نصب شده‌اند.

در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه تهران رفته‌رفته به‌سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاه‌های آمریکایی شروع به حرکت کرد. به‌عنوان نمونه دانشکده کشاورزی این دانشگاه به کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد خراسانی)

دانشگاه تهران با ظرفیت پذیرش بیش از ۵۰,۰۰۰ دانشجو، از ۹ دانشکده، ۴۶ مدرسه، ۱۳۳ واحد آموزشی، ۵۵ مرکز تحقیقاتی و ۵۵۰ آزمایشگاه تشکیل شده است. بیش از ۲۰۰۰ نفر هیئت علمی و حدود ۵۰۰۰ نفر کارمند اداری در این دانشگاه مشغول به کار هستند. درمجموع دانشگاه تهران هشت فضای دانشگاهی دارد که قدیمی‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها پردیس مرکزی در خیابان انقلاب است. هفت پردیس دیگر عبارت‌اند از امیر آباد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج، محوطه جدید علم و فناوری و دو سایت بین‌المللی کیش و ارس.

در این مجموعه ساختمان دانشکده‌های هنرهای زیبا، ادبیات و علوم انسانی، علوم، فنی، حقوق و علوم سیاسی، پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی، ساختمان کتابخانه مرکزی و مسجد دانشگاه واقع شده است. سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویی، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست، جغرافیا و… نیز در خیابان‌های اطراف دانشگاه قرار دارند. دانشکده‌های علوم اجتماعی، علوم تربیتی، کوی دانشگاه، اقتصاد، الهیات و معارف اسلامی در امیرآباد شمالی و خیابان مطهری واقع شده‌اند. شماری از دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه تهران در بیرون از تهران، در شهرهای قم، کرج، پاکدشت، ساری، چوکا و نشتارود فعال هستند. در سال ۱۳۷۰ دانشکده‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عباس پویا)

آرم دانشگاه تهران که توسط دکتر محسن مقدم، استاد فقید دانشکده‌ هنرهای زیبا طراحی شده، برداشتی از گچ‌بری‌ مکشوفه از تیسفون است که به دوره ساسانی تعلق دارد. جالب اینکه در مهرهای ساسانی، نشان‌ها عموما در میان دو بال تزیینی قرار دارند که می‌توانند بال عقاب باشند.

در مورد پلاک به دست آمده از تیسفون، نقش میان بال‌ها از ترکیب حروف خط این دوره (پهلوی ساسانی) ساخته شده است. استفاده از دو کلمه‌ دانشگاه تهران به شیوه‌ نشان‌های دوره ساسانی در میان بال‌های تزیینی بر این اساس بوده است. حاشیه‌ تزیینی که از دایره‌های ریز تشکیل می‌شود نیز در دوره هخامنشی به‌عنوان یک عامل تزیینی مخصوصا در سکه‌ها به کار می‌رفت و در دوره ساسانی در سکه‌ها، مهرها و گچ‌بری مورد استفاده بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: E Gramifar)

سردر دانشگاه تهران امروزه به نمادی از چهره آکادمیک و آموزش عالی ایران تبدیل شده‌ است و به‌عنوان یک اثر ملی سال‌ها است که پشت اسکناس ۵۰۰ ریالی خودنمایی می‌کند و به‌تازگی تصویری از این سردر بر پشت اسکناس‌های ۵۰ هزار ریالی درج شده‌ است.

برخی بر این عقیده هستند که طرح سردر دانشگاه با الهام از تصویر خیالی دو پرنده‌ای است که بالهایشان را برای اوج گرفتن و برخاستن از زمین باز کرده‌اند. عده‌ای دیگر آن را به‌عنوان کتابی می‌دانند که به‌صورت باز در مقابل دیدگان گذاشته شده و بیانگر ارزش مطالعه و تحقیق است؛ اما از تاریخچه و نحوه ساخت این سردر اطلاعات و اسناد کاملی به دست نیامده است.

گفته می‌شود که در سال‌های ۱۳۴۵-۱۳۴۶ هجری شمسی به دستور ریاست وقت دانشگاه، طرحی در میان دانشجویان و طراحان مختلف به مسابقه گذاشته شد. از میان آن‌ها، طرح دانشجویی به نام کوروش فرزامی از دانشکده‌ هنرهای زیبا به‌عنوان طرح برتر برگزیده شد. هوشنگ سیحون، استاد معماری و رئیس سابق دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران که به‌عنوان طلایه‌دار معماری نوگرای ایرانی شناخته می‌شود، در این رابطه گفته‌ است:

کوروش فرزامی از دانشجویان من بود که به سبب استعداد و پشتکارش در سال‌های پایانی دانشجویی در دفتر من کار طراحی و معماری می‌کرد و در سال آخر دانشجویی‌اش این طرح را ارائه داد و مشغول اجرای آن شد. این بنا به‌صورت بتن مسلح عریان (بتن آرمه اکسپوز) اجرا شده‌ است و طوری که پایه‌ها از کنار هم بالا می‌روند، نمادی از آزادی و آزادگی و مثبت‌اندیشی است. اگر از دور به این سازه نگاه شود، در بالا یک فضای باز شبیه طاق شکسته ایرانی را نشان می‌دهد که مبین به‌کارگیری معماری اصیل ایرانی در این کار مدرن است. کار اجرای طرح، ابتدا به یک شرکت پیمانکار سوییسی واگذار شد که به‌دلیل نواقص مربوط به مراحل قالب‌بندی از ادامه کار توسط این شرکت ممانعت شد و سرانجام شرکت پیمانکاری ایرانی «شرکت آرمه» این طرح را اجرا کرد.

این اثر در ۱۸ آبان ۱۳۷۸ به شماره‌ ۲۴۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. سردر دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۸ برای نخستین بار شسته شد. همچنین در بهار سال ۱۳۹۴ این سردر با همکاری سازمان زیباسازی و معاونت مالی اداری دانشگاه تهران پس از ۴۷ سال مورد مرمت قرار گرفت.

• آدرس: تهران، میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع (نمایش روی نقشه)

عمارت باغ نگارستان یکی از کاخ‌های ییلاقی خاندان قاجار بوده است که تاریخ احداث آن به دوره‌ سلطنت فتحعلی شاه‌ می‌رسد. این باغ سرسبز و عمارت باشکوه آن در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی بنا به دستور وی در خارج از حصار شهر تهران ساخته شد و در ابتدا بسیار بزرگ‌تر از ابعاد و مساحت کنونی آن بود؛ ولی به‌ مرور زمان، بخش وسیعی از اراضی آن جدا شد و در اختیار سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر مانند وزارت ارشاد و برنامه و بودجه قرار گرفت. در این باغ ساختمان‌ها و تالارهای بسیار دیدنی و مجللی وجود داشته است که متاسفانه در گذشته نابود شده‌اند. از جمله مکان‌های بسیار جالب این باغ، حوض‌خانه‌ «دلگشا» و تالار «قلمدان» بوده‌اند.

این بناها تزیینات و نقاشی‌های نفیسی داشتند، نظیر تصویر بزرگی از فتحعلی شاه در وسط و ۳۰ پسر او در اطرافش است که روی دیوار تالار قلمدان توسط نگارگران مشهور آن دوره نقاشی شده بود. در واقع وجه تسمیه باغ نگارستان به نگارگری‌های موجود در اتاق‌ها و تالارهای آن مربوط می‌شود. باغ نگارستان همچنین شاهد رویدادهای تاریخی فراوانی بوده است. بسیاری از مراسم و دیدارهای پادشاهان قاجار و گاه حوادث تلخ آن دوره مانند قتل بزرگ‌مرد تاریخ ایران، قائم مقام فراهانی در این عمارت رخ‌ داده‌اند.

باغ نگارستان پس از فرازونشیب‌های متعدد، سرانجام به دست وزارت معارف سپرده شد. آن گونه که اسناد تاریخی گواهی می‌دهند نخستین بار مدرسه عالی فلاحت در آن تاسیس می‌شود و در دوره‌ وزارت حکیم الملک، مدرسه صنایع مستظرفه به ریاست محمد غفاری (کمال‌الملک) در عمارت جنوبی و مدرسه‌ علمیه در عمارت شمالی آن گشایش می‌یابد. در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی تغییرات وسیعی به‌منظور تاسیس دارالمعلمین عالی ایران در عمارت باغ نگارستان توسط معمار روسی، مهندس مارکوف صورت می‌گیرد و سپس هشت نفر از استادان ایرانی به نام‌های مرحوم دکتر سحابی، فروزانفر، عباس اقبال، رضازاده شفق، احمد دهقان، بهمنیار، عبدالحسین شیبانی، سیدکاظم عصار و هشت استاد فرانسوی در آن مستقر و مشغول تعلیم و تربیت جوانان ایران می‌شوند. پس از توسعه بناهای باغ نگارستان، دارالمعلمین عالی نیز گسترش پیدا کرد و به دانشسرای عالی تغییر نام یافت. سرانجام پس از تصویب قانون تاسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی در سال ۱۳۱۳ شمسی، دانشسرای عالی و باغ نگارستان جمعا به دانشگاه واگذار شد و از آن تاریخ تاکنون در خدمت اهداف آموزشی و پژوهشی دانشگاه تهران قرار دارد.

هیئت‌رئیسه‌ دانشگاه تهران با عنایت به گذشته‌ پربار و فضای معنوی و مقدس این باغ تصمیم گرفت که باغ نگارستان را با بهترین کیفیت مرمت و نوسازی کرده و از آن به‌عنوان پایگاه تاریخی و موزه‌ علم و فرهنگ و هنر دانشگاه تهران بهره‌برداری کند. در همین راستا در سال ۱۳۷۵ طرح مرمت و نوسازی آن با مدیریت مستقیم دانشگاه اجرا شد.

مجموعه های باغ نگارستان

در باغ نگارستان مجموعه‌ها و نمایشگاه‌های متعددی از آثار هنری باارزش نگهداری می‌شود و در معرض نمایش قرار دارد. بسیاری از این اشیا و آثار متعلق به استادان، دانش‌آموختگان این دانشگاه یا هنرمندانی هستند که طبق وصیتشان در اختیار این دانشگاه قرار گرفته‌اند.

موزه کمال‌الملک؛ منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان (عکاس: ناشناس)

• موزه کمال‌الملک: این موزه شامل مجموعه‌ای از نقاشی‌های ۵۰ نفر از شاگردان وی می‌شود که سازمان زیباسازی شهرداری تهران از خانواده‌های این افراد خریداری کرده است. از جمله این هنرمندان می‌توان به ابوالحسن صدیقی، آرشاک، اسکندر مستغنی، اسماعیل آشتیانی، جعفر پتگر، جمشید امینی، حسنعلی وزیری، حسین شیخ، رسام ارژنگی، رضا شهابی، رضا صمیمی، عفت‌ الملوک شقاقی، مارکار قرابگیان، میر مصور ارژنگی، میشا (میکائیل) شهبازیان، دوستعلی معیر الممالک و هوشنگ پیمانی اشاره کرد.
• دیوارنگاره صف سلام فتحعلی شاه: این نقاشی اکنون در تالار فروزانفر نصب شده است و احتمال می‌رود که محمد علی نقاش آن را به تصویر کشیده باشد. ابعاد نقاشی ۲۰×۲٫۱۵ متر بوده است و اکنون با تخریب قسمت‌هایی از آن، افراد در تصویر به ۹۹ نفر کاهش یافته‌اند.

• مجسمه مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند: جهانگیر ارجمند در سال ۱۳۹۱، مجسمه‌ مینیاتورهای مردم‌شناسی خود را به باغ نگارستان اهدا کرد و در سال ۱۳۹۳ این مجموعه افتتاح شد.
• سردیس فردوسی: در سال ۱۳۱۳ خورشیدی ۴۱۰ نفر از دانشجویان ایرانی تصمیم گرفتند که به مناسبت جشن هزاره‌ فردوسی، مجسمه این شاعر را بسازند. این مجسمه را لورنزی، مجسمه‌ساز فرانسوی ساخت و در ۲۸ خرداد ۱۳۱۵ هجری شمسی در جلوی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در باغ نگارستان قرار گرفت.

منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان (عکاس: ناشناس)

• مجموعه عکس‌های مردم‌نگاری محمود روح الامینی: این مجموعه شامل تابلو عکس‌هایی از مرحوم دکتر محمود روح الامینی، مردم‌شناس برجسته و استاد دانشگاه تهران است که در سال ۱۳۹۰ همسر وی به باغ موزه‌ نگارستان اهدا کرد. موضوع این عکس‌ها تصاویر مربوط به مراحل کاشت، داشت و برداشت گندم در منطقه کوه بنان کرمان است و می‌توان در آن‌ها حفر قنات، مراقبت سلسله چاه‌ها، نحوه‌ تقسيم آب، شخم، بذرپاشی، وجين، مراقبت از محصول، درو، تقسيم گندم، تهیه آرد، پخت نان و سرانجام خوردن نان را مشاهده کرد.
• مجموعه ملک الشعرای بهار: مجموعه‌ای مشتمل بر سردیس برنزی بهار، عکس، اسناد دیجیتال و تعدادی از اسناد، دست‌نوشته‌ها و کتاب‌های محمدتقی ملک‌ الشعرای بهار در باغ نگارستان در معرض دید عموم قرار گرفته است. این مجموعه را چهرزاد بهار، دختر ملک الشعرا به باغ نگارستان اهدا کرد.

منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان (عکاس: ناشناس)

• نقاشی‌های علی اسفرجانی:‌ علی اسفرجانی، هنرمند برجسته‌‌ هنرهای ملی و سنتی ایران است که آثار ارزشمندی در هنر سوخت و معرق چرم از خود به یادگار گذاشته است. بنابر وصیت ایشان مجموعه‌ای از آثار مینیاتور و معرق چرم وی به دانشگاه تهران اهدا شد که ابتدا در خانه موزه‌ مقدم نگهداری می‌شد و سپس به باغ نگارستان انتقال یافت.
• تالار منیر فرمانفرمائیان: منیر فرمانفرمائیان، نخستین هنرمند ایرانی است که آثارش در نمایشگاهی در موزه‌ گوگنهایم به نمایش درآمده و از نقاشانی است که به جمع‌آوری هنرهای مردمی می‌پردازد. فرمانفرمائیان با ترکیب آینه‌کاری، اشکال هندسی، نقش‌مایه‌ها و نقاشی پشت شیشه، آثار هنری خود را به وجود می‌آورد. این مجموعه که شامل ۵۱ اثر از کارهای این هنرمند است در سال ۱۳۹۶ در باغ نگارستان گشایش یافت.
• اتاق کاشی‌‌ها: در گذشته باغ نگارستان در جبهه‌ جنوبی خود در مقابل میدان بهارستان، سردر و بنایی بلند با چند بالا خانه داشت که دیگر وجود ندارد. کاشی‌های باقی‌مانده از این ساختمان و سایر بناهای باغ در اتاقی گردآوری شده‌اند و در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.

منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان (عکاس: ناشناس)

• نقاشی‌‌های فتح الله عباد: مجموعه‌ای از نقاشی‌های نفیس این هنرمند در قالب ۳۰ تابلو به دانشگاه تهران اهدا شده است. این تابلوها که ابتدا در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران نگهداری می‌شد، با کمک مادی خواهرزاده استاد عباد به نام نادره حاجیان، جهت حفظ و مرمت به باغ نگارستان منتقل شد.
• فرش‌‌ها و نقره‌‌های قلم زنی اهدایی غلامعلی ملول: وی ۱۳ تخته فرش و ۱۲۵ قطعه نقره قلم‌زنی اصفهان شامل اشیای فلزی، مفرغی و مسی که متعلق به دوران قاجار و پهلوی دوم هستند، به دانشگاه تهران اهدا کرد.

• آدرس: تهران، خیابان امام خمينی، بعد از شیخ هادی، جنب بانک ملت (نمایش روی نقشه)

خانه موزه مقدم و مجموعه آثار و اشیای تاریخی، فرهنگی و هنری موجود در آن از گران‌بهاترین مجموعه‌ها و دیدنی‌ترین نقاط تهران هستند. خانه مقدم در آغاز، عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجاریه بود. احتساب الملک دو فرزند پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که آن‌ها را جهت تحصیل به اروپا (فرانسه و سوئیس) فرستاد. حسن مقدم که یکی از روشنفکران و نویسندگان نوگرای ایران بود، بر اثر بیماری سل از دنیا می‌رود.

محسن مقدم در اروپا در رشته‌ نقاشی، تاریخ هنر و باستان‌شناسی تحصیل کرد و پس از بازگشت به ایران در تاسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و گروه باستان‌شناسی نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. محسن مقدم به‌همراه همسر فرانسوی‌اش که در اصل یک بلغاری‌تبار مقیم فرانسه بود، در خانه‌ پدری خود در تهران ساکن شد. آن‌ها در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیای فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردآوری و در جای‌جای اتاق‌ها و فضاهای عمارت قدیمی خاندان خود نصب کردند و به نمایش گذاشتند. محسن مقدم علاوه بر آثار و اشیای قدیمی، به گردآوری مجموعه‌ای از کتاب‌ها و مجلاتی با موضوعات باستان‌شناسی، معماری، تاریخ و هنر، اسناد و نسخ خطی، کارت پستال‌های قدیمی، عکس‌های قدیمی و... اقدام کرد.

مرحوم دکتر مقدم در سال‌های پایانی زندگانی خود به‌واسطه‌ علاقه وافری که نسبت به دانشگاه تهران داشت و با هدف بهره‌مندی اساتید، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ و هنر ایران، خانه‌ پدری و مجموعه آثار و اشیای نفیس خود را به‌طور کامل وقف دانشگاه تهران کرد.

پس از فوت دکتر و همسرشان در اواخر دهه ۶۰، خانه و اشیاء و آثار وابسته به آن در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. خوشبختانه پس از چندین سال انتظار، عملیات مرمت خانه مقدم در شهریور سال ۱۳۸۱ آغاز و در اردیبهشت ۱۳۸۵ به‌گونه‌ای بسیار مناسب و شایسته به پایان رسید. هم‌زمان با بازسازی عمارت خانه مقدم، مرمت اشیای تاریخی آن نیز در دستور کار قرار گرفت.

• آدرس: تهران، محله‌ باغ فردوس، خیابان ولی عصر، ایستگاه پسیان، نبش خیابان لادن، مجتمع موقوفات دکتر محمود افشار، پلاک ۱۷۳۱، ضلع شرقی خیابان (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: سایت موسسه باستان‌شناسی (عکاس: ناشناس)

در سال ۱۳۳۸ خورشیدی دکتر عزت‌الله نگهبان، پدر باستان‌شناسی ایران، در دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران اقدام به تاسیس موسسه باستان‌شناسی کرد. هدف از تشکیل این موسسه انجام پژوهش‌های علمی در زمینه‌ موضوع‌های مرتبط با باستان‌شناسی، شناسایی فرهنگ و تمدن‌های گذشته ایران و سرزمین‌های هم‌جوار بود. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی موسسه به باغ فردوس شمیران منتقل شد. این مکان را دکتر ایرج افشار وقف کرد و در اختیار پژوهش‌های علمی این رشته قرار داد.

‌موسسه باستان‌شناسی دانشگاه از زمان تاسیس خود تاکنون نقش بسیار مهمی در فعالیت‌های علمی، پژوهش‌های باستان‌شناسی، تربیت دانشجویان و شرکت در کاوش‌های علمی و آموزشی در محوطه‌هایی مانند مارلیک، هفت تپه، تپه زاغه، تپه قبرستان، الموت، کلاردشت، اسماعیل آباد قزوین داشته است. یکی از اقدامات این موسسه ایجاد موزه‌ای تخصصی برای گسترش پژوهش‌های باستان‌شناسی بود که شامل سه بخش با اشیایی از دوره‌ پیش از تاریخ تا اسلامی می‌شود.

منبع عکس: سایت موسسه باستان‌شناسی (عکاس: ناشناس)

• بخش نوسنگی و مس سنگی: در این بخش اشیایی که از کاوش‌ محوطه‌های باستانی زاغه نگهداری می‌شود که مربوط به دوران نوسنگی و مس سنگی هستند. اشیائی که در این بخش می‌توان دید شامل پيكرک‌های انسانی وحيوانی، سفال‌های ساده و منقوش، سردوک‌های گلی، اشيای شمارشی گلی، ابزارهای مختلف سنگی و استخوانی، النگوی مرمری، زيورآلات، جمجمه انسان، قالب‌های ريخته‌گری و... می‌شود.

منبع عکس: سایت موسسه باستان‌شناسی (عکاس: ناشناس)

• بخش مفرغ و آهن: در تالار عصر مفرغ و آهن موزه ظروف سفالی، ظروف لوله‌دار، سرگرز سنگی، مهره‌‌های سنگی، پيكرک‌های مفرغی اسب، زنگوله مفرغی، خنجرهای مفرغی و اشيای مختلف آهنی قرار دارد. اشیا این بخش از تپه‌ سگزآباد یافت شده‌اند.
• بخش تاریخی و اسلامی: در این بخش از ظروف سفالی، آجر کتیبه‌دار و پیکرک‌های هفت تپه خوزستان نگهداری می‌شود. همچنین كاشی‌‌های كتيبه‌دار زرين ‌فام، آجرهای نقش‌‌دار محراب‌‌گونه، قطعه ‌سنگ تراش‌‌دار و تركيب آجر و كاشی، ظروف سفالی و شيشه‌ از کاوش‌های رصدخانه‌ مراغه نیز در این محل وجود دارد.

منبع عکس: سایت پردیس علوم دانشگاه تهران (عکاس: ناشناس)

پردیس علوم دانشگاه تهران موزه‌هایی با موضوع‌های زمین‌شناسی جانوری و گیاهی دارد که با اهداف آموزش و پژوهش، مجموعه‌های باارزشی را گردآوری کرده‌اند.

• موزه زمین‌شناسی: این موزه در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی تاسیس شد. مرحوم دکتر یدالله سحابی و فریدون فرشاد از جمله افرادی هستند که با جمع‌آوری نمونه‌های مختلف سنگ و فسیل در ایران و خرید تعدادی از نمونه‌ها از خارج از کشور این موزه را ایجاد کردند. این موزه که بیش از ۱۰۰ هزار نمونه را در خود جای داده است، از دو بخش تحقیقاتی و آموزشی تشکیل می‌شود. موزه تحقیقات شامل مجموعه‌ای از کانی‌ها، سنگ‌های آذرین، مجموعه‌های رسوبی و فسیلی، سنگ‌های دگرگونی، مجموعه ساخت‌های مختلف زمین‌شناسی، مولاژهای مختلف فسیلی و بلوری و همچنین دو نمونه ارزشمند از سنگ‌های کره‌ ماه است. موزه آموزشی به‌منظور بازدید دانشجویان و عموم مردم در راهروهای دانشکده و آزمایشگاه‌ها قرار دارد.

منبع عکس: سایت پردیس علوم دانشگاه تهران (عکاس: ناشناس)

• موزه جانورشناسی: این موزه با همت دانشجویان جانورشناسی و استادانی چون دکتر پریچهر شاه بهرامی، دکتر طلعت حبیبی، دکتر محمد بلوچ و آقای رضا پارسا گردآوری شده است. در این موزه ۲۷ هزار نمونه‌ از انواع بی‌مهرگان، مهره‌داران، پرندگان و خزندگان وجود دارد.
• موزه گیاه‌شناسی یا هرباریوم مرکزی: این موزه که در طبقه‌ سوم پردیس علوم قرار دارد، با تلاش دکتر احمد قهرمان در سال ۱۳۶۳ پایه‌گذاری شد. موزه مذکور در حال حاضر حدود ۱۰۵ هزار نمونه دارد و از ۸۰۰۰ گونه گیاهی ایران، بیش از ۵,۲‌‌۰۰ گونه در هرباریوم وجود دارد.

• آدرس: کرج، چهارراه دانشکده، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: سایت پردیس کشاورزی (عکاس: ناشناس)

نیکلای مارکوفريا، معمار معروف روس بنایی در کرج ساخت که در حال حاضر موزه جانورشناسی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران است. این بنا در سال ۱۲۹۶ هجری شمسی به مدرسه‌ مظفری و سال‌ها بعد به مدرسه کشاورزی و سرانجام به دانشکده تبدیل شد. جلال افشار، استاد جانورشناسی در این مکان موزه‌ جانورشناسی را برپا کرد که از سال ۱۳۲۴ هجری شمسی زیر نظر دانشگاه تهران قرار دارد. این موزه شامل سه بخش علمی، عمومی و کتابخانه می‌شود.

• آدرس: تهران، خيابان كارگر شمالی، خيابان شانزدهم یا فرشی مقدم، ورودی درب شماره دو (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مژده خیرالهی)

موزه‌ ملی تاریخ علوم پزشکی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران اداره می‌شود. مکان این موزه ساختمانی متعلق به دوره قاجار است که به دستور امیرکبیر به‌عنوان اصطبل شاهی باغ جلالیه ساخته شد. این موزه در سال ۱۳۸۰ گشایش یافت و شامل بخش‌های مختلفی با موضوع‌های دیرین انسان‌شناسی، مردم‌شناسی پزشکی، چشم‌پزشکی، دندان‌پزشکی، دامپزشکی، گیاهان دارویی، داروخانه نظامی، اسناد و نسخ خطی، اشیای امانی سازمان میراث فرهنگی، نمایشگاه‌های موقت و کتابخانه است. کتابخانه موزه دارای ۳۰۰۰ جلد کتاب با موضوع‌هاای پزشکی، کتاب‌های نفیس قدیمی، چاپی و جدید به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عباس پویا)

کتابخان مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بزرگ‌ترین کتابخانه دانشگاهی ایران است و مجموعه‌ای غنی و گسترده از منابع گوناگون در زمینه‌های مختلف علوم و فنون و ادب را در اختیار دارد. این کتابخانه در کنار کتابخانه‌های تخصصی دانشکده‌ها که هر یک برحسب نیازهای علمی و آموزشی ویژه خود به وجود آمده‌اند، بیشتر به امر پژوهش اختصاص دارد و به گردآوری آثار مربوط به مطالعات اسلام‌شناسی، ایران‌شناسی و شرق شناسی می‌پردازد.

هسته اصلی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی با مجموع اهدایی سید محمد مشکوه، استاد دانشگاه تهران، شامل ۱۳۲۹ جلد نسخه خطی تشکیل شد. بنای فعلی کتابخانه در یکم مهرماه سال ۱۳۵۰ گشایش یافت. در سال ۱۳۵۳، به‌منظور گردآوری و نگهداری و سازمان‌دهی انتشارات غیرکتابی که از سازمان‌ها، وزراتخانه‌ها، دانشگاه‌ها و انجمن‌های فرهنگی و موسسات و مراکز داخل و خارج از کشور به کتابخانه مرکزی اهدا می‌شد، «مرکز اسناد» کتابخانه دایر و نام آن به کتابخانه مرکزی اضافه شد.

ساختمان کتابخانه با مساحت بیش از ۲۲ هزار متر مربع دارای ۹ طبقه است که شامل دو طبقه زیرزمین، همکف، طبقه اول و پنج طبقه مخزن کتاب و مطبوعات و اسناد می‌شود. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد در حال حاضر حدود ۵۰ هزار عضو ثابت دارد و روزانه پاسخگوی بیش از ۴۵۰۰ نفر مراجعه‌کننده از دانشجویان دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و محققان و پژوهشگران داخل و خارج از کشور است.

موزه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد در جنب گنجینه نسخ خطی در طبقه چهارم کتابخانه قرار دارد. این موزه در ۲۵ آذر ۱۳۹۷ گشایش یافت و بازدید از آن با اخذ مجوز از دفتر ریاست کتابخانه مرکزی برای علاقه‌مندان امکان‌پذیر است.

در این موزه برخی آثار و اشیای به‌جای‌مانده از تاریخ کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد گردآوری شده و تصاویر برخی شخصیت‌ها روی دیوارها و برخی اسناد در ویترین‌ها به نمایش گذاشته شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیر نیکرو)

کلنگ احداث مسجد دانشگاه در تاریخ یکم خرداد ۱۳۳۴ شمسی مصادف با عید سعید فطر به زمین زده شد و از معماری زیبایی برخوردار است. این مسجد از نخستین مساجد با طراحی مدرن در شهر تهران است که به‌وسیله عبدالعزیز فرمان‌فرماییان طراحی و در تاریخ ۲۲ مهر ۱۳۴۵ با حضور ایوب خان، رئیس‌جمهوری پاکستان، افتتاح شد. در حال حاضر اداره‌ی امور مسجد و تأمین هزینه‌های آن از طریق دانشگاه و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری صورت می‌گیرد.

مسجد دانشگاه دارای دو ورودی به حیاط اصلی و دو ورودی به حیاط فرعی است. این دو حیاط توسط یک ورودی با هم در ارتباط هستند. حیاط اصلی در جهت شبستان قرار دارد و مسقف است که از آن برای اقامه نماز نیز استفاده می‌شود. حدود یک‌سوم شبستان به بانوان و بقیه به آقایان اختصاص دارد.

این مسجد در دوران قبل از انقلاب و در جریان مبارزاتی دانشجویان فعال بود و گروه‌های مختلف سیاسی در آن فعالیت داشتند. مسجد دانشگاه محل تحصن، تجمع و سخنرانی علمای مبارزی چون شهید مفتح، شهید مطهری و شهید بهشتی بوده است. پس از انقلاب در ابتدا فعالیت‌های مسجد به‌طور عمده به برگزاری مراسم ولادت و شهادت ائمه و بزرگان دین و نیز مراسم ختم اختصاص داشت؛ ضمن اینکه محل برگزاری نماز جماعت به امامت آیت‌الله خامنه‌ای و گاهی نیز جلسات پرسش و پاسخ در حضور ایشان بود. مراسم دعا و مناجات، قرائت قرآن، بحث‌های سیاسی و فلسفی، روشنگری‌های سیاسی دانشجویان از عمده فعالیت‌های مسجد هستند.

نویسندگان: حمیده کریمی، سارا کرایی، اکرم زمانی نوری/بازنویسی: صدیقه شجاعی