بازار تهران

بازار تهران، یکی از مهم‌ترین بازارهای کشور محسوب می‌شود که آن را به‌عنوان قلب اقتصاد ایران می‌دانند. این بازار که در بافت قدیمی تهران در میدان پانزده خرداد قرار دارد، یادگاری از عصر قاجار است که نه‌تنها برای گردشگران داخلی، بلکه برای گردشگران خارجی نیز جذاب و دیدنی به شمار می‌رود. علاوه بر این، بازار تهران به‌لطف تنوع کالاها و قیمت ارزان‌تر، مقصدی عالی برای عاشقان خرید محسوب می‌شود. وجود سرا و تيمچه تا پاساژهای چند طبقه شیک، از رستوران سنتی تا فست فود، پياده راه، كالسكه و... در بازار تهران‌ باعث شده است که هر کسی بازدید از آن را در برنامه خود بگنجاند. از آنجا که بازار بزرگ یکی از جاهای دیدنی تهران است، در این مقاله از کجارو قصد داریم، اطلاعات جامعی از آن را در اختیارتان قرار دهیم.

درباره بازار بزرگ تهران بیشتر بدانید:

• آدرس: تهران، میدان پانزده خرداد (نمایش روی نقشه)

بازار بزرگ تهران در منطقه ۱۲ پایتخت در استان تهران قرار دارد و از جنوب به خیابان‌ مولوی، از شرق به خیابان مصطفی خمینی (سیروس)، از شمال به خیابان پانزده خرداد و از غرب به خیابان خیام منتهی می‌شود. چهارراه مولوی، میدان محمدیه و چهارراه سیروس در تقاطع این خیابان‌ها قرار گرفته‌اند.

ایستگاه مترو پانزده خرداد، بهترین گزینه است که فاصله چندانی با بازار ندارد و با یک پیاده‌روی کوتاه می‌توانید به آن برسید. برای این منظور باید سوار خط یک متروی تهران (تجریش-کهریزک) شوید یا خط خود را به این خط تغییر دهید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Arash Sayad

برای رفتن به بازار بزرگ تهران انتخاب‌های دیگری همچون استفاده از ماشین شخصی، اتوبوس و تاکسی نیز پیش روی شما است.

• خودروی شخصی: اگر از خودروی شخصی استفاده می‌کنید، از طریق خیابان‌ خیام، مولوی، پانزده خرداد و مصطفی خمینی می‌توانید خود را به بازار برسانید. برای رفتن با خودروی شخصی به بازار باید مجوز ورود به طرح ترافیک داشته باشید و به‌دلیل نبود پارکینگ، چاره‌ای ندارید جز اینکه در کوچه پس کوچه‌ها، جای پارک پیدا کنید.
• تاکسی: تاکسی‌های خطی زیادی از جاهای مختلف شهر مثل میدان انقلاب، فاطمی، آزادی و... به مقصد گلوبندک حرکت می‌کنند که شما را به محدوده بازار می‌رسانند.
• اتوبوس: در صورتی که از بی‌آرتی پایانه آزادی-خاوران استفاده می‌کنید، باید در ایستگاه چهارراه مولوی پیاده شوید و سپس با چند دقیقه پیاده‌روی یا با تاکسی، خود را به میدان پانزده خرداد برسانید. اگر از بی‌آرتی خط تجریش-راه‌آهن استفاده می‌کنید، در ایستگاه امام خمینی (ره) پیاده شوید. از آنجا با تاکسی، به طرف خیابان ۱۵ خرداد حرکت کنید.

منبع عکس: وب‌سایت Wikimedia.org. عکاس: Antoine Taveneaux

بازار تهران دارای چند ورودی است که از مسیرهای مختلفی می‌توانید به آن‌ برسید. اگر از ایستگاه متروی ۱۵ خرداد پیاده شدید، به‌سمت سبزه‌میدان حرکت کنید. این مسیر نیز جذابیت‌های خودش را دارد و فروشندگانی را خواهید دید که به فروش آجیل و خشکبار و... مشغول هستند. از جلوی پاساژ دلگشا و بازار رضا هم عبور می‌کنید که به فروش پوشاک زنانه اختصاص دارند. در صورتی که می‌خواهید از خیابان مصطفی خمینی به بازار بروید، کافی است وارد بازار سرپولک شوید که شما را به بخش شرقی بازار می‌رساند. بخش‌های مختلف بازار تهران به اختصار به این شرح هستند:

• سراها: ابوتراب، اسلامی، امیرکبیر، بوعلی، تهرانچی، جواهریان، دالان‌دراز، دلگشا، شیخ جعفر، قدیانی، کرباسی، گلشن‌شکن، مصباح، مهدی‌زاده، میرزا اسماعیل، نو قزوینی‌ها، وزیری، یزدی‌ها و...
• پاساژها: احمدی، آزادی، اسلامیه، ایران‌یراق، جعفری، دربنده، شمس، صدقیانی، کاووسی، مهتاش، وحدت، مهدی و...
• بازار و بازارچه: امیر، بین‌الحرمین، خلیج فارس، دروازه نو، زرگرها، عباس‌آباد، کیلوئی‌ها، مسجد جامع، مسگرها، نجارها و...
• مرکز و مجتمع تجاری: ایران، پوشاک کویتی‌ها، توحید، خیام، سرپولک، قائم، گلستان، میلاد و...
• تیمچه‌ها: حاجی ابوتراب، باوفا، فرد، حاجب الدوله، ‌توجه، ملاعلی کنی

• آدرس: خیابان پانزده خرداد (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

سبزه میدان در شمال بازار تهران قرار دارد و به‌نوعی نقطه آغاز بدنه اصلی بازار به حساب می‌آید و در اطراف آن فرش، لوازم دکوراسیون داخلی خانه، غذاهای سنتی و فست‌فود و طلا و جواهر به فروش می‌رسد. قدمت سبزه میدان به اوایل عصر صفوی برمی‌گردد؛ زمانی که امیرکبیر در سال ۱۲۶۸ قمری دستور ایجاد تغییرات وسیعی در این محدوده را داد و سبزه میدان شکل گرفت. این میدان سرد و گرم‌های زیادی چشیده است و مرکز مهمی برای برگزاری مراسم مذهبی، سیاسی و اجتماعی در تهران بوده است.

بد نیست راجع به‌علت نام‌گذاری سبزه میدان هم بدانید؛ از آنجا که در دوره زندیه و اوایل قاجار، از این منطقه برای کاشتن سبزی خوردن استفاده می‌کردند، به‌عنوان سبزه میدان شناخته شد. سردر زیبایی در ضلع جنوبی آن وجود دارد که دروازه ورودی به بازار تهران است.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار کفاش‌ها، بازار امین الملک (مشاهده روی نقشه)

پس از عبور از سردر سبزه میدان، به بازار کفاش‌ها می‌رسید. در ابتدای این بازار، تیمچه مهدیه با پوشش ضربی و تزیینات زیبای یزدی‌بندی قرار گرفته است که به فروش ترمه اختصاص دارد.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار عباس‌آباد (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

تیمچه حاجب‌ الدوله که در کنار مسجد امام قرار دارد، از برجسته‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای بازار تهران است که توسط حاج‌ علی خان حاجب‌الدوله در دوره ناصرالدین‌ شاه ساخته شد. محصولات عرضه شده در این بخش از بازار ظرف و محصولات دکوری هستند. پس از این تیمچه وارد بازار بزازها خواهید شد.

• آدرس: خیابان خیام، بازار پاچنار (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌‌سایت Wikimedia.org. عکاس: Azadi68

اگر از بازار حاجب‌الدوله به‌سمت بازار کفاش‌ها و بازار سید ولی حرکت کنید، با امامزاده سید ولی (ع) روبه‌رو خواهید شد که از نوادگان امام محمد تقی (ع) محسوب می‌شود. ساختمان بی‌آلایش و ساده امامزاده صفای خاصی به بازار داده و بقعه آن مزین به کاشی‌کاری، آینه‌کاری و... است که برای گردشگران جذابیت دارد. مسجدی در شمال‌غرب بقعه وجود دارد که از دوره فتحعلی‫ شاه قاجار به یادگار مانده است و جالب اینکه تا همین چند سال قبل، درخت چناری در کنار بقعه قرار داشت که به «چنار خون بار» معروف بود.‬‬ از بازار سید ولی می‌توانید خود را به بازار پاچنار برسانید که در نهایت به خیابان خیام منتهی می‌شود.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار بزرگ، راسته زرگرها، پلاک ۷۸ (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

برای اینکه کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا را ببینید، پس از تیمچه حاجب‌الدوله باید به بازار بزازها بروید و به طرف شمال حرکت کنید. قهوه‌خانه حاج علی درویش با دکوراسیونی نوستالژی از سال ۱۲۹۷ خورشیدی مشغول به کار است. این قهوه‌خانه جنب مسجد عبدالله خان قرار دارد و صاحب فعلی آن، حاج‌ کاظم اینجا را از پدرش به ارث برده است. جالب اینکه این قهوه‌خانه ارزشمند در فهرست آثار ملی میراث ناملموس قرار دارد.

• آدرس: ضلع جنوبی خیابان پانزده خرداد، نرسیده به خیابان پامنار (مشاهده روی نقشه)

مسجد جامع تهران که با نام مسجد عتیق نیز شناخته می‌شود، عنوان قدیمی‌ترین مسجد پایتخت را با خود یدک می‌کشد. این مسجد ۴,۵۰۰ مترمربعی، تقریبا ۲۰,۰۰۰ متر مربع زیربنا و هفت شبستان، حوض و سقاخانه دارد و در آذر سال ۱۳۷۵ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، روبه‌روی خیابان ناصر خسرو (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: گوگل‌مپ. عکاس: ناصر صادقی

مسجد امام، مسجد شاه یا مسجد سلطانی، اثری به‌جامانده از دوره قاجار است که در سال ۱۳۶۳ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. فتحعلی‌ شاه قاجار دستور ساخت این مسجد را داد و به همین دلیل به مسجد شاه معروف شد. طبق شواهد تاریخی، این مسجد پس از مسجد جامع بازار به‌عنوان دومین مسجد جامع بزرگ تهران محسوب می‌شود و تزیینات درخور توجهی دارد که برخی از آن‌ها با الهام از مسجد وکیل شیراز طراحی شده‌اند.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، سبزه میدان، بازار بزرگ تهران (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

بازار بین الحرمین، یکی از بخش‌های تاریخی بازار بزرگ تهران است که به فروش لوازم‌التحریر اختصاص دارد. این بازار در نزدیکی مسجد امام قرار گرفته است که برای دسترسی به آن باید پس از خیابان پانزده خرداد، به‌سمت پله نوروزخان بروید و در ادامه با عبور از ورودی مسجد امام به طرف چپ حرکت کنید تا به بازار بین الحرمین برسید.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، پله نوروزخان، بین الحرمین (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: شایان محرابی

خانه ملک از خانه‌ های تاریخی تهران و ثبت شده در فهرست ملی ایران به شمار می‌رود که معماری آن به دوره قاجار و پهلوی مربوط می‌شود و شامل تزیینات زیبایی همچون کاشی‌کاری، آجرکاری، حجاری، دیوار پوش‌های قاجاری، منبت‌کاری، گچبری، تزیینات فلزی و... است.

حاج حسین آقا ملک از تجار ثروتمند مشهد بود که موقوفات زیادی نظیر کتابخانه و موزه ملی ملک را از خود به یادگار گذاشت و اهمیت خانه ملک به قرارگیری آن در فاصله دو مکان مقدس مسجد امام و مسجد جامع است. حاج حسین آقا ملک منزل خود را به کتابخانه و موزه تبدیل و تا آخر عمر در آن زندگی کرد. با توجه به اینکه ایشان برای گسترش کتابخانه و موزه ملک اهمیت زیادی قائل بود، زمینی را در محوطه باغ ملی تهران خریداری کرد که اکنون به‌عنوان مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک فعالیت می‌کند.

• آدرس: خیابانن پانزده خرداد، پله نوروزخان، بازار مسجد جامع، روبه‌روی بازار مسگرها (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: احمد آقاسیانی

چهار سوق بزرگ بازار تهران فضایی هشت‌ضلعی دارد که گنبد کوتاه مدوری زینت‌بخش آن شده است. این بخش از قدیمی‌ترین قسمت‌های بازار محسوب می‌شود که در تقاطع بازار چهارسوق، بازار مسجد جامع، کوچه هفت‌تن و بازار مسگرها قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران به چشم می‌خورد.

چهارسوی مهم دیگری نیز در بازار تهران وجود دارد که با نام چهارسو کوچک شناخته می‌شود که در تقاطع بازار امامزاده زید(ع) و بازار مسگرها خودنمایی می‌کند.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، انتهای جنوبی بازار بزازان (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌سایت Wikidata.org. عکاس:‌نامشخص

امامزاده زید (ع) سومین بقعه قدیمی تهران و بزرگ‌ترین زیارتگاه شهر تهران به شمار می‌رود که در بازار بزرگ قرار دارد. این اثر که سال ۱۳۱۵ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، محل دفن سید زید بن زین ‌العابدین بن حسین بن علی (ع) است؛ ضمن اینکه آرامگاه لطفعلی خان زند در کنار این امامزاده قرار دارد. ساخت امامزاده مذکور به دوره صفوی برمی‌گردد که در زمان قاجار بازسازی شد و شامل تزییناتی نظیر کاشی‌کاری و آینه‌کاری است. قدیمی‌ترین تاریخ موجود در این امامزاده به صندوق مرقد مربوط می‌شود که سال ۹۰۲ هجری قمری را نشان می‌دهد.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار امیر، بازار خیاط‌ها (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌سایت Tasnimnews.com. عکاس: احسان رسولی

سرای امیر یکی از بخش‌های قدیمی بازار بزرگ تهران است که به «سرای  اتابکیه» نیز شهرت دارد و از یادگاری‌های امیرکبیر است. این بازارچه در سال ۱۲۲۹ خورشیدی در غرب بازار بنا شد و حجره‌ها و دکان‌های متعددی داشت که در آن روزگار، تغییر و تحولی اساسی در بازار به وجود آورد. این سرا مختص فروش پارچه است و شهرت زیادی در زمینه منسوجات دارد. در حیاط اول آن مجسمه امیرکبیر گذاشته شده است که بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود.

پس از دیدن سرای امیر می‌توانید به کوچه عباس‌آباد بروید، جایی که حمام چال در آنجا قرار دارد و مغازه‌دارها پارچه‌های خود را اغلب به‌صورت عمده می‌فروشند.

• آدرس: خیابان مولوی، شهید مصطفی خمینی، چهارراه مولوی، بازار حضرتی، کوچه ارامنه (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: وب‌سایت Itto.org. عکاس: نامشخص

پس از حمام چال، به‌سمت کوچه موسوی بروید؛ جایی که تنها کلیسای بازار تهران را در خود جای داده است. کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس یکی از کلیساهای زیبای تهران محسوب می‌شود که در سال ۱۳۷۸ خورشیدی به ثبت ملی رسید، عنوان اولین کلیسای تهران را با خود یدک می‌کشد و تاریخ عمارت کلیسا به دوره زندیه می‌رسد. این کلیسای یک طبقه دارای حیاط، ایوان، تالار مراسم، اتاق گوشه جنوب شرقی تالار و فضایی در شرق تالار است و طرح تالار کلیسای آن بی‌شباهت به کلیساهای محله جلفای اصفهان نیست.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار سرپولک، خیابان سید اسماعیل (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: Wikimedia.org. عکاس: Shahabedin Alishahi

امامزاده سید اسماعیل (ع) در بخش شرقی بازار و در حوالی خیابان مصطفی خمینی و چهارراه مولوی قرار دارد که از بخش‌هایی همچون صحن، رواق، ايوان، بقعه و مسجد تشکیل شده است. در محل بقعه می‌توانید شاهد تزیینات آینه‌کاری و کاشی‌کاری باشید؛ ایوان بلند امامزاده با دو مناره زیبا نیز در نوع خود دیدنی است. این مکان در سال ۱۳۳۴ خورشیدی به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، بازار سرپولک، خیابان صراف (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

در نزدیکی بازار سرپولک، کوچه صراف قرار دارد که شما را به خانه موزه دکتر چمران می‌رساند؛ محلی که در اصل خانه پدری شهید دکتر چمران بوده است و به نمایش وسایل شخصی و نقاشی‌های کشیده‌شده توسط این شهید اختصاص دارد. این خانه ۲۴۴ متر مربعی، نمونه‌ای از معماری عصر قاجار به حساب می‌آید و تعدادی از لوازم شخصی شهید چمران از کودکی تا شهادت را در قالب دو بخش در معرض دید عموم قرار داده است.

منبع عکس: سایت گیتاشناسی

بخش‌های مختلف بازار تهران اختصاص به فروش کالاهای خاصی دارند که اگر از محل دقیق آن‌ها مطلع باشید، دچار سردرگمی نمی‌شوید و وقتتان را تلف نخواهید کرد.

• آجیل و خشکبار: برای خرید آجیل به چهارسوق بزرگ یا سرای دالان دراز بروید.
• طلا و جواهر: با توجه به اینکه بازار زرگرها در مقایسه با سایر طلافروشی‌ها، دستمزد پایینی برای طلا می‌گیرند، می‌توانید با خیال راحت از این محل خرید کنید.
• بدلیجات: بازار سلطانی بهترین گزینه برای خرید بدلیجات است؛ به‌خصوص که به‌دلیل تنوع زیاد، دست‌تان برای انتخاب باز است.
• شال و روسری: برای تهیه شال، روسری و... به بازار جعفری بروید که قیمت کالاهای آن به‌مراتب ارزان‌تر از فروشگاه‌های سطح شهر است.
• لباس زنانه: بورس لباس زنانه و پارچه را می‌توانید در بازار عباس‌آباد پیدا کنید و خرید خوبی داشته باشید.
• لوازم‌خانگی: بازار حاجب الدوله گزینه‌ای عالی برای خرید انواع و اقسام لوازم‌خانگی،‌ به‌خصوص کریستال و چینی و ظروف دکوری، با قیمت‌های مناسب است.
• محصولات زیبایی و آرایشی: برای خرید لوازم آرایشی باکیفیت راهی کوچه مروی شوید.

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: احمد آقاسیانی

• عطر و ادوکلن: بازار مسجد جامع انتخاب‌های متنوعی را در اختیار طرفداران عطر و ادوکلن قرار می‌دهد.
• لوازم خیاطی، کیف و چمدان: سرای مشیر خلوت از راسته‌های اصلی بازار تهران است که به فروش کیف و چمدان و لوازم خیاطی اختصاص دارد.
• فرش و تابلو فرش: برای خرید فرش دستباف و تابلو فرش‌های نفیس با قیمت مناسب، به سرای بوعلی در بازار بزرگ تهران مراجعه کنید.
• لوازم التحریر: بازار بین الحرمین، بهشتی برای دانش‌آموزان و دانشجویان است تا لوازم‌التحریر موردنیاز خود را با قیمت‌های فوق‌العاده خوب تهیه کنند.
• پارچه: سرای امیر کبیر و حمام چال، محلی عالی برای خرید عمده‌ای پارچه است؛ اگر هم به‌دنبال خرید پارچه متری هستید، راسته کیلویی‌ها می‌تواند پاسخگوی نیاز شما باشد.
• لوازم پلاستیکی: پلاستیک فروش‌های بازار تهران معمولا نرسیده به بازار سید اسماعیل فعالیت می‌کنند.

بازار بزرگ تهران از مراکز اقتصادی و تاریخی مهم پایتخت و از جذاب‌ترین مراکز خرید تهران است که در سال ۱۳۵۶ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بازار به فروش انواع کالاها اختصاص دارد و شامل مجموعه‌ای از خرده‌فروش‌ها، عمده‌فروش‌ها، کارگاه‌های تولیدی، انبارهای کالا و... می‌شود. در واقع بسیاری از کارگاه‌های تولیدی در بازار تهران نمایندگی دارند و از همین رو این محل مرکز اصلی توزیع کالا در داخل کشور به حساب می‌آید.

منبع عکس: کجارو، عکاس: علیرضا کیخا

با وجودی که بازار تهران، مهم‌ترین و مهم‌ترین محل خریدوفروش کالا در ایران محسوب می‌شود، بناهای قدیمی و رستوران‌های متعددی را در خود جای داده است که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست؛ ضمن اینکه برگزاری برنامه خاص بازاری‌ها نیز بهانه دیگری برای علاقه‌مندان است تا سری به این بازار بزنند.

بازار تهران در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۷ باز است؛ هرچند بخش‌های خارجی بازار تا ساعت ۲۰ فعالیت می‌کنند. در روزهای پنجشنبه‌ مغازه‌های داخل بازار تا ساعت ۱۴ و مغازه‌های بیرون بازار تا ساعت ۱۷ مشغول به کار هستند. بهترین زمان برای بازدید از بازار، ساعات اولیه صبح است که بازار خیلی شلوغ نیست. بازار تهران در روز جمعه و تعطیلات رسمی فعالیت ندارد و فقط برخی پاساژها واقع در انتهای خیابان اصلی بازار، باز هستند.

ورودی بازار تهران در سال ۱۳۰۴، عکاس: والتر میتل‌هولتسر

بازار امروزی تهران بقایای به جا مانده از دوران قاجار است؛ هرچند اختلاف‌نظرهایی راجع به زمان و نحوه ساخت آن وجود دارد. برخی بر این باورند که ناصرالدین شاه قاجار موسس بازار تهران است و عده‌ای آن را حاصل کار شاه طهماسب صفوی می‌دانند. سر توماس هربرت، جهانگردی انگلیسی بود که در سفرنامه خود از بازاری صحبت می‌کند که در دوره صفوی (۱۱۰۸ هجری قمری) وجود داشته است و این طور به نظر می‌رسد که در این دوران بازار روباز بوده است و سپس در زمان ناصرالدین شاه مسقف می‌شود. جالب است بدانید که بازار بین‌الحرمین در دوره محمدشاه قاجار و بازار کفاش‌ها و سرای امیر در دوره ناصرالدین‌شاه ساخته شده‌اند.

بازار تهران علاوه بر اهمیت اقتصادی‌اش، در دوران‌ قاجار و پهلوی نقش مهمی در تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی داشت. حضور پررنگ بازاری‌ها را می‌توان در دوره مشروطیت دید که علیه دولت ایستادند و با مردم همراه شدند و در مسجد امام تحصن کردند. در اتفاقات پیش از انقلاب اسلامی نیز کسبه بازار به مردم پیوستند و در این پیروزی دست داشتند.

با گذر زمان و تغییر نیازهای اجتماعی، برخی بخش‌های بازار مثل بازار توتون فروش‌ها اهمیت خود را از دست دادند و برخی بخش‌ها مثل بازار زرگرها و حلبی‌سازها کوچک‌تر شدند. سه كاروانسرای تاريخی از جمله كاروانسرا گلشن شكن نیز در بازار وجود دارد كه به مغازه و حجره تبدیل شده‌اند.

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: احمد آقاسیانی

شاه طهماسب در رفت و آمدهایش به شهر ری برای زیارت حضرت عبدالعظیم (ع)، به تهران علاقه‌مند می‌شود و دستور می‌دهد حصاری دور شهر بسازند که به حصار طهماسبی معروف شد. پس از آن، چهار محله در تهران تشکیل شد که یکی از آن‌ها بازار نامیده می‌شد. در آن روزگار خندقی بین شهر و قلعه حکومتی وجود داشت که در یک طرف آن بساط دکه‌ها، حجره‌ها و دستفروشان به راه افتاد و بازار خندق به وجود آمد که در دوره صفویه و زندیه با همین نام شناخته می‌شد و مورد توجه شاهان بود. بسیاری از پژوهشگران با تکیه بر همین حصار که در نزدیکی بازار تهران بوده است، هسته اولیه این بازار را در دوره صفویه می‌دانند.

با شروع حکومت قاجارها، تهران به‌عنوان پایتخت انتخاب و توجه به بازار بزرگ شهر نیز بیشتر شد. آقا محمدخان قاجار با بازسازی دالان‌ها، حجره‌ها و سایر بخش‌ها، به رونق این بازار کمک کرد؛ به‌طوری که فروشندگان و خریداران زیادی راهی این مکان شدند. در دوران فتحعلی‌شاه، یک مسجد جامع در حوالی بازار ساخته شد. با اینکه آن زمان محله‌ها برای خود بازارچه‌ و بازار داشتند؛ بازار اصلی شهر از دروازه شاه عبدالعظیم تا مسجد جامع امتداد داشت. در همین دوران بود که بازار از سمت غرب و شمال غرب گسترش یافت و بازار مروی، چهار سوق بزرگ و کوچک و چهل تن ساخته شدند. بازار بین‌الحرمین در عهد محمدشاه قاجار به این بازار اضافه شد.

با روی کار آمدن ناصرالدین شاه، علاوه بر سازماندهی ورودی‌های بازار، یک ورودی اصلی با عنوان «بازار بزرگ» طراحی شد. ساخت‌وسازهای زیادی همچون ایجاد سرای امیر، بازار امیر و بازار کفاش‌ها در دوره این پادشاه اتفاق افتاد؛ ضمن اینکه بازارچه‌هایی نظیر بازارچه معیر و قوام‌الدوله در اطراف آن ساخته شد. در نزدیکی بازار امروزی، تیمچه‌ها و بازارچه‌هایی وجود داشت که بقایای برخی از آن‌ها مثل تیمچه صدراعظم و بازار مروی هنوز وجود دارد.

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: محسن دانک

بخش‌های مهم بازار تهران نظیر بازار کفاشان، بازار عباس‌آباد، بازار زرگرها، بازار چهار سوق بزرگ، بازار آهنگران، بازار مسگران و... از دوره قاجار هستند.

از نویسندگان و مورخانی که در عهد ناصری از بازار تهران دیدن کرده‌اند، می‌توان به جرج کرزن اشاره کرد که به‌قول او، همه چیز از اجناس ایرانی تا برخی مصنوعات اروپایی در این بازار یافت می‌شد.

در دوره پهلوی، با شکل‌گیری مدرنیته و ساخت بازارچه‌ها، کارکرد سنتی بازار تهران در امور اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی تاحدی روندی نزولی پیدا کرد؛ هرچند در کودتای ۲۸ مرداد ردپای آن دیده می‌شد. امروزه بازار بزرگ تهران فقط کارکرد اقتصادی خود را حفظ کرده است و یکی از بهترین مکان های دیدنی استان تهران برای گردشگری به شمار می‌رود.

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: احمد آقاسیانی

برای بازار تهران می‌توان چهار کارکرد مشخص کرد که در ادامه توضیح مختصری راجع به آن‌ها می‌دهیم.

• کارکرد اقتصادی: از آنجا که خریدوفروش، بخش اساسی بازار را تشکیل می‌دهد، این جنبه را می‌توان مهم‌ترین کارکرد بازار دانست.
• کارکرد اجتماعی-فرهنگی: فضای ساختاری و معماری بازار، فرهنگ غنی آن را نشان می‌دهد؛ ضمن اینکه قسمت‌های مختلف بازار باعث ایجاد ارتباط بین اقشار مختلف مردم و افراد شاغل در بازار می‌شود.
• کارکرد مذهبی: ارتباط محکمی بین بازاری‌ها و روحانیت وجود داشته است و خمس و زکات خود را به آن‌ها پرداخت می‌کرده‌اند. علاوه بر این، از مهم‌ترین مکان‌های بازار، مساجد و مدارس بوده‌اند که همین امر از ارتباط عمیق بازار با نهاد دین حکایت دارد. برنامه‌های مذهبی هم بخش مهمی از اتفاقات بازار تهران هستند که در ایام مختلف به‌خصوص ماه محرم برگزار می‌شوند. غذاهای نذری‌ بازار نیز تفاوت دارند که سیب‌زمینی‌ پخته با نان و گلپر از معروف‌ترین آن‌ها است. علاوه بر این، مراسم حلواپزان روز تاسوعا که در چهارراه گلوبندک برپا می‌شود، شهرت زیادی پیدا کرده است.
• کارکرد سیاسی: بازار تهران در طول تاریخ معاصر نیروی فعالی در جهت مخالفت یا موافقت با قدرت‌های سیاسی حاکم بوده است.

منبع عکس: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: محسن دانک

بازار بزرگ تهران درست مثل سایر بازارهای ایران از طاق‌های ضربی، راهروهای متعدد و باریک، گنبد و... تشکیل شده است و با اینکه به مرور زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ هنوز هم برخی بخش‌های قدیمی و زیبای آن پابرجا هستند. در این بخش‌های قدیمی می‌توانید شاهد طاق‌های ضربی و گنبدهایی باشید که به زیبایی هرچه تمام‌تر خودنمایی می‌کنند؛ به‌خصوص روزنه‌ها و سوراخ‌های موجود در طاق‌ها و گنبدها که هم نور فضای داخلی را تامین کرده و هم به گردش هوا کمک می‌کنند.

مساحت بازار تهران امروزی به بیش از ۱۰۰ هکتار (۱,۰۰۰,۰۰۰ متر مربع) می‌رسد؛ هرچند از ابتدا این‌چنین نبود و بر حسب نیازها و مقتضیات زمان در دوره‌های تاریخی مختلف به‌شکل امروزی درآمد. به همین دلیل، نمی‌توان سبک معماری دقیق و خاصی برای آن مشخص کرد؛ هرچند نشانه‌های معماری تهرانی در بیشترین بخش‌های آن به چشم می‌خورد. البته بخش‌های آسیب‌دیده یا جدید بازار، معماری خاصی ندارند و از مصالح جدید برای آن‌ها استفاده شده است.

همان طور که ذکر شد، بازار تهران به‌تدریج توسعه یافت و به‌دلیل گرمای تابستان، بخش‌هایی از آن مسقف شد و در ادامه فضاهای جدید خدماتی نظیر قهوه‌خانه، حمام، مسجد، زورخانه، حسینیه و سقاخانه در دل بازار شکل گرفت.

منبع عکس‌های گالری: وب‌سایت Tehranpicture.ir. عکاس: احمد آقاسیانی، محسن دانک و علیرضا کیخا

راسته‌های بازار به مرور اضافه شدند که هرکدام به فروش کالای ویژه‌ای اختصاص داشتند؛ ضمن اینکه به تکیه، حمام و مسجد مجهز بودند و اعیاد و عزاداری‌های مخصوص به خود را داشتند؛ به‌طوری که برای جلب توجه مردم، بین راسته‌ها رقابت شدیدی حکمفرما بود. معماری سنتی بازار تهران دارای دو راسته بسیار مهم است که در محل تقاطع آن‌ها، چهارسوق بازار بزرگ قرار دارد. محور شمالی، جنوبی، شرقی و غربی چهارسوق به‌ترتیب به خیابان‌های پانزده خرداد، مولوی، خیام و مصطفی خمینی ختم می‌شود. چهار سوق بزرگ، فضایی هشت‌ضلعی دارد که قدمتش به سال ۱۲۲۲ هجری قمری می‌رسد و شامل گنبد مدور کوتاهی با گچ‌کاری زیبا است. بازار امیر، چهارسوق بزرگ، سر در سبزه میدان و قسمت‌های مربوط به مسجد جامع، از بخش‌های قدیمی بازار تهران هستند.

منبع عکس: Livingintehran.com. عکاس: نامشخص

در طول گشت‌وگذار در بازار بزرگ تهران، مطمئنا عطر و بوی غذاهای‌ لذیذ رستوران‌های بازار، به‌خصوص در حوالی ظهر، توجه شما را حسابی جلب خواهد کرد. غذاهای بازاری‌پسندی که پرملات و چرب هستند؛ به‌طوری که طعم آن‌ها تا مدت‌ها زیر زبانتان خواهد بود. به همین دلیل در ادامه به تعدادی از معروف‌ترین‌ رستوران‌های بازار تهران اشاره مختصری خواهیم کرد.

رستوران مسلم: از بهترین و شلوغ‌ترین رستوران‌های بازار رستوران مسلم است که ته‌چین‌ آن حرف اول را بین غذاهای این رستوران می‌زند.

رستوران شرف الاسلامی: از قدیمی‌ترین رستوران‌های بازار تهران است که فضای داخلی آن با کاشی‌های لعابدار آبی‌رنگ همان سبک قدیمی چلوکباب‌های نوستالژی را حفظ کرده است.

رستوران خیام: سفره‌خانه‌ای سنتی واقع در ساختمانی ۲۰۰ ساله است که مزین به کاشی‌کاری‌های تزیینی و سقف‌های گنبدی است.

رستوران شمشیری:بهترین کباب‌ های تهران را می‌توانید در رستوران شمشیری امتحان کنید. این محل دکوراسیونی ساده و رومیزی‌های پلاستیکی‌ دارد که حس حضور در کبابی‌های قدیمی را برایتان زنده می‌کند.

فلافلی کوچه مروی: یکی از فست‌فودی‌های معروف بازار و بهترین فلافلی های تهران است که با فرارسیدن زمان ناهار حسابی شلوغ می‌شود.

منبع عکس: Hom.ir. عکاس: نامشخص

• آدرس: خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ (مشاهده روی نقشه)
• فاصله بازار بزرگ تهران تا کاخ گلستان: حدود ۵۰۰ متر (۵ دقیقه پیاده‌روی)
• شماره تماس: ۳۳۱۱۳۳۳۵ ۰۲۱
• ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۳): روزهای شنبه تا چهارشنبه ۹ تا ۱۹ (فروش بلیط: ۹ تا ۱۸)؛ روزهای پنجشنبه و جمعه ۹ تا ۲۰ (فروش بلیط: ۹ تا ۱۹) (روزهای ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۵ شوال مجموعه تعطیل است.)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): ورودی کاخ گلستان به‌ازای هر بازدیدکننده داخلی ۳۰,۰۰۰ تومان می‌شود. قیمت بلیط بازدید از بخش‌های کاخ گلستان متفاوت (از ۱۵,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ تومان) است. طبقات فوقانی عمارت شمس العماره نیز بازدید ندارند.
• وب‌سایت:golestanpalace.ir
• اینستاگرام:golestanpalace@

کاخ گلستان یکی از بناهای ساخته شده در دوره صفوی محسوب می‌شود که قدمت آن به سال ۹۸۸ هجری قمری می‌رسد. این کاخ مهم‌ترین دوره خود را در زمان محمدخان قاجار تجربه کرد؛ زیرا پس از اینکه محمدخان به پادشاهی رسید، تهران را به‌عنوان پایتخت معرفی کرد و همین امر باعث اهمیت بیشتر کاخ گلستان در کشور ایران شد.

منبع عکس: وب‌سایت Irantripedia.com. عکاس: نامشخص

کاخ گلستان بخش‌ها و بناهای متعددی دارد که هرکدام در دوره‌‌های متفاوت طراحی و ساخته شدند. از میان این بناها می‌توان به عمارت شمس‌العماره، کاخ اختصاصی، خلوت کریمخانی، تالار الماس، ایوان تخت مرمر، محوطه کاخ گلستان، کاخ ابیض و عمارت بادگیر اشاره کرد.

• آدرس: محله ارگ- پامنار، خیابان ناصر خسرو، بین کوچه توسرکانی و کوچه معطر (مشاهده روی نقشه)
• فاصله بازار بزرگ تهران تا کوچه مروی: حدود ۵۰۰ متر (۵ دقیقه پیاده‌روی)
• ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۳): همه‌روزه از ساعت ۸ تا ۱۹ و روزهای جمعه از ساعت ۹ تا ۱۶

کوچه مروی از خیابان‌های معروف پایتخت و محدوده بازار بزرگ است که از مقابل عمارت شمس‌العماره آغاز و به خیابان ناصر خسرو منتهی می‌شود. در این کوچه مغازه‌ها، گذرها و پاساژهایی وجود دارد که انواع خوراکی‌های ایرانی و خارجی، لوازم آرایشی و بهداشتی، مواد شوینده، پوشاک زنانه و مردانه، اسباب‌بازی، عطر و ادوکلن، لوازم خیاطی، آویزهای کریستالی لوستر و آباژور، لاله‌های کریستالی و قهوه‌های مختلف از نوع فوری، دستگاهی و دمی را عرضه می‌کنند.

عکاس: مهدیه عزیزی

از جمله پاساژهای کوچه مروی می‌توان به پاساژ رضای مروی، نگین مروی، مظفریان، خلیج فارس، سقاباشی، آفتاب و علا اشاره کرد. حوزه علمیه مروی ۲، مسجد و مدرسه مروی، مسجد و مدرسه آقا محمود یا حکیم باشی نیز از دیدنی‌های این کوچه محسوب می‌شوند.

• آدرس: میدان امام خمینی، خیابان باب همایون (مشاهده روی نقشه)
• فاصله بازار بزرگ تهران تا گذر گردشگری باب همایون: حدود ۸۰۰ متر (۵ دقیقه پیاده‌روی)
• ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۳): از ساعت ۱۰ تا ۲۴
• اینستاگرام:babhomayoon@

گذر گردشگری باب همایون در خیابانی با همین نام قرار گرفته است و چند سالی از ساخت غرفه‌های آن می‌گذرد. باب همایون یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین خیابان‌های پایتخت محسوب می‌شود که قدمت آن به حدود ۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. این گذر گردشگری در حال حاضر (سال ۱۴۰۳) رونق بسیاری دارد و به‌عنوان یکی از خیابان‌های غذا در پایتخت از آن یاد می‌شود. در دوطرف این گذر غرفه‌هایی وجود دارد که به عرضه صنایع دستی، سوغات شهرهای مختلف ایران و کافه، اغذیه‌فروشی و خشکبارفروشی مشغول هستند.

گذر گردشگری باب همایون علاوه بر شکم‌گردی، جاذبه‌های دیگری همچون عکاس‌خانه، باجه تلفن عمومی خاطره‌انگیز و زورخانه دارد که عکاسی با آن‌ها می‌تواند برای هر کسی جالب باشد. چنانچه به این گذر رفتید، قوم‌های مختلف را با پوشش محلی زیبا و خاص خود خواهید دید.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Amir Gharegozlo

آیا تجربه خرید و گشت‌وگذار در بازار تهران را داشته‌اید؟ اگر نظر یا تجربه‌ای دارید، در دیدگاه‌های همین مقاله با ما و دیگر کاربران عزیز کجارو به اشتراک بگذارید.