مدرسه اتفاق

مجتمع آموزشی اتفاق در دهه ۱۹۴۰ میلادی، توسط مهندس مایر عبدالله باتصون، یکی از خیرین یهودی عراقی مقیم ایران، به‌همراه کنیسای اتفاق، به‌عنوان یک مجتمع فرهنگی و مذهبی بنا شده است. برای آشنایی بیشتر با معماری مدارس و توصیف این مدرسه‌ ماندگار با کجارو همراه باشید.

نام اصلی مدرسه‌ اتفاق، مایر عبدالله است. از آنجا که مایر عبدالله تبعه خارجی بود، وزارت فرهنگ اجازه‌ انتخاب این نام را صادر نکرد. پس از چندی، با موافقت قریب به اتفاق، نام «اتفاق» مانند مدرسه «اتحاد» برگزیده شد. این ملک بیش از ۵۰۰۰ متر مربع مساحت دارد و ساختمان آن با معماری خاص و کم‌نظیری شکل گرفته است.

سال‌های متمادی درآمد حاصله از کنیسای عراقی‌ها، همچنین استفاده از سالن بزرگ مدرسه (آمفی تئاتر) برای جشن‌ها و مراسم مذهبی، صرف مخارج تحصیلی صدها شاگرد کم بضاعت (طی بیست سال حدود سی درصد شاگردان) مجتمع فرهنگی اتفاق شده است.

مدرسه اتفاق در خیابان انقلاب، ضلع شرقی دانشگاه تهران، خیابان قدس قرار دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مکان، ایستگاه میدان انقلاب است. ایستگاه اتوبوس تندروی پایانه آزادی-چهارراه تهرانپارس در فاصله ۲۰۰ متری از مدرسه اتفاق قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

معماری دوران حکومت پهلوی اول از چندین نظر حائز اهمیت فراوان است. چه از نظر کثرت و چه از نظر کیفیت، ما در این دوران بناهایی همچون موزه ایران باستان، مدرسه انوشیروان دادگر، موزه ملی پست و... را داریم که رگه‌هایی از معماری مدرن و دوران هخامنشی و ساسانیان را می‌توان در آن‌ها شاهد بود.

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، پرجمعیت‌ترین شهر و به‌عنوان مرکز سیاسی، اداری، اجتماعی و... بیش از سایر شهرها دستخوش تغییرات شده است. تجددگرایی و نوگرایی، جمع شدن نخبگان اجتماعی، نیازهای زائیده شده از شرایط اجتماعی اقتصادی خواست هیئت حاکمه برای خلق آرمان‌شهر خود (شهری همانند پایتخت‌های کشورهای پیشرفته) ذهنیت تحول شهری را در تهران به‌وجود آورد. برای تکمیل این تحول، می‌بایست عینیت یا وجه مکمل ذهنیت نیز فراهم می‌آمد. ظهور فعالیت‌ها و عملکردهای جدید شهری در تهران زمینه عینی کاربست مفاهیم مدرن را در تهران فراهم ساخت.

استادان هنر معماری ایران با عملکرد بسیاری از ساختمان‌های جدید آشنا نبودند و شاید نمی توانستند به سرعت سنت‌های دیرپا را به خدمت ایجاد شکل‌های مناسب برای بیان وضعیت ملی‌گرایان و جدید مورد نظرشاه درآورند. برای نخستین بار از معماران بیگانه برای ساخت ادارات وزارتخانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، بانک‌ها و موزه‌ها دعوت به عمل آمد. آن‌ها اهل کشورهای مختلفی همچون آلمان، سوئیس، اسکاندیناوی، ایتالیا، امریکا، فرانسه و اتریش بودند که به‌صورت مستقل یا از طریق شرکت‌های خاص و گاه کنسرسیوم‌های چندملیتی به کار مشغول می‌شدند. برخی از خارجی‌ها که برای ادامه کار معماری خود در ایران ماندند، بیشتر در اکتشافات باستان‌شناسی در ایران شرکت داشتند و به همین دلیل از سنن معماری ایران باخبر بودند. کمی بعد نخستین معماران ایرانی تحصیل کرده در اروپا به معماران بیگانه ملحق شدند. در بسیاری از پروژه‌های عظیم دولتی همکاری معماران ایرانی و خارجی را می‌بینیم. از جمله معماران خارجی می‌توان نیکلای مارکوف، آندره گدار و معماران ایرانی گابریل گورکیان، وارتان آوانسیان و محسن فروغی را نام برد.

مدرسه اتفاق در دوره پهلوی

• نخست: سبک سنتی که از نیمه دوم سلطنت قاجاریه توسط گروه‌های میانه جامعه در ساخت خانه‌ها و سکونتگاه ها استفاده شده است.
• دوم: سبک باستانی که اصطلاحا ملی نیز نامیده می‌شود و توسط کار به‌دستان دولتی همچون شیوه معماری ایران قبل از اسلام به کار گرفته شده است. مهم‌ترین بناهای این نوع شهربانی کل کشور، بانک ملی ایران و موزه ایران باستان هستند.
• سوم: سبک کلاسیک اروپایی است که توسط شهرداری یا دولت در پاره‌ای میدان‌ها همچون میدان حسن آباد باقی مانده است.
• چهارم: سبک نوین اروپایی است که گاه صیغه آلمانی آن فزونی دارد و در پاره‌ای بناهای دولتی و فرنگی به کار رفته است که نمونه‌های بارز آن کاخ دادگستری، دانشگاه تهران و ژاندارمری کل کشور هستند.

بازگشت اولین گروه از دانشجویان اعزامی خارج از کشور منجر به ایجاد نمونه‌هایی از بناهایی شد که با هویت ایرانی ترکیب شده بودند. یکی از این نمونه‌های معماری در خور توجه، معماری مدارس است که در دوره‌ پهلوی به‌دلیل تحولات صورت‌ گرفته در نظام آموزش‌نوین در آن دوران به‌وجود آمد. امروزه تعدادی از این مدارس به‌عنوان دیدنی‌ های تهران شناخته می‌شوند.

مجتمع فرهنگی اتفاق دارای بنایی در سه طبقه است. این مجموعه دارای تعداد زیادی کلاس درس، سالن آمفی تئاتر، دو کتابخانه، دو آزمایشگاه مجهز و کارگاه فنی حرفه‌ای برای استفاده دانش‌آموزان است. سایت کامپیوتری و اتاق سمعی بصری جهت استفاده بهینه از نرم‌افزارها و نوارهای آموزشی با مربیان مجرب جهت آموزش در دهه‌های اخیر به مجموعه اضافه شده‌اند. دانش‌آموزان مدرسه اتفاق علاوه بر علوم معمول، به تحصیل رایانه، زبان انگلیسی، زبان عبری و معارف دینی خاص کلیمی مشغول هستند.

طبق آمار موجود در دهه‌ ۱۹۷۰ میلادی، ۸۵ درصد پذیرفته‌شدگان کنکور دانشگاه از دانش‌آموزان مدرسه اتفاق، به مدیریت باروخ بروخیم بودند. کادر مجرب مدرسه اتفاق، شاگردان دین‌های مختلف را به خود جذب کرد تا حدی که در دهه‌‌ ۱۹۷۰ میلادی، حدود ۲۰ درصد از جمعیت دو هزار نفری این مدرسه، مسلمان، مسیحی و بهایی بودند.

مجتمع آموزشی اتفاق دارای چهار مقطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و پیش‌دانشگاهی است. دانش‌آموزان این مجتمع همواره با رتبه‌های بالا و میانگین نمرات برتر به مقطع بالاتر راه یافته‌اند و در مسابقات مختلف علمی و هنری امتیازات زیادی کسب کرده‌اند. کلیه دانش‌‌آموزان این مدرسه با پذیرفته شدن در کنکور به دانشگاه‌های معتبر راه یافته‌اند و موجبات افتخار و سربلندی مجتمع آموزشی اتفاق و جامعه کلیمی را فراهم ساخته‌اند.

پس از وقوع انقلاب اسلامی این واحد آموزشی به دو قسمت مجزا تقسیم شد. نیمه جنوبی جهت استفاده دانش‌آموزان مسلمان در مقطع ابتدایی و نیمه شمالی آن به دانش‌آموزان کلیمی اختصاص یافت.

عکس کاور از سایت انجمن کلیمیان تهران

نویسنده: آزاده یوسف نژاد