کوشک احمدشاهی

کوشک احمدشاهی یکی از بناهای زیبای قاجاری و جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید که در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد. این کاخ که روزگاری محل زندگی ولیعهد (رضا پهلوی) بوده؛ برای لوکیشن سریال ایرانی قهوه تلخ استفاده شده است. این کوشک دو طبقه با معماری خاص خود از سایر نمونه‌های هم‌عصر خود متمایز شده است و نگاه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند. اکثر آثار عمارت تاریخی کوشک احمدشاهی به رضا پهلوی اختصاص دارند.

• آدرس: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران (نمایش روی نقشه)

کوشک احمدشاهی یکی از قدیمی‌ترین کاخ‌های تهران است که در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهنام صمدی)

دسترسی به کوشک احمدشاهی با خودروی شخصی و وسایل حمل و نقل عمومی امکان‌پذیر است.

• مترو: با استفاده از مترو می‌توانید به تجریش بروید و از آنجا با تاکسی و اتوبوس خود را به میدان نیاوران برسانید.
• اتوبوس: با استفاده از خط بی‌آرتی راه آهن-تجریش، به میدان تجریش بروید و با وسایل نقلیه عمومی به میدان نیاوران بروید.
• تاکسی: اکثر پایانه‌های تاکسیرانی دارای تاکسی‌هایی به مقصد تجریش هستند و می‌توانید از طریق آن‌ها به تجریش و سپس با استفاده از وسایل نقلیه عمومی به نیاوران بروید.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: بناص صادقی)

کوشک احمدشاهی در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران واقع شده است. سنگ بنای مجموعه کاخ نیاوران در عصر فتحعلی شاه گذاشته شد و در دوره‌های بعدی توسعه و تغییراتی یافت. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی هستند و آخرین بنایی که در دوره قاجار در باغ نیاوران ساخته شد، مشهور به کوشک احمدشاهی است. در حال حاضر، سه ساختمان اصلی در محوطه‌ باغ نیاوران وجود دارد:

• کاخ اصلی که محل اقامت خانواده محمدرضا پهلوی بود و در دهه‌ چهل ساخته شد.
• کاخ صاحبقرانیه که قدیمی‌ترین بنای موجود در این مجموعه محسوب می‌شود.
• کوشک زیبای احمدشاهی که کوچک‌ترین کاخ این مجموعه است.

کوشک احمدشاهی عمارتی دو طبقه با مساحت ۸۰۰ متر مربع در شمال باغ نیاوران است. نوع معماری این بنا باعث تمایز آن از نمونه‌های هم‌عصر خود شده است؛ به‌گونه ای که نمی‌توان ظرافت موجود در آن را با هیچ بنای دیگری مقایسه کرد. این کوشک دقیقا در مقابل حوض بزرگی قرار گرفته و به‌دلیل جذابیتش به سوژه خوبی برای عکاسان تبدیل شده است. جالب اینکه فضای بیرونی کوشک احمدشاهی بارها در سریال قهوه تلخ مهران مدیری در قاب تصویر جای گرفته است؛ گرچه سکانس‌های داخلی در محل دیگری تصویربرداری شده‌اند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Alborzagros)

کوشک احمدشاهی در حالی ایام ۱۰۰ سالگی خود را سپری می‌کند که تاریخ احداث و بانی مشخصی ندارد. با این حال، کارشناسان طبق نوع معماری و شیوه‌ ساخت آن معتقدند که این ساختمان باید متعلق به اواخر دوره‌ قاجار باشد. تنها دلیلی که احتمال می‌رود این کاخ مربوط به دوره حکومت کوتاه‌مدت احمدشاه قاجار باشد، وجود نام وی در این بنا است. از سوی دیگر به‌دلیل قرارگیری کوشک احمدشاهی در منطقه‌ای ییلاقی، اصطلاح خوابگاه ییلاقی احمدشاه را نیز به این بنا نسبت داده‌ و قدمت آن را ۱۰۰ سال تخمین زده‌اند.

اشاراتی وجود دارد که احمدشاه قاجار، بنایی برای یکی از زنان محبوب خود در اراضی باغ صاحبقرانیه (نیاوران کنونی‌) می‌سازد که تبار گرجی داشت. داستان آتش‌زدن منات روسی (پول رایج روسیه) توسط وی و به ذوق آوردن این بانوی گرجی و خشم مردم از این داستان نیز بر سر زبان‌ها است؛ اما شواهد تاریخی قابل استنادی در این رابطه وجود ندارد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، احمدشاه نه همسری با تبار گرجی داشته و نه در طول دوره پادشاهی خود بنایی در این مجموعه ساخته است.

در دهه‌ نخست از دوره سلطنت پهلوی اول، مجموعه نیاوران چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه به دستور رضا خان، کاخ صاحبقرانیه تعمیرات اساسی شد که به نظر می‌آید ساختمان کوشک نیز از این فرایند بی‌بهره نماند و تغییراتی در فضای داخلی آن رخ داد. این تغییرات چنان هنرمندانه و با ظرافت انجام شد که سؤالات بسیار زیادی را در ارتباط با شکل اولیه‌ بنا بدون پاسخ گذاشت. یکی از این سوالات در مورد نحوه دسترسی به طبقات در گذشته و پیش از مرمت بود.

در اواخر دهه‌ ۲۰ هجری شمسی که کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا (ولیعهد پهلوی اول) و فوزیه آماده می‌شد، کوشک نیز جهت استقرار کوتاه مدت آن‌ها در نظر گرفته شد؛ اگرچه تا به امروز مشخص نیست که این بنا به این منظور مورد استفاده قرار گرفته باشد. پس از این تاریخ، ساختمان کوشک به تناوب گاهی متروک و زمانی نیز محل اقامت یکی از برادران محمدرضا پهلوی و بعد کارکنان نظامی رده بالای مستقر در مجموعه بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ehsantheguide)

در اوایل سال‌های دهه‌ ۴۰ هجری شمسی، محمدرضا پهلوی تصمیم به ساخت کاخ نیاوران جهت اقامت خود و خانواده‌اش گرفت و بنا بر برخی گزارش‌های شفاهی، کوشک نیز به‌عنوان دفتر اداری وی آماده شد. در پی ساخت کاخ اصلی، ساختمان کوشک نیز مورد بازسازی قرار گرفت. سپس دکوراسیون داخلی این بنا به دستور محمدرضا پهلوی و توسط طراحان فرانسوی کاخ صاحبقرانیه، بازسازی و مرمت و مبلمان داخلی آن تعویض شد تا به‌عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی (فرزند ارشد محمدرضا پهلوی) استفاده شود. از میانه‌ دهه‌ ۴۰ تا سال‌های آغازین دهه‌ ۵۰ و پس از آن تا زمان انقلاب، این ساختمان به‌عنوان محل اقامت رضا پهلوی و برگزاری مهمانی‌های خانوادگی به کار می‌رفت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهنام صمدی)

کوشک احمدشاهی تا ۱۰ سال پس از انقلاب اسلامی بسته‌ بود و از آن تاریخ تا سال ۱۳۷۶ که مجددا تعمیراتی در این ساختمان انجام شد، کمتر کسی به داخل این بنا راه یافت. با بازگشایی این بنا تحت عنوان کوشک احمدشاهی و محل اقامت رضا پهلوی، دوره جدید حیات آن آغاز شد.

در جریان حفاظت و مرمت این بنا، بخش پایین دیواره‌های آن نیز مورد تعمیر قرار گرفت. در سال ۱۳۷۵ سرویس بهداشتی و آشپزخانه کاخ تغییر کاربری پیدا کرد و به محل نمایش اسناد قاجاری (احمدشاه) اختصاص یافت و در اردیبهشت سال ۱۳۷۹ هم‌زمان با هفته میراث فرهنگی افتتاح شد. این عمارت پس از یک دوره دیگر تعمیرات تاسیساتی در سال ۱۳۸۴ بازگشایی شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علیرضا احمدی)

کوشک احمدشاهی در دو طبقه با سقف شیروانی بنا شده و ترکیبی از معماری نئوکلاسیک اروپایی با تاثیر کمرنگی از معماری ایرانی دوره قاجار است. ورودی ساختمان در ضلع جنوب غربی کاخ قرار دارد که با تعدادی پله و از کنار حوض کاشی‌کاری به کوشک ختم می‌شود.

نمای بیرونی این کاخ پوشیده از سطوح و قالب‌بندی‌های تزیینی آجری به‌صورت پلاک‌هایی مستطیل‌شکل با ابعاد مختلف است که در میان سایر بناهای دوره قاجار منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. تزیینات آجری از نوع منقوش قالبی با طرح‌های متنوع به رنگ نخودی هستند.

از جمله ویژگی‌های بارز این بنا عدم احساس اختلاف سطح در طبقه‌ دوم است که به ساخت آن روی شیب مربوط می‌شود. در قسمت ضلع شمالی کوشک احمدشاهی به‌سمت رشته کوه‌های البرز، این ویژگی توجه هر صاحب ذوق و هنری را جلب می‌کند. از دیگر ویژگی‌های کوشکش احمدشاهی می‌توان به گذر آب از وسط آن اشاره کرد که در حال حاضر تنها آب‌نمای آن باقی مانده است. قناتی که از رشته کوه‌های البرز سرچشمه می‌گرفت، از وسط این بنا می‌گذشت و پس از عبور از حوض مقابل آن وارد صاحبقرانیه می‌شد و از آنجا به‌سمت پارک کنونی نیاوران حرکت می‌کرد. این قنات هم‌اکنون نیز وجود دارد؛ اما به‌دلیل جلوگیری از نفوذ رطوبت و تخریب بناها، مسیرش عوض شده و پس از عبور از حوض‌های داخل مجموعه به‌سمت پارک نیاوران هدایت شده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ناصر صادقی)

با ورود به کوشک به آب‌نمایی مرمری برخورد می‌کنید که زمانی محل گذر آب قنات بوده است. طبقه اول کوشک احمدشاهی شامل یک سالن، ۶ اتاق و دو راهروی شرقی و غربی می‌شود. اتاق‌های مطالعه، خواب، غذاخوری، آجودان و یک فضای نمایشگاهی از جمله بخش‌های این طبقه هستند.

پیش از ورود به اتاق‌ها نگاهی به تابلوها و اشیاهای موجود در سالن طبقه اول بیندازید که شامل تصویری از فرزند ارشد محمدرضا پهلوی، پرتره فرزند ارشد محمدرضا پهلوی اثر مولی بی شاپ با تکنیک پاستل، پیانوی دربار، جعبه تلویزیون با تزیینات لاکی و تصاویر گل و بوته، گلدان‌های چینی ساخت کارخانه چینی قصاعی نطنز در سال ۱۳۶۷ منقوش به تصویر محمدرضا پهلوی، تیر و کمان از جنس فایبرگلاس و منیزیم برند Bear Archer کانادا در سال ۱۹۷۰ می‌شود.

همچنین ویترینی در سمت چپ این سالن تعبیه شده که کتاب‌ها و آثاری مانند بشقاب یادبود جشن شاهنشاهی ایران، کتاب دخترک دریا نوشته هانس کریستیان اندرسون ترجمه و نقاشی فرح دیبا و حکم کمربند مشکی تکواندو (دان یک) متعلق به رضا پهلوی را در خود جای داده است.

اتاق آجودان

آجودان، امیر یا افسری است که وظیفه رسیدگی به امور شخصی پادشاه، رئیس‌جمهوری یا مقامات بلندپایه کشوری و لشکری را بر عهده دارد و در مواردی نقش محافظ آن‌ها را نیز بر عهده می‌گیرد. اتاق آجودان مخصوص استقرار آجودان ویژه رضا پهلوی بود. در این اتاق اشیا و آثاری همچون مبلمان طرح کشور فرانسه، گلدان‌های کریستال ساخت چکسلواکی، تصویر مراسم تاج‌گذاری سال ۱۳۴۶، آباژور ساخت چکسلواکی، شمشیرهای ساخت ایتالیا، گلدان‌های چینی ساخت چین و همین طور نقاشی پشت شیشه اثری از منیر فرمانفرماییان به نمایش درآمده‌اند.

اتاق غذاخوری

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهنام صمدی)

اتاق غذاخوری در جنوب شرقی این عمارت و در کنار اتاق آجودان قرار دارد. آثار این اتاق عبارت‌اند از:

• فرش بافت کرمان طرح محرابی درختی
• پاراوان ساخت کشور اندونزی
• یک جفت گلدان با دسته‌های برنزی ساخت فرانسه
• تصویر رضا خان پهلوی

• جعبه منبت‌کاری اهدایی از هندوستان
• سرویس چای‌خوری ساخت مجارستان
• ظروف غذاخوری ساخت فرانسه

اتاق مطالعه رضا پهلوی

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهنام صمدی)

در طبقه اول فضایی در ضلع جنوبی به اتاق مطالعه رضا پهلوی اختصاص یافته و وسایل او در آن به نمایش درآمده است. پوشش دیوار ضلع جنوبی اتاق نمونه ای از پوشش دیوار در دوره پهلوی است و مبلمان سفید رنگ و مدرنی در آن به چشم می‌خورد. در این اتاق می‌توانید از نقاشی‌های دوره کودکی رضا پهلوی در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰، سردیس برنزی رضا پهلوی، عکس اولین پرواز رضا پهلوی، گواهینامه نخستین پرواز مستقل با هواپیمای شکاری مافوق صوت F۵ در ۱۸ اسفند ۱۳۵۶ پایگاه دزفول، فرش بافت کرمان ۶۰ رج طرح درختی، مبلمان طرح کشور فرانسه و پوست گورخر بازدید کنید.

آثار دیگری مانند لوح تقدیر به مناسبت پرواز مستقل رضا پهلوی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۵۳ از طرف سرلشکر نیروی هوایی آمریکا، چوب اسکی Salmon اهدایی به دربار پهلوی از سوی دادگستری در سال ۱۳۵۵، کاپ هشتمین مسابقات بوکس غیرحرفه‌ای آسیا در اکتبر ۱۹۷۷، تصاویری از رضا پهلوی در تیم فوتبال تاج، تصویری از رضا پهلوی به‌همراه مادرش فرح دیبا و گواهینامه پایان‌نامه تحصیلات ابتدایی نیز در گوشه‌وکنار این اتاق دیده می‌شوند.

اتاق خواب رضا پهلوی

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Hamid Kin)

اتاق خواب درست در کنار اتاق مطالعه قرار دارد و وسایل شخصی رضا پهلوی در آن دیده می‌شود. ویترینی در اتاق به نمایش و نگهداری کلکسیون شخصی رضا پهلوی اختصاص یافته است که شامل تعدادی فسیل حیوانی و گیاهی و سنگ‌های معدنی موردعلاقه‌اش (۶۹ مورد) می‌شود و شاخص‌ترین سنگ این مجموعه، قطعه شهاب سنگی از کره‌ ماه است که توسط ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده به وی اهدا شده است.

اشیای دیگری نیز در این اتاق به چشم می‌خورد که شامل مدرک پیشاهنگ شایسته متعلق به رضا پهلوی، ویترین مدور حاوی اشیای شخصی و لوازم پیشاهنگی رضا پهلوی، کلکسیون حاوی حلقه‌های دستمال گردن، فرش بافت یزد، پوست خرس قطبی اهدایی از کشور کانادا، صفحه شطرنج به‌شکل کتاب شاهنامه فردوسی با مهره‌هایی از جنس عاج و... می‌شود.

فضای نمایشگاهی

بخشی از طبقه اول این عمارت به نمایش اسناد مربوط به دوره احمدشاه و سازهای سلطنتی اختصاص دارد. تصاویر احمد شاه و دست‌خط‌های وی و همچنین تعدادی پاپوش قدیمی نیز در این قسمت قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عباس دهبان)

دسترسی به طبقه دوم از راه‌پله‌ای زیبا امکان‌پذیر است که محلی عالی برای عکاسی به شمار می‌رود. طبقه‌ دوم کوشک، دو اتاق دارد که دورتادور آن‌ها را ایوان فرا گرفته و دارای ۲۴ ستون ظریف پوشیده شده از گچ و چهار پایه قطور آجری است. نقش شیر و خورشید گچ‌بری بر پیشانی دیواره‌ ضلع شمالی ایوان به چشم می‌خورد. در گذشته در ایوان زیبای این عمارت، مبلمان چوبی وجود داشت.

یک اتاق موسیقی در این طبقه قرار دارد و قفسه چوبی ویترین‌داری در سراسر دیوارهای آن نصب شده است که تعدادی از آثار در آن‌ها نگهداری می‌شود. در دوره پهلوی دوم، در این طبقه سرویس بهداشتی ساخته و مسیر راه‌پله‌ها عوض شد تا برای مهمانی‌های خصوصی و خانوادگی به کار رود.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: احسان)

• برای بازدید از کوشک احمدشاهی در سال ۱۴۰۱ علاوه بر ۵۰۰۰ تومان ورودی باید ۴۰۰۰ تومان بپردازید.
• ساعت بازدید از کوشک احمدشاهی از ۹ تا ۱۹ است.
• مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران در روزهای ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۸ صفر، ۲۵ شوال (شهادت امام جعفر صادق (ع)) تعطیل است.
• از ریختن زباله در فضاهای داخلی موزه‌ها و فضای سبز مجموعه خودداری کنید.

نویسنده: زهرا خاقانی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی