کتابخانه و موزه ملی ملک

موزه‌ ملک از مکان‌های دیدنی و جاذبه های گردشگری تهران است که با ۸۰ سال قدمت، همچنان پابرجا است. این بنای تاریخی اکنون از اشیا و آثار تاریخی و فرهنگی مختلف میزبانی می‌کند. با کجارو همراه باشید.

موزه و کتابخانه ملک، موسسه‌ای است غیردولتی و غیرانتفاعی که تحت نظارت مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می‌شود. قدمت این مجموعه‌ ارزشمند فرهنگی و تاریخی متعلق به دوران پهلوی اول می‌رسد. موزه در طبقه‌ همکف و زیر همکف در ساختمان کنونی کتابخانه قرار دارد.

عکس از ایرنا (عکاس: مرضیه موسوی)

وجود اشیایی کم‌نظیر در برخی از این سالن‌ها، از ویژگی‌های بارز و ستودنی موزه و کتابخانه‌ ملک به شمار می‌رود.

کتابخانه و موزه ملی ملک در خیابان امام خمینی، میدان مشق، رو‌به‌روی ساختمان وزارت امور خارجه قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی به مجموعه می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه امام خمینی است که با استفاده از خطوط یک (تجریش-کهریزک) و دو (فرهنگسرا-صادقیه) می‌توان به آن دسترسی داشت. پس از پیاده‌ شدن در ایستگاه، در خیابان امام خمینی به‌سمت غرب حرکت کنید تا به سردر باغ ملی برسید. از آنجا وارد میدان مشق شوید تا به موزه ملک برسید. البته از ایستگاه مترو حسن آباد نیز با حرکت در خیابان امام خمینی به‌سمت شرق، به سردر باغ ملی، میدان مشق و موزه ملک خواهید رسید. همچنین اتوبوس‌هایی که به پایانه میدان امام خمینی، قورخانه و فیاض بخش می‌روند، برای دسترسی به این مکان مناسب هستند. از نقاط مختلف شهر نیز تاکسی به میدان و خیابان امام خمینی تردد می‌کنند.

عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: مرضیه موسوی)

کتابخانه‌ موزه‌ ملک در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به همت مرحوم «حاج حسین آقاملک»، افتتاح شد. ایشان در ۶ آبان ماه خانه‌ پدری خود را که در بازار بین‌الحرمین تهران قرار داشت، وقف آستان قدس رضوی کرد. تمامی اثاثیه‌ منزل، کتب، هزاران نسخه‌ خطی نفیس، نسخ چاپ سنگی، فرش‌، لوستر، مبلمان، تابلوهای نقاشی، مجموعه‌هایی از تمبر، سکه، آثار لاکی و بسیاری از لوازم و تجملات شخصی آقاملک در بین موقوفات قرار داشت.

در ابتدا این آثار موقوفی در کنار کتابخانه در معرض نمایش قرار داده شد. در وقف‌نامه‌ چنین عنوان شده است که در تمامی روزها جز ایام تعطیل، کتابخانه به روی علاقه‌مندان باز است و مراجعه‌کنندگان می‌توانند از آن استفاده کنند؛ این در حالی است که تنها می‌توان در داخل کتابخانه از کتب استفاده کرد.

عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی)

آقاملک در سال ۱۳۴۳ تصمیم گرفت موزه‌ای در مجاورت کتابخانه‌ خود احداث کند، کتابخانه‌ای که یکی از غنی‌ترین و ارزشمندترین کتابخانه‌های زمان بود. وی درصدد بود تا اشیای گران‌بها و ارزشمند هنری و نیز تاریخی را جمع‌آوری کند تا محققان و پژوهشگران خارجی کتابخانه بدون مشکل و دغدغه‌ای، هنر و تمدن ایرانی را از نزدیک لمس و مشاهده کنند.

عکس از ایرنا (عکاس: مرضیه موسوی)

وی بارها چنین گفته بود:

اگر از سوی پدر مامور مشهد نشده بودم، موزه‌ای ایجاد می‌کردم که با موزه‌ انگلستان، برابری کند.

آقاملک بر تصمیم و اجرایی کردن هدف خود، آن‌چنان مصمم بود که ابتدا از اهالی فن مشورت گرفت و پس از آن، اشیای مناسب موزه‌ را جستجو و خریداری کرد. وی از سال‌ها پیش، در سال ۱۳۲۳ تدارک گسترش این مکان ارزشمند را با وقف زمینی وسیع در «باغ ملی تهران»، برای احداث عمارت جدید کتابخانه و موزه، دیده بود. هرچند هرگز در دوران حیات ایشان، ساخت مکان جدید موزه و کتابخانه ملک، میسر نشد.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

این موزه از زمان گشایش تا سال ۱۳۷۵ هجری شمسی، در خانه‌ ملک دایر بود. در سال ۱۳۶۴ پروسه‌ ساخت بنای جدید موزه، با پیگیری و کوشش آستان قدس رضوی، در زمینی به مساحت ۶ هزار متر مربع، شروع شد. پس از ۱۱ سال در سال ۱۳۷۵ ساختمان جدید موزه، آماده و مجموعه‌ موزه‌ و کتابخانه ملک از منزل ملک به محل جدید در خیابان امام خمینی تهران منتقل شد.

۶ مجموعه در این موزه جای گرفته‌اند که می‌توان به مجموعه سکه، آثار هنری، قلمدان، تمبر، فرش و مجموعه اشیای اهدای خانم ملک اشاره کرد.

مجموعه‌ سکه‌ در سمت راست لابی موزه قرار دارد. با ۱۰ هزار عدد سکه از دوران لیدیه تا زمان پهلوی دوم، مدال ایرانی از قرون ۶ پیش از میلاد مسیح تا دوران حکومت پهلوی، سکه‌هایی متعلق به یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و پادشاهی عثمانی، مجموعه‌ سکه اولین مجموعه‌ باشکوه این موزه محسوب می‌شود.

مجموعه سکه‌های یادبود پیامبران

بسیاری از سکه‌های ایرانی کمیاب هستند که می‌توان به سکه‌ فتحعلی‌شاه در لباس ایل و سکه‌ سلطنت ۵۰ روزه‌ی حسینعلی میرزا اشاره کرد.

تابلوهای نقاشی برجسته و گران‌بها از اساتید ایرانی همچون کمال‌الملک غفاری، لطفعلی صورتگر و هادی خان تجویدی و تعدادی از نقاشان اروپایی در کنار مبلمان و لوستر از آثاری هستند که در بخش غربی لابی موزه و در مجموعه‌ آثار هنری موزه، به نمایش درآمده‌اند.

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

در مجموعه‌ هنر لاکی می‌توان ۸۶ قطعه قلمدان، قاب، آینه‌ و سرچسبدان را مشاهده کرد که با نقاشی لاکی تزیین شده‌اند. قدمت برخی از این آثار نزدیک به سه قرن است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

۱۰۰ هزار قطعه تمبر در مجموعه‌ تمبر و در طبقه‌ زیر همکف موزه به نمایش گذاشته شده است که از نخستین‌ تمبرهای چاپ شده در ایران و سراسر جهان گرفته تا تمبرهای حال حاضر، در میان آن‌ها دیده می‌شود. از تمبرهای منحصربه‌فرد و ناب در این بخش می‌توان به تمبر ویکتور امانوئل از پادشاهان ایتالیا اشاره کرد که طبق اظهارات سفیر این کشور، نمونه‌ این تمبر در کشور ایتالیا وجود ندارد.

در مجموعه‌ فرش موزه که در طبقه‌ی زیر همکف موزه قرار دارد، بالغ بر ۴۴ تخته قالی و قالیچه وجود دارد. در این مجموعه‌ ارزشمند و نفیس، از نقاط مختلف کشور آثاری به نمایش گذاشته شده است که هنرمندترین و ماهرترین بافندگان دو قرن گذشته، آن‌ها را بافته‌اند. از جمله این آثار کم‌نظیر می‌توان به وجود قالیچه‌ای با قدمتی بالغ بر ۱۶۰ سال اشاره کرد که به شهر سنندج تعلق دارد و به‌طور کامل از ابریشم بافته شده است.

عکس از ایرنا (عکاس: مرضیه موسوی)

مجموعه‌ بانو ملک در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به نیابت از «بانو عزت‌الملک ملک»، دختر «حاج حسین ملک»، به مجموعه‌ موزه اهدا شده است. در این مجموعه می‌توان به آثار ارزشمندی همچون تابلوهای نقاشی متعلق به دوران حکومت قاجاریان، نسخه‌های خطی، سرقلیان، قلمدان و آثار لاکی اشاره کرد.

قطعا یکی از زیباترین و محبوب‌ترین بخش‌های موزه، مجموعه‌ آثار خوشنویسی است که در آن می‌توان آثاری از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین هنرمندان خوشنویس ایرانی و اسلام را مشاهده کرد. «یاقوت مستعصمی»، «علیرضا عباسی»، «میرعماد»، «احمد نیریزی»، «درویش عبدالمجید طالقانی»، «میرزا غلامرضا اصفهانی» از جمله هنرمندانی است که آثارشان در این بخش به نمایش گذاشته شده است.

کتابخانه‌ موزه‌ ملی ملک به‌عنوان یکی از ارزشمندترین و از غنی‌ترین کتابخانه‌های کشور محسوب می‌شود. وجود ۱۹ هزار رساله‌ خطی، این مجموعه را به یکی از‌ ۶ گنجینه‌ بزرگ نسخ خطی در کشور تبدیل ساخته است. ۱۶۰۰ عنوان در ۳۵۴۰ جلد، مجموعه‌‌ کتاب‌‌های چاپ سنگی کتابخانه موزه‌ ملی ملک را شامل می‌شود که تعدادی از آن‌ها، مصور هستند. «طوفان‌البکا»، نمونه‌ای از کتب تصویری است که در کنار بیان واقعه‌ کربلا، وقایع مختلفی را به‌صورت کاملا ملموس به تصویر کشیده است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

در مجموعه‌ کتب فارسی و عربی، نزدیک به ۴۵۳۰۰ عنوان در ۹۰ هزار و ۲۰۰ جلد وجود دارد که آثار نفیس و کمیابی در میان آن‌ها یافت می‌شود:

• «قرآن کریم» به چاپ هامبورگ که در سال ۱۶۹۴ میلادی منتشر شده است؛
• «القانون فی الطب» به تالیف ابوعلی سینا که در سال ۱۵۹۳ میلادی در رم به چاپ رسیده است؛
• «تحریر اصول‌الاقلیدوس» به تالیف نصیرالدین طوسی که در سال ۹۹۶ میلادی در قسطنطنیه به چاپ رسیده است.

علاوه بر این، کتاب‌هایی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، روسی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی، دانمارکی، لهستانی، ترکی (آذربایجانی، استانبولی)، سوئدی، رومانیایی، اردو و گرجی در این مجموعه یافت می‌شود. اکثر موضوعات این منابع، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی است. همچنین در این مجموعه‌ عظیم فرهنگی و تاریخی می‌توان نشریات ادواری را از مهم‌ترین منابع کتابخانه عنوان کرد که ۸۰۰ عنوان در بیش از هفت هزار مجلد روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه، گاهنامه، فصلنامه و سالنامه است.

عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: مرضیه موسوی)

در کتابخانه موزه‌ ملی ملک، بخشی برای اسناد تاریخی در نظر گرفته شده است که حدود ۶۴ هزار برگ سند در آن نگهداری می‌شود. احکام، فرمان‌ها، مکتوبات اداری-دیوانی، اسناد حقوقی، مالی، مکاتبات شخصی و خصوصی، از جمله این اسناد است. رونوشت فرمان محمدعلی شاه قاجار در مورد خدماتی که به مشروطه و بسته شدن مجلس داشته است، یکی از این سندهای نگهداری شده در این گنجینه‌ی ارزشمند و گران‌بها است که قدمت آن به سال ۱۳۲۷ هجری قمری بازمی‌گردد.

مجموعه‌ مواد دیداری و شنیداری بخش جدیدی است که در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی در کتابخانه و موزه‌ ملی ملک ایجاد شد. این مجموعه بیش از ۶۹۳ عنوان در ۹۷۴ نسخه لوح فشرده، کاتالوگ، پوستر و... را ذخیره کرده است.

همچنین از مهرماه سال ۱۳۸۶ هجری شمسی، بخشی به نام کتابخانه‌ دیجیتال ملک نیز راه‌اندازی شده است که در آن نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، کتاب‌های عربی، فارسی، انگلیسی، فرانسه و... به‌صورت دیجیتال در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت و تا پایان سال ۱۳۹۲ نیز تصویر تمامی آثار خطی در کتابخانه‌ دیجیتال ملک برای استفاده‌ علاقه‌مندان، آماده و در دسترس قرار گرفته شده است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

این موزه علاوه بر کتابخانه باشکوهی که دارد، به چند بخش مختلف تقسیم شده است که بازدید از آن‌ها می‌تواند برای هر علاقه‌مندی به هنر، فرهنگ و تاریخ جالب باشد:

• کارگاه‌های آموزشی
• کتابخانه‌ای از نسخه‌های نفیس خطی
• تالار محققان و نشریات، نمایشگاه دائمی سکه
• موزه ملی ملک با اشیای تاریخی ۳۰۰۰ ساله، نمایشگاه
• نمایشگاه دائمی کتابت و نگارگری
• نمایشگاه دائمی آثار لاکی
• نمایشگاه دائمی خاندان غفاری و کمال (آثار استاد کمال‌الملک)
• نمایشگاه تک اثر
• نمایشگاه دائمی آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک
• نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک
• آیین‌های وقف‌نامه‌ای

ساعات بازدید از موزه ملک ساعات بازدید در نیمه اول سال از ۸:۱۵ تا ۱۶:۴۵ (روزهای پنجشنبه تا ۱۵:۴۵) و در نیمه دوم سال از ۸:۳۰ تا ۱۶:۱۵ (روزهای پنجشنبه تا ۱۵:۱۵) است. این مجموعه در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی باز نیست. بهای بلیط موزه در سال ۱۴۰۰ دو هزار تومان است.

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

نویسنده: محبوبه حسنی