کاخ صاحبقرانیه

کاخ صاحبقرانیه که در باغ زیبای نیاوران واقع شده است، هرچند نمای بیرونی باشکوهی ندارد، درونش سرشار از ذوق و ظرافت شرقی است. نگاره‌های چشم‌نواز در ترکیبی دلنشین با تزیینات معماری ایرانی، این کاخ را به فضای نقاشی‌های خیال‌انگیز نزدیک کرده‌اند و آینه‌کاری‌های ظریف با گچ‌بری‌های هنرمندانه به عظمت این بنا افزوده‌اند. کجارو داستان صاحبقرانیه را روایت می‌کند.

دهکده نیاوران همواره به‌دلیل آب‌و‌هوای خوب و نزدیکی به کوه‌های البرز مورد توجه قرار داشته است و در دوران قاجار نیز شاهان قاجاری به آن توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند. یه همین دلیل در سال ۱۲۲۹ شمسی ناصرالدین شاه قاجار،‌ دستور ساخت عمارت صاحبقرانیه را صادر کرد. این کاخ زیبا همچنان باپرجاست و یکی از نمونه‌‌های زیبا و موفق از بازسازی و مرمت بناهای تاریخی در کشورمان به شمار می‌رود. این بنا به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تهران همه‌روزه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است و تحسین آن‌ها را برمی‌انگیزد.

فضای دیدنی کاخ چنان است که بارها به‌عنوان لوکیشن فیلم‌ ها و سریال‌ های ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است. سریال تلویزیونی میرزا کوچک‌خان و فیلم‌های سینمایی شازده احتجاب، سلطان صاحب‌قران، دلشدگان و کمال‌الملک در این کاخ فیلم برداری شده‌اند.

$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});

کاخ صاحبقرانیه در تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد و در هنگام بازدید از این مجموعه اولین کاخی است که می‌توانید از آن بازدید کنید. (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی به کاخ صاحبقرانیه، می‌توانید از خط یک مترو تهران استفاده کرده و در ایستگاه تجریش پیاده شوید. همچنین می‌توانید با اتوبوس‌های تندرو (BRT) مسیر راه‌آهن-تجریش و سایر اتوبوس‌هایی که به میدان تجریش می‌روند، استفاده کنید. تاکسی‌هایی نیز در این مسیر تردد می‌کنند که با آن‌ها نیز می‌توانید خود را به میدان تجریش برسانید. از میدان تجریشبا پنج دقیقه پیاده‌روی به میدان قدس بروید و از آنجا با تاکسی‌های نیاوران به کاخ نیاوران و این عمارت برسید. همچنین می‌توانید از اتوبوس‌های خط میدان تجریش-دارآباد و بلوار صبا ازگل و میدان رسالت-میدان قدس استفاده کنید و در میدان نیاوران پیاده شوید. دقت کنید که فقط اتوبوس‌هایی که از طرف میدان رسالت به میدان قدس می‌روند از میدان نیاوران می‌گذرند و در مسیر برگشت مسیر متفاوتی دارند.

برای دسترسی با وسیله نقلیه شخصی، به اتوبان صدر بروید و مسیر خود را از خرجی کامرانیه، به‌سمت نیاوران ادامه دهید تا به خیابان باهنر برسید. مسیر را تا میدان نیاوران در جهت شرق ادامه دهید. کاخ نیاوران در شمال این میدان در امتداد مسیر خیابان باهنر، واقع شده است. همچنین می‌توانید از طریق بزرگراه امام علی به مجموعه نیاوران دسترسی داشته باشید. در این مسیر در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) بپیچید تا به خیابان موحد دانش برسید. در انتهای این خیابان، به خیابان پاسداران وارد شوید و مسیر را در جهت شمال پیش بروید تا به میدان نیاوران برسید.

این مجموعه در باغ بزرگی به مساحت حدود ۱۱ هکتار در شمال تهران در میدان شهید باهنر (میدان نیاوران) قرار دارد و از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی هستند. ابتدا شاهان قاجار نیاوران را به‌عنوان مکانی خوش آب‌و‌هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند.

عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: مرتضی امین الرعایایی)

فتحعلی‌شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور داد تا در منطقه‌ای خوش آب‌و‌هوا خارج از شهر تهران باغی مصفا بسازند. درکنار روستایی که «گُرده‌وی» یا «گُرده‌به» خوانده می‌شد و در نیاوران امروز قرار داشت، باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلی‌شاه را که در محل یک نیزار ایجاد شده بود، «نی‌آوران» نامیدند. این نام بعدها به «نیاوران» مشهور شد. محمدشاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده‌ای بنا کرد و به‌دنبال او ناصرالدین شاه «کاخ صاحبقرانیه» را در باغ نیاوران ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد، مشهور به کوشک احمدشاهی است.

در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک باغ نیاوران تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت شاه و خانواده‌اش ساخته شد. اکنون محوطه کاخ شامل کاخ اختصاصی نیاوران و موزه‌ پارچه و لباس‌های سلطنتی، کاخ صاحبقرانیه و موزه‌ حوضخانه، کوشک احمدشاهی، موزه‌ جهان‌نما، کتابخانه اختصاصی، موزه‌ خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران، باغ کتیبه‌ها و گلخانه‌ها می‌شود.

با توجه به متون تاریخی مشخص می‌شود كه در گذشته اطلاق لفظ صاحبقران به پادشاهان، اهمیت بسیاری داشت و بیشتر حكمرانان ایران برای نشان دادن قدرت و شجاعت خود از این لقب استفاده می‌كردند. شاید مهمترین پادشاهی كه به لقب صاحبقران مشهور شد، ناصرالدین شاه قاجار بود. اما پیش از او پادشاهان دیگر نیز این لقب را داشتند. نوشته كوچكی پشت الماس كوه‌نور حک شده كه متن آن چنین است: سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار.

در بسیاری از نوشته‌هایی كه از دوران صفوی و افشاریه مانده نیز این لقب را در كنار پادشاهانی چون نادرشاه افشار و شاه عباس دوم مشاهده می‌كنیم.

محمدشاه غازی پدر ناصرالدین شاه در قلعه‌ محمدیه درگذشت. این قلعه کاخ ییلاقی محمدشاه به شمار می‌رفت و کنار جاده‌ اوین، به فاصله‌ی دویست قدم در شمال غربی باغ فردوس واقع بود. امروزه از این کاخ اثری به‌جا نمانده است. ناصرالدین شاه پس از مرگ پدر و آمدن به تهران، با فراغت از انجام مراسم عزاداری و تاج‌گذاری، قصد سفر به ییلاق کرد. او ایشیک آقاسی، رئیس تشریفات را احضار کرد و به او اطلاع داد که از رفتن به ییلاق صرف‌نظر می‌کند؛ زیرا قلعه‌ محمدیه گذشته از آن‌که جایی گرم و کم آب است، او را به یاد پدر تاجدار مرحومش می‌اندازد. بنابراین از آقاسی خواست تا اطراف تهران را بازدید کنند و ببینند کدام منطقه خوش آب‌و‌هواتر و در تابستان خنک‌تر و باصفاتر است. پس از جستجو، نیاوران به‌عنوان محل مورد نظر انتخاب شد. ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۷ هجری قمری (۱۲۲۷ هجری شمسی) حاج علیخان حاجب الدوله را مامور ساخت عمارت صاحبقرانیه کرد.

عکس از ویکی‌پدیا (اثر ابوتراب غفاری)

از آن پس صاحبقرانیه رسما کاخ ییلاقی ناصرالدین شاه شد. ناصرالدین شاه از اواسط بهار هر چند روزی را در یکی ازباغ‌های سلطنتی بسر می‌برد؛ ابتدا به باغ شاه می‌رفت، پس از آن سری به عشرت آباد می‌زد، روزی چند در قصر قاجار و سپس در سلطنت آباد اقامت می‌کرد و آن‌گاه به صاحبقرانیه می‌رفت. وی در حدود یک ماه و گاهی اوقات دو ماه آنجا می‌ماند و می‌گفت: «اقامت در هیچ‌کدام از این قصرها و باغ‌ها مثل صاحبقرانیه به دلم نمی‌چسبد».

پس از ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرم‌سرا را خراب کرد. فرمان مشهور مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا شد. در زمان احمدشاه نیز حرم‌سرای کاخ را محدودتر کردند. با سقوط قاجاریان، صاحبقرانیه تا سال ۱۳۱۸ به دست فراموشی سپرده شد. در این مدت رضاخان به ساخت‌وساز کاخ‌های متعدد در سعدآباد پرداخت.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: نامشخص)

در سال ۱۳۱۸ رضاخان، به هنگام ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه، تصمیم گرفت از این کاخ برای پذیرایی از میهمانان خود استفاده کند. بنابراین دستور داد کاخ صاحبقرانیه را به‌صورت یک قصر جدید آبرومند درآورند. پس بخشی از دیوار میان دیوانخانه و حرم‌سرا و چندین دستگاه عمارت دور کاخ را خراب کردند. مبلمان کاخ عوض شد و تعدادی از گرانبهاترین فرش‌های کاخ گلستان به این مکان انتقال یافت. برای تزیین دیوارها، کاغذ مخصوص به اروپا سفارش داده شد و برای انتخاب پارچه‌ پرده‌ها و مبل‌ها از یک طراح خارجی استفاده کردند. برای سفره‌خانه صاحبقرانیه، سرویس ویژه سفارش داده شد. هشت ماه تمام، شب و روز، گروهی مهندس و نجار و نقاش به کار مشغول بودند تا کاخ آماده شد؛ ولی به‌دلیل سرمای شدید آن سال، مراسم در مکان دیگری برگزار شد.

عکس از سایت نازنین فدوی (عکاس: نامشخص)

در دوران محمدرضا پهلوی این عمارت توسط فرح دیبا به‌طور اساسی دگرگون شد و دکوراسیون و قسمت‌های داخلی بنا تغییرات اساسی را به خود دید. طبقه زیرین یا همان حوض‌خانه برای برگزاری مهمانی‌های غیررسمی و پذیرایی در نظر گرفته شد و طبقه بالا نیز تبدیل به دفتر کار محمدرضا پهلوی شد. این کاخ از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ دفتر کار و محل اقامت و استراحت محمدرضا پهلوی بوده است.

عکس از سایت نازنین فدوی (عکاس: نامشخص)

پس از انقلاب اسلامی، کلیه‌ اموال کاخ توسط کارشناسان صورت‌برداری و کل بنا از سال ۱۳۷۴ استحکام بخشی، مرمت و بازسازی شد. گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها، اُرسی‌ها، درها و... توسط هنرمندان و استادکاران، جانی تازه گرفتند و برخی از نفیس‌ترین قالی‌ها مرمت شدند. با استفاده از چند اتاق اداری و خدماتی، برخی از اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با دوره‌ی قاجار و پهلوی -با رعایت موازین موزه‌آرایی- تلاش شد تا سیر کوتاهی از تاریخ و هنر این دو دوره در صاحبقرانیه، به نمایش گذاشته شود.

به‌طور کلی کاخ عظیم صاحبقرانیه از دو قسمت تشکیل می‌شد، کاخ بزرگ و اندرون و حرم‌سرا. کاخ بزرگ عبارت است از یک تالار آینه و چندین اطاق دو طبقه. حرم‌سرا نیز شامل چهل تا پنجاه ساختمان می‌شد که غیر از عمارت بزرگ، هر یک دارای چهار اتاق و یک ایوان و به اصطلاح هر دستگاه ویژه‌ یک یا دو تن از زن‌های شاه بودند. حرم‌سرا به دستور رضا پهلوی تخریب شد.

عکس‌های گالری از ایسنتاگرام tehroongraphy (عکاس: علیرضا علیشاه)

کلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت کشور چکسلواکی و کارخانه‌ی باکارای فرانسه و ظرف‌ها ساخت کارخانه‌ی روزنتال آلمان است. در سرسرای غربی دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و در سرسرای ضلع شرقی، مجسمه ونوس از سنگ مرمر، بازدیدکنندگان را بدرقه می‌کند.

در اتاق اول عکس‌هایی از صاحبقرانیه‌ی زمان ناصرالدین شاه و در اتاق بعدی، فرمان مشروطیت (همان طور که ذکر شد اصل این فرمان در تاریخ ۱۴ جمادی الاخر ۱۳۲۴ هجری قمری در کاخ صاحبقرانیه امضاء شد)، اسناد این دوره و تصاویری از شخصیت‌های دوران مشروطیت دیده می‌شود.

این اتاق با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک، محل تصمیم‌گیری‌های نظامی در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ بوده است. در این اتاق می‌توان قطعات ارزشمندی نظیر یک کره چوبی ساخت ایتالیا، اسلحه‌های اهدایی آمریکا و ماکت تانک‌های اهدایی هند را مشاهده کرد.

بعد از اتاق مذاکرات نظامی (با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک) ، تالار جهان‌نما یا تالار آینه قرار دارد. یک پنجره‌ بزرگ تالار به‌سمت جنوب شهر تهران باز می‌شود و پنجره‌ شمالی به سوی کوه البرز نگاه می‌کند. در دو طرف آن نیز دو در بزرگ منبت‌کاری، به دو راهرو وسیع باز می‌شود. در کاخ گلستان نیز تالار آینه وجود دارد، اما مسلما به بزرگی و زیبایی و تالار جهان‌نمای صاحبقرانیه نیست. تالار جهان‌نما گویی از در و دیوارش نور می‌بارد. در شاه‌نشین شمالی این تالار، میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد.

عکس از صفحه اینستاگرام niavaran.mu (عکاس: سعید فلاح‌فر)

دیوارهای شاه‌نشین جنوبی را سلاح‌های کوچک سرد و گرم از دوران زند و قاجار آراسته‌اند و چند قالی نفیس ایرانی کار هنرمندان تبریزی و کارگاه‌های عمواغلی و ارجمند کرمان کف تالار را پوشانده‌اند. چند گلدان از کارخانه‌های میسن آلمان و سور فرانسه نیز در این تالار دیده می‌شود.

از دیگر اتاق‌های این کاخ می‌توان به اتاق‌های استراحت نیم‌روزی، اتاق مذاکرات خصوصی، انتظار سفرا، منشی، هدایا و دندانپزشکی محمدرضا پهلوی نام برد. مجموعه‌ای از عکس‌های سران کشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدال‌ها و نشان‌ها در اتاق‌های این بخش به نمایش گذاشته شده است.

طبقه زیرین کاخ صاحبقرانیه حوضخانه نام دارد. حوضخانه به‌لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچبری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، بعد از تالار جهان‌نما از زیباترین بخش‌های کاخ است. حوض، در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته است. چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوضخانه صاحبقرانیه اثر کمال الملک در این فضا به چشم می‌خورد. در ازاره‌ دیوار شاه‌نشین شمالی، مجلس شیخ صنعان (روایت عطار) روی سنگ نقر شده است.

در قسمت بار و چایخانه انواع وسایل پذیرایی و انبوه ظرف‌های شیشه‌ای و کریستال، ساخت کشورهای آلمان، روسیه، چکسلواکی، و ایران دیده می‌شود. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری بوده و از شیراز آورده شده است.

ساعات بازدید مجموعه تاریخی نیاوران در بهار و تابستان ۹ تا ۱۹ و در پاییز و زمستان ۸ تا ۱۷ است. این مجموعه در روزهای رحلت امام خمینی (ره)، شهادت حضرت علی (ع)، تاسوعا و عاشورا ، رحلت رسول اکرم (ص) و شهادت امام جعفر صادق (ع) باز نیست. بهای بلیط ورودی به باغ در سال ۱۴۰۰، ۵۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی، ۱۰۰۰۰۰ تومان برای گردشگران خارجی است. برای اطلاعات دقیق‌تر به سایت مجموعه تاریخی نیاوران مراجعه کنید.

اگر تاکنون از کاخ صاحبقرانیه دیدن کرده‌اید، تجربه‌های و نظرات خود را با ما و سایر کاربران

کجارو

به اشتراک بگذارید.

نویسندگان: زهرا خاقانی و علیرضا کیخا