کاخ شهربانی

تهران آثار تاریخی را در خود جای می‌دهد که با معماری زیبا، هرکدام تصویرگر هنر دست و ذهن مردان دوره‌ای از تاریخ است. کاخ شهربانی تهران یکی از این بناهای تاریخی پایتخت است که قدمت ساخت آن به دوران پهلوی اول بازمی‌گردد و همچنان به‌عنوان ساختمان وزارت خارجه به حیات خود ادامه می‌دهد. با کجارو همراه باشید.

کاخ شهربانی از دیدنی های تهران در مرکز شهر است و در یکی از نقاط قدیمی و مشهور پایتخت به نام میدان مشق قرار دارد. قدمت این میدان به دوران حکومت قاجار بازمی‌گردد و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. میدان مشق که در دوران حکومت پهلوی اول با عنوان باغ ملی خوانده می‌شد، امروزه میزبان تعدادی از بناها و عمارات دولتی ایران، از جمله کاخ شهربانی است.

کاخ شهربانی از زیباترین و البته مهم‌ترین ساختمان‌های کلان‌شهر تهران به شمار می‌رود. همچنین این بنای دولتی را می‌توان از لحاظ اجتماعی، جلوه‌گر قدرت حکومت دیوانسالار و تمرکزگرایی معرفی کرد که در مدت زمانی بسیار کوتاه، موفق به سرکوب و نابودی گروه‌های سیاسی و مردمی در سال‌های پیش از انقلاب شد.

امروزه این ساختمان مقر وزارت امور خارجه کشور است. در برخی از مناسبت‌ها، مراسم‌هایی در مقابل کاخ شهربانی برگزار می‌شود که جشن ۲۳۰ سالگی انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت ایران یکی از این رویدادها بوده است. ساختمان وزارت جنگ، موزه‌ جواهرات ملی، کتابخانه و موزه ملک، موزه‌ پست، مدرسه‌ دارالفنون، سردر باغ ملی و برخی از خیابان‌های قدیمی از دیگر آثار تاریخی در پایتخت هستند که در مجاورت کاخ شهربانی قرار دارند و بازدیدکنندگان می‌توانند بخشی از هویت، تاریخ و فرهنگ کشور را در دوران حکومت قاجاریان و پهلوی، نظاره‌گر باشند.

کاخ شهربانی حدفاصل خیابان امام خمینی (ره) و خیابان سی تیر قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید با استفاده از خطوط متروی یک (تجریش-کهریزک) و دو (فرهنگسرا-صادقیه) خود را به ایستگاه متروی امام خمینی برسانید و از آنجا با پنج دقیقه پیاده‌روی به‌سمت غرب، به سردر باغ ملی بروید. با ورود به میدان مشق، کاخ شهربانی را مشاهده خواهید کرد. اگر قصد دارید با اتوبوس به این مکان بروید، می‌توانید از اتوبوس‌هایی استفاده کنید که به میدان امام خمینی (ره) و پایانه فیاض‌بخش یا پایانه قورخانه تردد می‌کنند. سپس از پایانه‌ها به‌سمت شمال بروید تا به خیابان امام خمینی (ره) و سردر باغ ملی برسید. از سردر وارد میدان مشق شوید تا به کاخ شهربانی برسید. (مشاهده روی نقشه)

کاخ شهربانی در دوران پهلوی اول و به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۵ احداث شد و محل اداره‌ شهربانی تهران بود. این مکان را با عناوین اداره‌ نظمیه‌ کل مملکتی یا شهربانی کل کشور، به‌منظور نمایش قدرت دولت، جهت توسعه و شکل‌گیری ادارات دولتی وقت، ایجاد کردند. این ساختمان در قسمت شرقی میدان مشق و روبه‌روی باغ ملی ساخته شد. در سال ۱۳۸۰، این بنا توسط وزارت امور خارجه‌ وقت، از نیروی انتظامی خریداری شد و مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفت. فرایند‌ بازسازی کاخ شهربانی، پنج سال به طول انجامید و سرانجام در سال ۱۳۸۵، این اثر ملی به‌عنوان ساختمان شماره‌ ۹ وزارت امور خارجه، مورد استفاده واقع شد.

معماری کاخ شهربانی و اکثر عمارات این محدوده به سبک «نئو کلاسیک ایرانی» است؛ سبکی که در آن می‌توان هم‌زمان شاهد معماری سنتی و معماری اروپایی بود. مروجان سبک نئوکلاسیک در ایران آندره گدار و نیشه، از معماران مشهور جهان، بوده‌اند. درون این بنا با الگوبرداری از معماری اروپا و بناهای ایران کهن همچون بناهای تخت جمشید ساخته شده است.

کاخ شهربانی با طراحی معمار مشهور ارمنی، گابریل گورکیان و به دست قلیچ باقلیان و تحت نظارت فنی علی خان مهندس ساخته شده است. سازندگان آن را در سه طبقه و با زیربنایی حدود ۲۱ هزار متر مربع بنا کرده‌اند. از نکات جالب در مورد بنای کاخ شهربانی، تزیینات انجام شده در داخل آن است که با گچ‌بری‌ و آینه‌کاری زیبا و چشم‌نواز، توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. بخش خارجی بنا نیز با نقش‌های برجسته‌ الهام گرفته از معماری دوران هخامنشیان روی بدنه، ستون‌های ساختمان و تندیس‌ها، بسیار تماشایی جلوه می‌کند. همچنین پلکان‌های دوطرفه‌ سنگی، شباهت بسیاری به کاخ آپادانا در تخت جمشید دارد.

بنای شهربانی به‌صورت شمالی-جنوبی امتداد یافته است. عمارت دارای سطحی شبیه به E‌ است و سه بازوی شرقی-غربی در امتداد محور اصلی، بنا را در قسمت جنوب، شمال و مرکز قطع می‌کنند. کل سطح استقرار عمارت کاخ شهربانی بهره‌مند از زیرزمین است که از پایه‌های قطور، طاق و گنبدهای آجری تشکیل می‌شود. ارتفاع طاق‌های زیرزمین از بخش شمالی به جنوبی تغییر می‌کند و این مسئله به‌دلیل وجود شیب شمالی-جنوبی زمین ایجاد شده است. طبقه‌های اول و دوم با طرحی یکسان ساخته‌ شده‌‌اند. در هر طبقه راهروهایی با سقف بلند وجود دارد که از دو طرف به اتاق‌های مختلف متصل است. نورگیری تمامی اتاق‌ها از یک سمت صورت می‌پذیرد.

معروف‌ترین قسمت کاخ شهربانی، بخش مرکزی یا میانی آن است. این قسمت با پلکانی عریض از دو سمت، از خیابان به ایوانی متصل می‌شود. زیبایی و شکوه ایوان قابل‌توجه و تماشایی است و به ورودی ساختمان و تالار بزرگ محدود می‌شود. در این تالار مراسم نظامی و تشریفاتی را برگزار می‌کنند.

بازدید از فضاهای داخلی کاخ شهربانی ممکن نیست؛ اما می‌توانید از نمای بیرونی آن بازدید کنید. بهتر است در ساعات روشنایی روز از بنا بازدید کنید تا بتوانید جزئیات بیشتری را مشاهده کنید. به‌دلیل قرارگیری در مرکز شهر، ترافیک خیابان‌ها و وسایل نقلیه عمومی را در ساعات شلوغی در نظر داشته باشید.

نویسنده: محبوبه حسنی