پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه‌حصار از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده جهان است و قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. این پارک علاوه بر ویژگی‌های قابل‌توجه طبیعی، دارای امکانات متنوعی است. قرارگیری در حاشیه شهر و وسعت زیاد نیز از دیگر دلایلی هستند که پارک ملی سرخه حصار را به یکی از جاذبه های گردشگری تهران و تفرجگاه‌های پایتخت‌نشینان بدل کرده‌اند. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره پارک ملی سرخه حصار بخوانید.

پارک ملی سرخه‌حصار تعدادی از اكوسيستم‌های طبيعی نادر و ارزشمند، استپی، بيشه‌ای، كوهستانی و دشتی كشور را در خود جای‌ می‌دهد و در عین حال الگويی تمام‌عیار از شرايط اقليمی بوم‌شناختی منطقه تهران است. حيات وحش پارک ملی سرخه‌حصار از جنبه‌های زيبايی شناختی، بوم‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و تفريحی از چنان ارزش والايی برخوردار است كه اطلاق كلمه كم‌نظير را در مورد آن توجيه می‌کند.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

با توجه به توپوگرافی زمين در اين پارک، واحدهای گياهی متعددی در آن به وجود آمده‌‌‌اند. رويشگاه‌های بسيار غنی پارک متشكل از جوامع گياهی متعددی هستند و تاکنون حدود ۳۲ واحد گياهی و ۵۲ خانواده مختلف در اين پارک شناسايی شده‌اند. انواع درختان، درختچه‌ها، گرامينه‌ها، علف‌ها و گلسنگ‌های مربوط به اقليم منطقه در پارک ملی سرخه‌حصار وجود دارد. در پارک سرخه‌حصار بعضی از گونه‌ها واجد ارزش فراوانی از لحاظ اكولوژيكی، حفاظتی، دارويی و صنعتی هستند. تعدادی از اين گونه‌ها در رديف گياهان نادر و در حال انقراض ثبت شده‌اند.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: زینب حمزه لویی)

پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران، در محدوده منطقه ۱۳ قرار دارد. این مجموعه به‌دلیل وسعت زیاد، امکانات متنوع، به یکی از مراکز تفریحی خانواده‌های تهرانی تبدیل شده است.

پارک ملی سرخه حصار قسمتی از منطقه حفاظت‌شده جاجرود محسوب می‌شود. این پارک در منتهی الیه شرق تهران قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

اگر قصد دارید با خودروی شخصی به پارک ملی سرخه حصار بروید، باید اتوبان رسالت شرق را تا انتهای آن بروید. سپس به مسیر بزرگراه شهید یاسینی شرق وارد شوید. در اوایل بزرگراه، پارک را خواهید دید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو نیز، ایستگاه فرهنگسرا است که روی خط دو قرار دارد. از این ایستگاه به مقصد پارک تاکسی تردد می‌کند. نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس، ایستگاه چهارراه تهرانپارس است که اتوبوس‌های تندرو (BRT) خط شماره یک (پایانه آزادی-چهارراه تهرانپارس) شما را آن می‌رسانند.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

پارک ملی سرخه حصار پس از انتخاب شهر تهران به‌عنوان پایتخت کشور (۱۱۳۳ خورشیدی ) در زمان قاجاریه با نام‌ قرق یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت. پارک ملی سرخه حصار به‌همراه پارک ملی خجیر از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده در جهان هستند. این پارک یکی از شکارگاه‌های قدیمی ایران است که حدود دویست سال پیش به پارک تبدیل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب، اداره آن به سازمان حفاظت محیط زیست محول و در سال ۱۳۵۹ به گفته وزیر وقت هوشنگ ضیایی و طی مصوبه شماره ۹۱ تاریخ ۲۱/۶/۶۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست، با حدود و ثغور مشخص به‌عنوان پارک ملی تعیین شد.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: زینب حمزه لویی)

آب‌وهوای این منطقه نیمه‌خشک و اختلاف درجه حرارت روز و شب در آن بالا است. متوسط حداکثر درجه حرارت سالانه آن ۹/۱۸ درجه سانتی‌گراد است. این منطقه از وجود رودخانه جاجرود بهره می‌برد که پس از سد لتیان، در حاشیه منطقه جریان پیدا می‌کند و در شهرک پارچین از منطقه خارج می‌شود. پارک ملی سرخه حصار و خجیر دارای اکوسیستمی یکسان هستند؛ با این تفاوت که نزدیکی پارک سرخه حصار با شهر تهران، جاذبه‌های توریستی این منطقه را افزایش داده است. وجود مناظر بکر و طبیعی و تنوع زیستی مناسب، همچنین تاثیر بسیار بالای این منطقه در کاهش آلودگی هوای شهر تهران، اهمیت این پارک ملی را دو چندان می‌کند.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: زینب حمزه لویی)

منابع آب مجموعه از دو رود مهم جاجرود و دماوند و تعداد زیادی چشمه‌های دائمی و فصلی تامین می‌شود. این منطقه از چاه، چشمه و قنات‌های متعددی بهره می‌برد که آبدهی خوبی دارند. از چشمه‌های مهم این منطقه می‌توان به چشمه چاتال، بیدک، انجیرک، رزک، شش گوش، دره شریف و چشمه سوخته اشاره کرد. کم‌باران‌ترین ناحیه پارک ملی سرخه‌حصار در اطراف قصر فیروزه و پرباران‌ترین آن ارتفاعات مجاور دره بیدکو سه‌پایه است.

بارندگی در پارک ملی سرخه‌حصار بیشتر ناشی از جریان‌های غربی و مدیترانه‌ای است که نزدیک به هشت ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه‌های بهار، به‌تناوب منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. حداقل میانگین بارندگی سالانه در پارک ملی سرخه‌حصار ۲۷۵ میلی‌متر و حداکثر میانگین بارندگی سالانه آن ۴۵۰ میلی‌متر است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

بلندترین نقطه مجموعه سرخه‌حصار،قله اراکوه ۲۶۴۹متر و پست‌ترین نقطه آن دشت سنگ‌تراشان به بلندی ۱۱۰۰ متر از سطح دریا است. کوه‌های مهم پارک ملی سرخه‌حصار عبارتند‌از کوه سه پایه، کوه بیدک، تخت تالق، کل خانی، شش گوش، سیاه غار، همروک.

پوشش گیاهی

پارک سرخه حصار به‌علت نزدیکی به ناحیه گرمسیری ورامین از یک سو و متاثر از ارتفاعات البرز مرکزی از سوی دیگر و به‌دلیل داشتن پستی و بلندی‌های بسیار از نظر پوشش گیاهی دارای سیمای متفاوتی است. البته تیپ عمومی منطقه شامل درمنه می‌شود و در ارتفاعات کوه‌های پارک ملی سرخه حصار، پوششی از درختان بنه، ارس و انواع بادام کوهی را می‌توان مشاهده کرد.

• پوشش گیاهی منطقه گرمسیری شامل گز، تاغ، گون، خارشتر و اسپند؛
• پوشش گیاهی استپی کوهپایه شامل درمنه و گونه‌های بالشتکی مانند کلاه حسن، گون، چوبک و گیاهان دارویی مانند آویشن، قدومه، بومادران، کاکوتی و پونه کوهی؛
• درختان و درختچه شامل زالزالک، گوجه وحشی، سرو کوهی.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

در پارک ملی سرخه حصار ۳۲ جامعه گیاهی به‌صورت طبیعی، نیمه‌طبیعی و دست‌کاشت وجود دارند. بیش از ۲۶۰ گونه گیاهی در سه حالت گراس، فورب و چوبی در پارک ملی سرخه حصار شناسایی شده‌اند. گونه‌های گیاهی نادر در حال انقراض در پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار عبارت‌اند از:

• گون (کتیرا)، نخود وحشی، فستوک، جو دو سر، عدس وحشی، نخود، گل کتانی، یونجه و ماش.

از گونه‌های دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی سرخه حصار می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• بابونه، بومادران، خاکشیر، بارهنگ، سنبل الطیب، سیرک، شیرین بیان، آویشن، کاکوتی، والک، سیر، آب تره، سماق، زرشک.

منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه‌ها، مجموعا زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت‌شده جاجرود فراهم کرده است و حیواناتی همچون کل، بز، قوچ، میش البرز مرکزی، آهو، گراز، پلنگ، کفتار، روباه قرمز، شغال، گربه وحشی، گورکن، تشی و خرگوش در آن زیست می‌کنند. گونه‌ شاخص‌ منطقه بزمجه‌ بیابانی‌ تعیین شده است. البته‌ در منطقه‌ گونه‌های‌ با اهمیت‌ دیگری‌ نظیر لاک‌پشت‌ مهمیزدار غربی وجود دارد. این‌گونه علاوه‌ بر اینکه‌ حمایت‌ شده‌ است، در طبقه‌بندی‌ IUCN نیز تحت‌ عنوان‌ آسیب‌پذیر قرار دارد. سایر گونه‌‌های با اهمیت‌ دیگر از قبیل افعی‌ البرزی‌، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست‌ IUCN به‌عنوان گونه‌های در معرض‌ خطر انقراض‌ هستند.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: زینب حمزه لویی)

پارک‌های‌ سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود به‌ علت‌ برخورداری از زیستگاه های‌ مختلف‌ اعم‌ از رودخانه‌، کوهستان‌، استپ‌، دارستان‌، کشتزار، باغات‌ وهمچنین‌ قرارگیری در مسیر مهاجرت‌ تعداد زیادی‌ از گونه‌های‌ مهاجر از موقعیت‌ بسیار خوبی‌ جهت‌ زندگی‌ پرندگان‌ برخوردار است و به‌ همین‌ دلیل‌ گونه‌های‌ متنوعی‌ از پرندگان‌ در زیستگاه‌های‌ مختلف‌ آن‌ مشاهده‌ می‌شود. درمجموع‌ ‌ پرندگان پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار و منطقه حفاظت‌شده جاجرود ۱۱۵ گونه هستند که‌ ۲۲/۶ درصد پرندگان‌ ایران‌ را تشکیل‌ می‌دهد. پرندگان موجود در سرخه‌حصار شامل حواصیل خاکستری، حواصیل شب، بوتیمار، اگرت بزرگ، سرسبز، اردک ارده‌ای، خوتکا، اردک نوک پهن، فیلوش، عقاب ماهی‌گیر، کورکور، قرقی، طرلان، عقاب طلایی، عقاب شاهی، سارگپه، کرکس، دال سیاه، دلیجه، بالابان، بحری، شاهین، آبچلیک و‌ آبیا می‌شود.

عکس از ایسنا (عکاس: نامشخص)

خزندگان و دوزیستان مار کرمی، کور مار دوسر، مارآتشی، مارپلنگی، ماردستی، مار آبی، مارشتری، شترمار،یله مار، تیرمار،سوسن مار، افعی شاخدار ایرانی، افعی کوفی، قورباغه معمولی و وزغ سبز در این پارک زندگی می‌کنند. گونه‌های حفاظت شده و در خطر انقراض این پارک شامل پلنگ، آهو، پازن، قوچ وحشی است. پلنگ در سال ۱۳۵۶ به تعداد ۳۲ قلاده در منطقه وجود داشت که در سرشماری سال ۱۳۸۰به ۲ قلاده رسید. در سال ۱۳۵۶ قوچ و میش تعداد ۱۸۰۰۰ شمارش شد و در سال ۱۳۸۰ تعداد آن به ۲۷۶۵ رسید. بز و پازن که در ۱۳۵۶ تعداد ۳۰۰۰بود در سال ۱۳۸۰ به ۳۲۷ رسید. در سال ۱۳۵۶ تعداد آهوان ۴۵۰ راس بود در سال ۱۳۸۰ به ۳۵ راس رسید.

مشکلات مهم این منطقه ساخت‌وسازهای غیرمجاز اعضای تعاونی مسکن جهاد کشاورزی موسوم به شهرک زیتون، تعارضات و تصرفات پادگان‌ها و احداث میادین تیراندازی و برگزاری مانورهای غیرمجاز در منطقه، تخریب حاصل از اجرای پروژه خط لوله انتقال مواد نفتی و احداث راه‌های دسترسی متعدد، احداث اتوبان شهید شوشتری (محور کمکی بسیج)، حفر چاه‌های غیرمجاز در منطقه، شکار غیرمجاز، ورود غیرمجاز افراد به داخل پارک ملی و پیاده‌روی در منطقه به‌دلیل عدم وجود مرز مشخص در انتهای جنگل سرخه‌حصار و تابلوهای هشداردهنده، ایجاد آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی و بکر، ورود دام و کوچ عشایر در فصل کوچ، تخلیه زباله در اطراف منطقه است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

پارک ملی سرخه حصار به‌عنوان یکی از پارک های جنگلی تهران، امروزه امکانات و تفریحات متنوعی دارد:

• پیاده‌روی: پیاده‌روی در پارک، علاوه بر ورزش، فرصت خوبی برای بهره‌‌بری از هوای پاک و تازه و چشم‌اندازهای طبیعی پرطراوت است.
• دوچرخه‌سواری: دوچرخه‌سواری در طبیعت یکی از تجربه‌های دوست‌داشتنی برای هر دوچرخه‌سوار است. در پارک ملی سرخه حصار با تعبیه پیست دوچرخه‌سواری، می‌توانید از این تجربه لذت ببرید. این پیست هشت کیلومتر طول دارد و دارای شیب و آسفالت مناسب است.
• پیک‌نیک: یکی از متداول‌ترین و پرطرفدارترین تفریحات در پارک ملی سرخه حصار، پیک‌نیک است؛ به‌خصوص در روزهای تعطیل خانواده‌های زیادی راهی این پارک می‌شوند تا ساعاتی را در هوای آزاد سپری کنند.
• دهکده تفریحی ورزشی کاج: این مجموعه دارای رستوران است و در آن امکانات بازی‌های مهیجی مانند پینت بال، تنیس، فوتبال‌دستی، لیزر تگ، بیلیارد، دارت و تیراندازی در نظر گرفته شده است.
• پارک آموزش ترافیک: با حدود ۲۱۰۰ متر مربع مساحت، پارک آموزش ترافیک سرخه حصار از تفریحات کودکان در تهران به حساب می‌آید. کودکان در این مجموعه با فرهنگ رانندگی و ترافیک آشنا می‌شوند.

برخی از امکانات رفاهی مجموعه نیز شامل سرویس بهداشتی، منقل‌های کباب‌پز، زمین‌ و وسایل بازی کودکان و آلاچیق می‌شود.

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

پارک ملی سرخه حصار از ساعت ۹ تا ۲۳ باز است و بعد از ساعت ۲۲، ورود به آن ممنوع می‌شود. ورودی این مجموعه رایگان است.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: وحید شیخی)

در بازدید از پارک ملی سرخه حصار، طبیعت را فراموش نکنیم و با جمع‌آوری زباله‌ها، نکشستن شاخه‌ها و عدم شکار، به آن احترام بگذاریم.

نویسنده: نرگس صالح نژاد