موزه موسیقی تهران

تهران به‌عنوان پایتخت کشور میزبان موزه‌های متعددی است؛ به‌طوری که با لقب شهر موزه‌ها شهرت دارد. بخشی از این موزه‌ها، به موضوعات هنری اختصاص دارند و در کنار گالری‌های متنوع، تهران را به مقصدی جالب‌توجه برای هنردوستان و هنرمندان تبدیل کرده‌اند. از جمله موزه‌های هنری و جاذبه های گردشگری تهران، می‌توان به موزه موسیقی اشاره کرد. این موزه جالب در راستای حفظ آثار و ارزش‌های هنرمندان عرصه‌ موسیقی و معرفی آن‌ها و حفظ میراث موسیقی ملی تاسیس شده است. با کجارو همراه باشید.

موزه موسیقی تهران با بنایی سه طبقه، دارای مساحتی نزدیک به ۳۶۵۰ متر و زیربنای حدود ۱۴۰۰ متر مربع است. در موزه‌ موسیقی حدود ۲۴۰ ساز از ۲۰۰ نوع مختلف نگهداری می‌شود و شامل بخش‌های مختلفی نظیر سالن نمایش سازها (سازهای کوبه‌ای، زهی، بادی، سنتی و زهی نواحی)، گنجینه‌ موزه، آرشیو صوتی و تصویری، کتابخانه‌ تخصصی، کارگاه نمایش مراحل ساخت ساز، انبار ویژه‌ نگهداری بهینه‌ سازها، مخزن محصولات مکتوب، کافی‌شاپ و بخش سمعی و بصری است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: م. علی اسدی)

موزه موسیقی تهران در میدان تجریش، خيابان شهيد دربندی، سه‌راه تختی، کوچه نمازی، پلاک ۹ واقع است. برای دسترسی می‌توانید از مترو، تاکسی و اتوبوس استفاده کنید. ایستگاه مترو تجریش (خط شماره یک/تجریش-کهریزک) در فاصله یک کیلومتری از موزه قرار دارد. از ایستگاه نهایی اتوبوس تندروی خط شماره ۷ (تجریش-راه‌آهن) با پیاده‌روی، در کمتر از ۱۵ دقیقه به موزه خواهید رسید. دیگر اتوبوس‌ها و تاکسی‌هایی که مقصد نهایی آن‌ها میدان تجریش است، از سراسر شهر می‌توانند شما را به این مکان برسانند. (مشاهده روی نقشه)

عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: محمدرضا عباسی)

در سال ۱۳۷۲، سه نفر از مسئولان فرهنگی و هنری وقت به نام‌های سید محمود بهشتی (مدیر عامل شرکت توسعه‌ فضاهای فرهنگی)، مرتضی کاظمی (مدیرعامل وقت فرهنگسرای بهمن و مشاور شرکت توسعه) و علی مراد خانی (رئیس وقت مرکز موسیقی وزارت ارشاد) طرح تاسیس این موزه را مطرح کردند. امور اجرایی موزه در سال ۱۳۷۴ با مدیریت علی مراد خانی (مدیر عامل کنونی موزه) و مساعدت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران آغاز شد.

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: م. علی اسدی) و آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

بنای فعلی موزه در سال ۱۳۵۱ ساختمانی مسکونی بود که پس از طرح تاسیس موزه‌ موسیقی، به‌دلیل تناسب محل و فضای کافی، از سال ۱۳۸۲ مورد بازسازی قرار گرفت. این موزه یکی از مرمت‌های خوب و دوست‌داشتنی خانه‌ای قدیمی در تهران است که با طرح احیای آن به موزه ،کاری ماندگار در راستای حفاظت از خانه‌ های قدیمی تهران و نمایش هنر ایرانی انجام شده است. سرانجام موزه موسیقی تهران در سال ۱۳۸۸ موزه در این محل افتتاح شد.

عکس از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

سالن‌های نمایش سازها شامل سازهای کوبه‌ای، بادی، زهی، سنتی و زهی نواحی است. در این سالن‌ها سازهای نفیسی را می‌توانید مشاهده کنید که بسیاری از آن‌ها از اساتید موسیقی به امانت گرفته شده‌اند؛ مانند سازهای استادانی چون محمدرضا درویش و مجید کیانی. در کنار بازدید از سازها، سیستم پخش صوتی اطلاعات سازها به‌عنوان راوی نیز شما را بیشتر با آن‌ها آشنا خواهد کرد. لازم به ذکر است که موزه تعدادی از این سازها را خریداری کرده و تعدادی را به امانت گرفته است و برخی نیز از سازهای اهدایی به موزه هستند.

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

سازهای زهی و بادی: سالن سازهای زهی و بادی در طبقه‌ همکف، شامل دو بخش است؛ در بخش سازهای بادی انواع سازهای خودصدا، نی‌ها، نی‌لبک و سوتک‌ها را خواهید دید و در بخش سازهای زهی سازهایی مانند زه صدای مضرابی و زه صدای آرشه‌ای دیده می‌شود.

در موزه موسیقی، ویترینی به سازهای قیچک اختصاص دارد و در کنار چهار ساز قیچک، دو ساز یروتی و چنگ قوطی هم به نمایش در آمده است. اگرچه قدمت سازهای به نمایش در آمده در این بخش از موزه ذکر نشده است، مشخص است که همه آن‌ها قدیمی و اصیل هستند و روی آن‌ها تزیینات زیبایی نقش بسته است. قیچک سازی زهی است که کاسه و دسته آن از جنس چوب توت یا گردو ساخته می‌شود و سیم‌های آن فلزی بوده و با آرشه نواخته می‌شود.

ساز قیچک مربوط به نواحی شرق و جنوب شرق و جنوب ایران است. این ساز در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان از دیرباز نواخته و بخش مهمی از موسیقی سنتی و بومی این ناحیه‌ها را شامل می‌شود. علاوه بر ایران، این ساز در شمال افغانستان هم رواج دارد و در محفل‌ها و مراسم عروسی و جشن‌ها نواخته می‌شود.

ساز یروتی، ساز دیگری است که در ویترین قیچک‌ها به نمایش در آمده است. این ساز مربوط به شهرستان منوجان استان کرمان است. یروتی دارای سه یا چهار سیم است و کاسه گرد آن با پوست پوشانده می‌شود. ساز چنگ قوطی، ساز دیگری است که در این قسمت از موزه موسیقی به نمایش در آمده است. این ساز برخلاف قیچک و یروتی، کاسه‌ای از جنس فلز دارد و آرشه آن هم از جنس فلز است. این ساز كه قدمت آن معلوم نیست در مناطقی چون منوجان، قلعه گنج، رودبار و كهنوج كرمان تنها توسط ۳۰ نوازنده نواخته می‌شود. در این مناطق ابتدا سازی كه آن را چنگ می‌نامیدند، استفاده می‌شده است. بعدها با آمدن قیچک محلی نام چنگ را بر قیچک محلی نهاده‌اند و در واقع چنگ اصطلاح محلی قیچک است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: م. علی اسدی)

سازهای کوبه‌ای: در سالن سازهای کوبه‌ای در طبقه‌ همکف، انواع سازهای کوبه‌ای دوطرفه و یک‌ طرفه و در سالن سازهای سنتی، انواع سازهای زهی، مضرابی و ارشه‌ای و سازهای کوبه‌ای سنتی ایرانی مانند تنبک دیده می‌شود.

عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: محمدرضا عباسی)

سازهای اهدایی: طبقه‌ دیگر تالار مختص نمایش سازهای اهدایی است که هرکدام قدمتی طولانی دارند و متعلق به اساتید موسیقی بوده‌اند؛ استادانی مانند میرزا عبدالله، استاد عشقی و کیهان کلهر.

آرشیو صوتی و تصویری: آرشیو صوتی و تصویری موجود در موزه نیز آرشیو صوتی و تصویری زنده یاد محمد علی گلشن ابراهیمی است که سال‌ها برای جمع‌آوری آن زحمت کشید و سپس آن را به موزه اهدا کرد. علاوه بر این آرشیو مجموعه‌های ارزشمند دیگری نیز به آن افزوده شده است که به همت کارکنان موزه در حال دیجیتالی شدن است.

عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: محمدرضا عباسی)

گنجینه‌ موزه: در بخش بسیار جالب‌توجه گنجینه‌ موزه با آثار و یادگارهای جالبی از اساتید موسیقی مواجه می‌شوید؛ آثاری مانند چوب رهبری ارکستر حشمت سنجری، ساعت شماته دار استاد علی تجویدی، سنتور استاد ملک حسین و تقویم رومیزی تقی مسعودیه.

عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: محمدرضا عباسی)

ضبط و پخش موسیقی: سالن دیگری که توجه شما را جلب خواهد کرد بخشی مربوط به وسایل ضبط و پخش موسیقی قدیمی است.

عکس‌های گالری از آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

کتابخانه‌ تخصصی: بخش دیگری از این موزه کتابخانه‌ تخصصی آن با مجموعه‌ای نفیس از ۳۰۰۰ کتاب در ۶۰۰۰ جلد است که ۱۶۰۰ عنوان از آن در حوزه‌ هنر و ادبیات و خصوصا موسیقی است. البته قرار است بخش الکترونیک این کتابخانه نیز برای مطالعه‌ الکترونیکی کتاب‌ها و ارتباط با دیگر موزه‌های دنیا راه‌اندازی شود. از بخش‌های تازه راه‌اندازی شده‌ موزه نیز سالن آمفی‌تئاتر و استودیوی آن است.

سردیس‌های مشاهیر: سردیس مشاهیر بزرگ موسیقی ایران، برای آشنایی بیشتر با این بزرگان هنر ایرانی در موزه موسیقی ایران به نمایش در آمده است. از میان این بزرگان می‌توان به ابراهیم قنبری‌مهر (زاده ۱۳۰۷ خورشیدی در تهران)، سازنده سرشناس سازهای موسیقی، مبتکر ایرانی و از شاگردان استاد ابوالحسن صبا، قربان سلیمانی (۱۲۹۹ - ۳۰ دی ۱۳۸۶)، بخشی و نوازنده دوتار و خواننده موسیقی محلی شمال خراسان، علی‌اصغر بهاری (۱۲۸۴ شمسی - ۱۳۷۴ شمسی) از استادان موسیقی ایرانی و نوازنده برجسته ساز کمانچه و دارای سابقه همکاری با فرامرز پایور، جلیل شهناز، محمد اسماعیلی و محمد موسوی، در «گروه اساتید موسیقی ایران» و محمد مرادی معروف به شاه‌میرزا مرادی (۱۳۰۷ - ۲۳ آذر ۱۳۷۶) نوازنده سرنا و از چهره‌های سرشناس موسیقی لرستان اشاره کرد.

میرزا عبدالله فراهانی (۱۲۲۲ خورشیدی، شیراز - ۱۲۹۷ خورشیدی)، استاد برجسته موسیقی ایرانی و نوازنده سرشناس سه‌تار و تار، کلنل علینقی وزیری (زاده ۱۲۶۵ یا ۱۲۶۶ - درگذشته ۱۸ شهریور ۱۳۵۸) موسیقی‌دان و آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگ‌سازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی، دهل‌نواز کرد، اتی ین واتلو و سورن آراکلیان، احمد عبادی (۱۲۸۵ خورشیدی - ۱۷ اسفند ۱۳۷۱ تهران) از استادان موسیقی ایرانی و نوازنده سه‌تار و فرزند میرزا عبدالله فراهانی و میرزا حسینقلی فراهانی معروف به آقا حسینقلی (۱۲۳۰، تهران - ۱۲۹۴، تهران)، از نوازندگان سرشناس تار اواخر دوره قاجار از دیگر سردیس‌های مشاهیر موزه موسیقی هستند.

ساعات کار موزه موسیقی تهران از ۱۰ تا ۱۷ است. این موزه در روزهای شنبه بازدید ندارد. بهای بلیط موزه موسیقی تهران (در سال ۱۴۰۲) ۴۰ هزار تومان است.

نویسنده: هانیه احمدی