موزه دکتر حسابی

دکتر محمود حسابی، شخصیت علمی برجسته کشورمان، افتخارات زیادی در زمینه‌های علمی و فرهنگی در کارنامه خود دارد و این مهم بر کسی پوشیده نیست. آنچه اکنون در کجارو می‌خوانید، بخشی از زندگی دکتر حسابی و معرفی خانه موزه این استاد ارجمند است. موزه دکتر حسابی بیش از دو دهه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تهران میزبان علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان بوده است. با ما همراه باشید.

اندک زمانی پس از مرگ دکتر حسابی در سال ۱۳۷۲، طبقه سوم خانه او تبدیل به موزه‌ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها، تقدیرنامه‌ها، عکس‌های قدیمی، متن نطق‌ها و نوشته‌ها به نمایش گذاشته شده‌اند. این موزه در نزدیکی تجریش قرار دارد.

موزه دکتر حسابی در خیابان تجریش، خیابان مقصود بیک (دربندی)، چهارراه حسابی، خیابان حسابی، شماره ۴۷ قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید از اتوبوس، مترو و تاکسی استفاده کنید. اتوبوس‌های تندرو (BRT) خط شماره چهار (پایانه تجریش-راه‌آهن) را سوار و در ایستگاه پسیان پیاده شوید. از این ایستگاه تا موزه کمتر از یک کیلومتر فاصله است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه تجریش است که با ۲۰ دقیقه پیاده‌روی می‌توانید از آن به موزه برسید. اگر قصد استفاده از تاکسی را دارید، تاکسی‌های خیابان ولیعصرخیابان ولیعصر را سوار شوید. با پیاده شدن در ابتدای خیابان توتونچی، کمی بیشتر از ۵۰۰ متر تا موزه فاصله دارید. (مشاهده روی نقشه)

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

گفته می‌شود دکتر حسابی تنها شاگرد ایرانی پروفسور انشتین بود و با دانشمندان تراز اول دنیا نظیر شرودینگر، پورن‌، پل‌دیراک‌، نیلز و بوهر و فلاسفه‌ای چون آندره ژید و برتراند راسل ارتباط داشت‌. در ۱۹۹۰ از سوی جامعه علمی جهانی، او به‌عنوان مرد اول علمی جهان برگزیده شد و در کنگره ۶۰ سال فیزیک ایران، در ۱۳۶۶ لقب پدر فیزیک ایران را به وی دادند. همچنین وزارت راه و ترابری جمهوری اسلامی ایران یکی از کشتی‌های ناوگان ایران را به نام دکتر حسابی نام‌گذاری کرده است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

جناب آقای دکتر گلشنی، یار و یاور پروفسور حسابی در دانشکده فیزیک دانشگاه تهران، درباره او این‌چنین گفته‌ است:

بر همگان واضح و مبرهن است که ایشان جایگاه بسیار والایی چه در زمینه علمی و چه در زمینه اخلاقی داشته‌اند و در پیشرفت کشور کمک شایانی کرده‌اند. روحشان قرین آرامش.

محمود حسابی در سوم اسفند ۱۲۸۱ در تهران زاده شد. پدرش، سید عباس معزالسلطنه و مادرش، گوهرشاد حسابی هر دو اهل تفرش بودند.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

او چهار سال اول دوران کودکی‌اش را در تهران سپری کرد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارت‌های دوری از میهن، در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. همچنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. دکتر حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به‌خوبی آشنا بود. وی در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت. محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو در گذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

شروع تحصیلات متوسطه او هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی‌زبان بیروت بود. ازاین‌رو به‌مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات، و در سن ۱۹ سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ کرد. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ‌التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه‌کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.

دکتر حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» با درجه عالی دریافت کرد.

عکس از سایت ایسنا (عکاس: نامشخص)

تحصیلات دکتر حسابی در یک نگاه:

• لیسانس ادبیات از دانشگاه آمریکایی بیروت (۱۲۹۹ هجری شمسی)
• لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت (۱۳۰۱ هجری شمسی)
• لیسانس ریاضیات، ستاره‌شناسی و زیست‌شناسی از دانشگاه آمریکایی بیروت (۱۳۰۳ هجری شمسی)
• لیسانس مهندسی برق از دانشکده برق پاریس (۱۳۰۴ هجری شمسی)
• لیسانس مهندسی معدن از مدرسه عالی معدن پاریس (۱۳۰۵ هجری شمسی)
• دکتری فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه (۱۳۰۵ هجری شمسی)

دکتر حسابی سناتور انتصابی شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود. وی همچنین وزیر آموزش‌وپرورش کابینه محمد مصدق در سال‌های ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود. دکتر حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه‌گذاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

فعالیت‌های مهم وی در موضوعات علمی عبارت‌اند از:

• اولین نقشه‌برداری علمی و فنی‌، رسم اولین نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس‌
• تاسیس دارالمعلمین عالی (۱۳۰۶)
• تاسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن در ۱۳۰۷
• تاسیس دارالمعلمین عالی (۱۳۰۷)
• ساخت اولین رادیو در کشور (۱۳۰۷)
• تاسیس دانشسرای عالی و تدریس در آن (۱۳۰۸)
• ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران (۱۳۱۰)
• نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران (۱۳۱۰)
• تعیین ساعت ایران (۱۳۱۱)
• تاسیس اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد به یاد مادرش (۱۳۱۲)
• پیشنهاد تدوین قانون تاسیس دانشگاه تهران و دانشکده فنی (۱۳۱۳) و ریاست آن تا ۱۳۱۵
• پایه‌گذاری مراکز تحقیقات راکتورهای اتمی دانشگاه تهران‌
• تاسیس سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت دائمی کمیته بین‌المللی هسته‌ای‌
• تاسیس اولین رصدخانه نوین در ایران‌ و تاسیس اولین مرکز مدرن نصب ماهواره در شیراز

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

دکتر محمود حسابی علاوه بر فارسی، به چهار زبان دیگر (فرانسه‌، انگلیسی‌، آلمانی و عربی‌) مسلط بود و به زبان‌های سانسکریت‌، لاتین‌، یونانی‌، اوستایی‌، ترکی و ایتالیایی اشراف داشت‌. نشان «اوفینسیه دولالژیون دونور» و نشان «کوماندور دولالژیون دونور»، بزرگ‌ترین نشان‌های فرانسه‌، به وی اهدا شده‌اند.

• ۱۳۴۹ - دریافت عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران»
• ۱۳۶۵ - برگزاری کنفرانس سالانه فیزیک ایران در ۱۳۶۵ در گرامیداشت محمود حسابی
• نشان لژیون دونور فرانسه

مراسم اهدای نشان لژیون دونور فرانسه/عکس از سایت بنیاد پروفسور حسابی

کلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از سال ۱۳۰۷ توسط محمود حسابی به وزیر فرهنگ وقت، آقای حکمت پیشنهاد شد. طرح تفصیلی تاسیس دانشگاه تهران نیز در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر فرهنگ تقدیم شد و با تلاش‌های دکتر حسابی و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در سال ۱۳۱۲ به مجلس شورای ملی رفت و در سال ۱۳۱۳ به تصویب مجلس رسید.

در کتاب «استاد عشق»، در خاطرات دکتر محمود حسابی این‌گونه آمده است که بنا به پیشنهاد و اصرار دکتر حسابی به وزیر فرهنگ وقت آقای حکمت و راضی کردن ایشان، وقت ملاقات با رضا شاه گرفته شد و پس از نیم ساعت مذاکره و توجیه رضاشاه توسط دکتر حسابی، ایشان دستور دادند که آقای حکمت لایحه تاسیس دانشگاه تهران را به مجلس ببرند. بعد از تهیه طرح تاسیس دانشگاه توسط دکتر حسابی از روی قوانین دانشگاه فرانسه و نروژ و پس از بحث‌های فراوان در مجلس، این لایحه رای آورد.

دکتر حسابی نخستین رئیس دانشکده فنی، پس از تاسیس دانشگاه تهران بود. البته در مورد نقش دکتر حسابی در تاسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد.

مهدی خزعلی به نقل از دکتر حسابی می‌نویسد:

جهت تاسیس دانشگاه تهران با وساطت یکی از دوستان وقت ملاقاتی از وزیر معارف وقت گرفتم، پس از توضیح طرح، وزیر معارف از من پرسید: «دانشگاه بسازید که چه بشود؟» من عرض کردم: «دکتر و مهندس‌ها که برای تحصیل به فرنگ می‌روند را در مملکت خودمان تربیت کنیم.» و او پاسخ داد: «تربیت دکتر و مهندس برای ما صد سال زود است.» متاثر از کوته فکری وزیر معارف از دفتر وزیر خارج شدم، دوستی که آزردگی مرا دید برای تسلی خاطر گفت من می‌توانم از رضا شاه برایت وقت ملاقات بگیرم. وقت ملاقات با رضا شاه تعیین شد، برای او طرح تاسیس دانشگاه تهران را شرح دادم و شاه پرسید «که چه شود؟» عرض کردم به‌جای آنکه جوانان ما به فرنگ بروند، در مملکت خودمان دکتر و مهندس آموزش دهیم و رضا شاه باز پرسید «که چه شود؟» و عرض کردم: «این جاده‌ها و راه‌آهن را آلمان‌ها می‌سازند مهندسین خودمان بسازند و... رضاشاه بسیار استقبال کرد و گفت بروید طرح‌تان را بنویسید به مجلس می‌گویم رای بدهد! و من از همان شب شروع به نگارش طرح دانشگاه کردم. فردای آن روز از دربار به در خانه‌ام آمدند، تعجب کردم که با من چه کار دارند، دیدم یک صد هزار تومان پول فرستاده‌اند که اعلی‌حضرت فرموده‌اند، کارتان را شروع کنید و طرح‌تان را نیز بنویسید. این همان مبلغ خرید زمین دانشگاه تهران بود و کار ساخت‌وساز هم‌زمان با نوشتن طرح آغاز شد. این مطلب نیز در کتاب استاد عشق که نوشته ایرج حسابی و شرح زندگی دکتر حسابی است نیز تایید شده است.

علی اصغر حکمت بی‌درنگ دست به کار شد و جستجو برای مکان‌یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره دست فرانسوی، آغاز کرد. آنان پس از جست‌و‌جوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدند.

بنای خانه متعلق به ۱۳۱۰ هجری شمسی‌ است‌. موزه در طبقه سوم و در ضلع غربی منزل دکتر حسابی ایجاد شده است و مساحتی حدود ۴۰ متر مربع دارد. مجموعه موزه شامل وسایل شخصی دکتر از جمله پوشاک‌، مسواک‌، عینک‌، شانه‌، خودکار، دفتر یادداشت و وسایل دست‌ساز ایشان‌، لوح تقدیر و مدارک تحصیلی و علمی‌، مدال‌ها و نشان‌ها، عکس‌های خانوادگی‌، اسباب‌بازی فرزندان و نوه‌ها، هدایای خانوادگی و... است‌.

همچنین آثار تقدیمی به دکتر حسابی، شامل تابلوی نقاشی‌، تابلوی خط‌، فرش و صنایع دستی همراه وسایل شخصی و کلیه آثار تالیف و ترجمه شده وی به نمایش گذاشته شده است‌.

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

بخش‌های فعال در موزه دکتر حسابی عبارت‌اند از:

• بخش فرهنگی که وظیفه چاپ‌، جمع‌آوری‌، تدوین‌، تجدید چاپ و ترجمه آثار وی را بر عهده دارد؛
• بخش تحقیقات علمی که پیرامون زندگی و آثار دکتر حسابی فعالیت می‌کند.

ساعات بازدید از موزه دکتر حسابی ۱۰ تا ۱۲ و ۱۴ تا ۱۶ اعلام شده است؛ اما طبق گزارش بازدیدکنندگان موزه، این ساعات ممکن است تغییر داشته باشند. بنابراین حتما پیش از اقدام با گرفتن تماس از باز بودن مجموعه مطمئن شوید. بهای بلیط در سال ۱۴۰۰ برای گردشگران داخلی چهار هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰ هزار تومان است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: محمد حسین موحدی نژاد)

نویسنده: سمیه اکبری