موزه ایران باستان (موزه ملی ایران)

موزه ملی ایران (موزه ایران باستان) قدیمی‌ترین، مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و از غنی‌ترین موزه های ایران است. این موزه به دو بخش ایران باستان و دوران اسلامی تقسیم می‌شود. در بخش ایران باستان اشیای تاریخی از دوران پارینه‌سنگی تا دوران ساسانی به نمایش گذاشته شده است. در بخش اسلامی هم آثار دوران پس از اسلام به نمایش در آمده است.

با موزه‌گردی کجارو در موزه ملی ایران همراه شوید تا سفری هیجان‌انگیز به اعماق جهان باستان داشته باشیم.

منبع عکس: خبرگزاری آنا (عکاس: وحید خدادای)

منبع عکس: خبرگزاری ایکنا (عکاس: مصطفی تقاضایی)

اگرچه فکر تاسیس و ایجاد موزه در ایران در زمان آغاز مشروطیت از طرف فردی به نام صنیع الدوله مطرح شد، این ایده در آن دوره به اجرا در نیامد تا اینکه در زمان احمد شاه قاجار به همت مرتضی خان ممتازالممالک؛ وزیر وزارت معارف وقت مجموعه‌ای از اشیا گردآوری و در یکی از اتاق‌های مدرسه دارالفنون با نام موزه ملی نگهداری شد. سپس در دروه پهلوی اول در سال ۱۳۰۴ موزه ملی به تالار آینه عمارت مسعودیه در میدان بهارستان منتقل شد. آثاری که ابتدا در این موزه نگهداری می‌شد شامل اشیایی چون ۱۵ پارچه اشیای عتیقه مفرغی، ۱۵۸ قطعه کاشی، سفال و شیشه، ۹ سکه و ۵۴ قطعه سلاح قدیم، تفنگ، کلاه‌خود، زره، اشیای به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی و آثار اهدایی مجموعه‌داران خصوصی بود.

در مورد نام‌گذاری این موزه هم بهتر است بدانید که نخستین موزه در ایران؛ موزه ملی و بعد موزه معارف نام داشت که بعد از استقرار این موزه در ساختمان ایران باستان به موزه ایران باستان تغییر نام داد و تا سال ۱۳۷۵ به این نام شناخته شد. در این سال با راه‌اندازی موزه دوران اسلامی، نام آن به موزه ملی ایران تغییر یافت.

منبع عکس: موزه ملی ایران، خبرگزاری تسنیم (عکاس: مسعود شهرستانی)، آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)، خبرگزاری آنا (عکاس: وحید خدادای) و باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: نسیم آقایی)

مجموعه موزه ملی ایران در استان تهران قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود.این موزه در مجاورت خیابان سی‌تیر و در بخش غربی خیابان ملل متحد، شمال خیابان امام خمینی یا سپه سابق و در غرب وزارت امور خارجه قرار دارد.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: نسیم آقایی)

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

برای رسیدن به موزه ملی ایران کافی است در ایستگاه امام خمینی (ره) در تقاطع خط یک و دو مترو از قطار پیاده شوید و پس از خروج از ایستگاه با پنج دقیقه پیاده‌روی به‌سمت غرب در خیابان امام خمینی (ره) به ابتدای خیابان سی‌تیر و موزه ملی ایران برسید.

ایستگاه میدان حسن آباد نیز شما را به این موزه می‌رساند. برای این منظور کافی است در ایستگاه حسن آباد از مترو پیاده شوید تا با کمتر از پنج دقیقه پیاده‌روی به طرف شرق در خیابان امام خمینی، به تقاطع خیابان سی تیر و موزه ملی ایران برسید. همچنین در نزدیکی موزه ملی پایانه مسافربری وجود دارد که می‌توانید با اتوبوس‌های عمومی خودتان را به این مکان برسانید.

• آدرس موزه ایران باستان: میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی‌تیر (مشاهده روی نقشه).

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

ساخت موزه ایران باستان از سال ۱۳۱۲ به‌مدت چهار سال و در طی چهار مرحله آغاز شد. آندره گدار مکان ساختمان موزه را در جهت شمالی- جنوبی به فاصله کمی از خیابان سی تیر یا قوام السلطنه در نظر گرفت. این موزه که با آجرهای قرمز رنگ تزیین شده؛ به‌شکل یک معکب مستطیل افقی خوابیده روی سطح زمین است که از سه بخش جدا از هم که در حجم به هم پیوسته‌اند تشکیل شده است.

در دو طرف ورودی هم دو ساختمان دو طبقه قرار دارد که برای کتابخانه، سالن‌های نمایشگاهی و کنفرانس است. بر بالای سر در نیز کتیبه‌ای از سنگ مرمر وجود دارد که در آن شعری از ملک الشعرای بهار و به خط ثلث امیرالکتاب ملک الکلامی نوشته شده است.

اشیای موزه ایران باستان از دوران پارینه‌سنگی تا زمان ساسانیان در دو بخش پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران و در دو طبقه در معرض نمایش قرار دارد.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: نسیم آقایی)

برای دیدن این بخش باید به طبقه دوم بروید و توصیه می‌کنیم شروع بازدیدتان از این موزه، از این طبقه باشد چراکه در این بخش اشیایی را از از قدیم‌ترین دوران زندگی بشر یعنی دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش خواهید دید. ابزار سنگی مربوط به دوران پارینه‌سنگی، سفال‌های مناطق و محوطه‌های مهم باستان‌شناسی، پیکرک‌های گلی انسانی و حیوانی و ماکت سفالی تپه سنگ چخماق از دیدنی‌های این دوران است.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: نسیم آقایی)

بعد از سیر و گردش در دوران پیش از تاریخ، با رفتن به طبقه اول وارد دنیای تاریخ و تمدن و در واقع دوران تاریخی می‌شوید. در این طبقه آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی آغاز به‌کارگیری نگارش تا پایان دوره ساسانی به نمایش گذاشته شده‌اند. از اشیای شاخص این بخش می‌توان به کهن‌ترین انیمیشن جهان روی سفالی از شهر سوخته (از قدیمی ترین شهرهای ایران)، مجسمه داریوش اول، مجسمه مفرغی مرد زاوی شمی و مرد نمکی معدن زنجان اشاره کرد.

منبع عکس: موزه ملی ایران

اگر به موزه ایران باستان سر زده باشید، حتما ویترینی که مرد نمکی در آن قرار دارد را دیده‌اید. این مرد نمکی یکی از مجموع ۶ مومیایی کشف شده در معدن نمک چهرآباد استان زنجان است. مومیایی به جسدی می‌گویند که پوست و گوشت خشک شده آن در اثر تماس عمدی یا تصادفی با مواد شیمیایی، سرمای فوق‌العاده زیاد، رطوبت بسیار پایین یا عدم وجود هوا حفظ شده‌ باشد.

در زمستان سال ۱۳۷۲، معدن‌کارهای نمک در ناحیه غرب شهرستان زنجان در معدن نمک چهر آباد واقع در یک کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو، به هنگام خاک‌برداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌تنه جسدی که دارای ریش و موی بلند و حلقه‌ گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود مواجه شدند. پس از مطلع شدن اداره میراث فرهنگی زنجان، کاوش منطقه از تاریخ ۶ بهمن ۱۳۷۲ آغاز شد. این حفاری‌ها منجر به کشف یک ساق پا درون چکمه چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خرد شده استخوان‌های جسد شد.

مطالعات باستان‌شناسی معدن نمک روستای حمزه‌لو نشان داد که محل مزبور در دوران باستان مورد استفاده و استخراج قرار گرفته و تونل‌های متعددی در داخل آن ایجاد شده است. جسد مزبور در اواسط همین تونل‌ها که حدود ۴۵ متر طول داشت به دست آمد. پس از انجام کاوش‌های علمی باستان‌شناسی، این جسد به پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی - فرهنگی سازمان میراث فرهنگی منتقل شد.

با انجام آزمایش‌های سال‌یابی به روش کربن ۱۴، که روی استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه مرد نمکی صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال پیش (اواخر اشکانی - اوایل ساسانی، برای مرد نمکی تعیین شد. آزمایش‌های DNA نشان داد که سن این مرد هنگام مرگ، ۱۷ سال بوده و قد او حدودا ۱۷۵ سانتی‌متر بوده است. همچنین گروه خونی مرد نمکی با انجام آزمایش‌ها رو سلول‌های موی سر، +B مشخص شد.

با انجام آزمایش‌های سی تی اسکن و رادیولوژی مشخص شد که مرد نمکی بر اثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودال‌های معدن نمک و وارد شدن ضربه شدید به ناحیه راست جمجمه و صورت از بین رفته است.

مطالعات باستان‌شناسی روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به‌علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت، وجود گوشواره طلا در گوش چپ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوعی و بافت تکنیکی پارچه لباس و به دست آمدن شی نقره‌ای همراه با جسد، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نبوده، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بوده است. اما علت حضور، سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان در پرده راز و ابهام باقی مانده است.

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

موزه دوران اسلامی در سال ۱۳۲۲ توسط اوژن آفتاندیلیان؛ همکار آندره گدار، به‌عنوان موزه مردم شناسی طراحی شده بود اما در ۱۳۳۲ این ساختمان با کاربرد اداری و نمایشگاه موقت و برگزاری همایش‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بنابراین مجموعه آثار هنر اسلامی در طبقه دوم موزه ایران باستان به نمایش گذاشته شد که سال‌ها بعد با توجه به اهمیت این دوره، گسترش مجموعه‌ها و در راستای برطرف نمودن نیازهای آموزشی و پژوهشی تصمیم گرفته شد که موزه‌ای مستقل ایجاد شود. به همین منظور پس از تغییرات، تجهیز بنا و انتقال آثار، موزه دوران اسلامی در دوم آبان ماه ۱۳۷۵ گشایش یافت.

طبقه همکف موزه دوران اسلامی به سالن اجتماعات و سالن نمایشگاه‌های موقت اختصاص دارد. آثار و اشیای موزه‌ را در طبقه‌های اول و دوم می‌توانید ببینید که بر اساس زمان‌بندی تاریخی در هفت تالار و ۱۷۰ ویترین چیده شده است. عمده اشیای موجود در این موزه نیز مانند موزه ایران باستان، برگزیده‌ای از آثار حاصل از کاوش‌های علمی یا از مجموعه‌های معتبری چون آستان شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی گردآوری شده‌اند.

منبع عکس: خبرگزاری ایکنا (مصطفی تقاضایی)

بازدیدتان از موزه اسلامی از طبقه دوم شروع می‌شود. این طبقه شامل تالارهایی از صدر اسلام، عصر سلجوقیان و ایلخانیان است. قرآن‌های این دوره بر پوست آهو از صدر اسلام، سفالینه‌های نیشاپور و کاشان، دست بافته‌های کهن ری و اصفهان، شیشه‌های گرگان، گچبری‌ها و آجرکاری‌های دوره سلجوقیان، ظروف زرین فام و محراب‌های عظیم ایلخانیان، نسخ خطی چون کتاب مسالک و ممالک و پنج گنج نظامی از آثار شاخص این بخش است.

منبع عکس: موزه ملی ایران

طبقه اول موزه هنرهای اسلامی شامل تالارهای قرآن، تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار است. کتاب‌آرایی و نگارگری دوره تیموریان، چینی‌های آبی و سفید، فرشینه‌های زربفت صفویان، نقاشی‌ها و لاکی‌های دوره زندیه و قاجار و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، خاتم‌ کاری و آینه‌کاری روی چوب و فولادهای طلاکوب عهد قاجار در این طبقه به نمایش گذاشته شده‌اند.

منبع عکس: خبرگزاری ایکنا (مصطفی تقاضایی)

فضای زیر گنبد مرکزی در طبقه اول موزه، با محوریت تالار قرآن چیدمان شده است. برخی از این قرآن‌ها که متعلق به سده‌های نخست اسلام هستند روی پوست آهو نوشته شده‌اند. یک نمونه جالب از آن‌ها رقم الحاقی علی بن ابیطالب (ع) دارد. قرآن‌های این تالار به خطوط مختلفی چون انواع کوفی، نسخ، ریحان، محقق، ثلث و غبار است.

در مرکز این تالار یک صفحه از قرآن بزرگ و نفیس به قلم بایسنقر میرزا به نمایش گذاشته شده که نادرشاه آن را از هرات به قوچان منتقل کرد و در جنگ‌هایش با هدف حفظ لشکریان در جلو لشکر حمل می‌شد. برخی از اوراق این قرآن در غائله نادر در اثر آتش‌سوزی سوخت و برخی اوراق آن در موزه‌های دیگر نگهداری می‌شود.

منبع عکس: موزه ملی ایران

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

• کتابخانه: کتابخانه موزه ملی ایران که هم‌زمان با تاسیس موزه ملی برپا شده یکی از کتابخانه‌های غنی و مهم در زمینه باستان‌شناسی و تاریخ است. در این کتابخانه کتاب‌های خطی و چاپ سنگی مانند مجمع‌الفصها، ناسخ‌التواريخ، چاپ سنگی قرآن مجيد و... كه متعلق به دوره قاجاريه است نگهداری می‌شود.
• گالری: در فضای حیات موزه ملی ایران، گالری صنایع دستی وجود دارد که بعد از بازدید از موزه می‌توانید از آن دیدن و خرید کنید.
• کافه رستوران: بعد از موزه‌گردی در اعماق تاریخ ایران نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه می‌چسبد. پس می‌توانید لحظاتی را نیز در کافه رستوران موزه ملی ایران سپری کنید.

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

• قیمت بلیط از موزه ایران باستان و موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی: بازدیدکنندگان داخلی:۱۰ هزار تومان؛بازدیدکنندگان خارجی:۱۰۰ هزار تومان
• ساعات بازدید از موزه ایران باستان و موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی: بهار و تابستان همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۹؛ پاییز و زمستان همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۷

زمین اختصاص یافته به این موزه درمجموع ۵,۵۰۰ متر مربع بود که ۲,۷۴۴ متر مربع آن زیربنا و بنای موزه حدود ۱۱,۰۰۰ متر مربع است. ساختمان اصلی موزه در سه طبقه ایجاد شده‌ است. شاید در زمانی که این طرح به گدار واگذار شد، در جوی که در آن زمان وجود داشت و حتی عنوان موزه هم آن را تشدید می‌کرد، برای به نمایش گذاشتن اشیای باستانی ایران قدیم،‌ اولین ایده‌ای که در نظر او مجسم شد، همان برگشت به‌شکل و فرم‌های معماری در ایران باستان بود. در نهایت، آنچه که گدار در مورد ایده معماری موزه به مرحله عمل رسانیده است، بازتابی از معماری ساسانی است.

معماری موزه در واقع مکعب مستطیلی است که از سه قسمت تشکیل شده، ورودی آن از یک طاق بزرگ ساسانی که فضای ورودی را مشخص می‌کند و یک آجر چینی مناسب به رنگ قرمز قصرهای فیروزآباد، که دیوارهای مرتفع و طویل خارجی را تزیین کرده، با ابهت و وقاری عظیم خود را در مجموعه شهری بیان می‌کند.

تنها فضای جالب که در این حجم مکعبی بزرگ تعبیه شده، فرورفتگی ورودی موزه است که در این حجم ورودی اصلی، ورودی‌های فرعی جانبی قرار دارد که بازدیدکننده را به سالن‌های بزرگ هدایت می‌کند و این باعث شده که مقیاس مقایسه‌ای نسبت به حجم عظیم و زیبای ورودی اصلی به وجود آورد.

سپس پلکان‌های رسیدن به مدخل ورودی و ارتفاع صفه‌ای است که سطح سالن همکف موزه در آن قرار دارد. در اینجا نحوه تمام شدن سقف سیلندر به دیواره روبه‌رو، بهترین و جالب‌ترین هنر گدار در طراحی این بنا است. آرگ‌های آجری برجسته که به‌صورت تسمه‌هایی از جرزها بالا رفته و شیارهایی در سطح سیلندری سقف به وجود می‌آورد، احساس بیشتری نسبت به ایستایی و نحوه توزیع و حرکت نیروها به دست می‌دهد که در واقع دیواره‌ها و سقف، کالبد واحدی را ایجاد می‌کنند که هم‌بستگی بین فرم و فن‌آوری است.

حجم بزرگ مستطیلی شکل موزه که دارای ابعاد ۳۴×۱۰۰ متر است از سه قسمت فضای ورودی، فضای نمایش اشیا و فضای اداری تشکیل می‌شود که با شکستگی‌هایی در نماهای جانبی، دراز بودن آن تعدیل شده است. سالن‌ اصلی موزه، که به طول ۶۱ متر و عرض ۳۴ متر است، سطحی را می‌سازد به مساحت دو هزار متر مربع که در آن دو نورگیر داخلی به ابعاد ۱۶×۱۶ متر تعبیه شده که نور مناسبی را به فضای سالن اصلی می‌دهد.

در دیواره‌های جانبی شرقی و غربی، پنجره‌های باریک و بلند مناسبی تعبیه شده که ریتمی یکسان و تکراری در سطح دیوار ایجاد می‌کند، که در بین جرزهای اصلی که از ضخامت دیوار بیرون آمده و تا انتهای قرنیز پشت‌بام بالا می‌رود، قرار گرفته است. این پنجره‌ها باعث شده که با کمک نورگیر وسط، نور کافی برای نمایش اشیا فراهم آید. این سالن در دو طبقه ادامه می‌یابد که با دو راه‌پله‌ بزرگ به یکدیگر ارتباط دارند. در سطح بالا متاسفانه پنجره‌های شرقی و غربی وجود ندارد. شاید به خاطر زیبایی در نما، فضای مرده، بی‌روح و تاریکی را درست می‌کند که باعث دلتنگی و افسردگی بازدیدکنندگان می‌شود.

مجسمه بزرگ‌زاده الیمایی، شمی خوزستان

ساخت موزه دوران اسلامی با انگیزه انجام فعالیت‌های گوناگون فرهنگی در سال ۱۳۲۳ در محوطه موزه ملی ایران آغاز شد و با وقفه‌های متعدد سرانجام در سال ۱۳۲۹ معماری آن پایان یافت. اما انجام مراحل تکمیلی آن به سال‌های بعد موکول شد.

ساخت موزه دوران اسلامی با انگیزه انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی در سال ۱۳۲۳ در محوطه، بر پایه همین تفکرات، تغییرات بنیادین در قوانین باستان‌شناسی و علمی شدن این شاخه از فعالیت‌ها و پژوهش‌های تاریخی – فرهنگی به وجود آمد و در عین حال فعالیت‌های میدانی و پژوهشی باستان شناختی، هدفمند شد و توسعه کمی و کیفی مشهودی یافت.

پیکره گاو سفالی، چغازنبیل خوزستان

گسترش کاوش‌های باستان شناختی و ازدیاد روز افزون آثار در موزه ملی ایران، موجب شد که این موزه طی چند مرحله، گسترش کمی و کیفی یابد و در حد فاصل سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰، علاوه بر تعویض ویترین‌های موزه، نوسازی سیستم گرمایشی و سیستم برقی موزه، واحدهایی تحت عنوان انبار و گنجینه در زیر موزه، ساخته و اضافه شد.

سرستون‌، کتیبه و بخشی از پله‌های تخت جمشید

مجسمه سنگی داریوش شاه، شوش خوزستان

در سال ۱۳۷۵، آثار دوران اسلامی، رسما از موزه ایران باستان منفک و به ساختمان مجاور موزه منتقل شد. این ساختمان که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، در ابتدا با هدف احداث موزه مردم‌شناسی مدنظر بود که پس از انقلاب، با ایجاد سازمان میراث فرهنگی و تمرکز اشیا باستانی در موزه ایران باستان، طرح تغییر نام کلی موزه، به موزه ملی ایران و اضافه شدن موزه‌ای تحت عنوان موزه اسلامی مطرح و اجرا شد که در نهایت در سال ۱۳۷۵ با گشایش رسمی موزه دوران اسلامی، مجموعه موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی، تحت عنوان موزه ملی ایران رسمیت یافت و پلان آن به طرح چلیپای دوران ساسانی در نظر گرفته شد.

نمایی از ساختمان موزه دوران اسلامی

سرانجام این موزه با حدود ۱۰ هزار متر مربع در چهار طبقه در سال ۱۳۷۵ افتتاح شد. دو طبقه آن اختصاص به نمایش آثار هنر اسلامی دارد و دو طبقه دیگر آن امکان فعالیت‌های جنبی را میسر می‌سازد. در حال حاضر موزه ملی ایران با دو موزه ایران باستان و دوران اسلامی با زیربنای بیش از بیست هزار متر مربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با آثاری حدود ۳۰۰,۰۰۰ شی مهم‌ترین موزه کشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ و هنر ایران بهترین موزه جهان به حساب می‌آید.