موزه هنرهای معاصر

موزه هنرهای معاصر یکی از دیدنی‌های متفاوت و شگفت‌انگیز تهران است و همه‌روزه از تعداد زیادی بازدیدکننده داخلی و خارجی میزبانی می‌کند. در ادامه این مطلب از کجارو قصد داریم با این موزه که یکی از دیدنی‌ترین و باارزش‌ترین گنجینه‌های فرهنگ و هنر در کشور است، آشنا شویم و راه‌های دسترسی به آن را بررسی کنیم.

موزه هنرهای معاصر تهران دارای جامع‌ترین و مهم‌ترین گنجینه‌های هنر مدرن پس از جنگ جهانی دوم تا پیش از دهه ۱۹۸۰ میلادی در خارج از اروپا و آمریکای شمالی است که شامل کارهای مهمی از جنبش‌های هیجان‌نمایی انتزاعی، پاپ آرت، مینیمالیسم، مفهومی و فوتورئالیسم می‌شود.

در گنجینه دائمی موزه بیش از ۴۰۰۰ اثر ارزشمند از نخبگان هنرهای تجسمی ایران و جهان نگهداری می‌شود که نزدیک به ۴۰۰ عدد از آن‌ها ارزش استثنایی دارند. ارزش آثار موزه در حدود ۲٫۵ میلیارد دلار برآورد شده است. بیشتر این آثار در دهه ۱۹۷۰ میلادی و با نظارت فرح پهلوی خریداری شده‌اند. از جمله آثار موزه می‌توان به کارهای بسیار شاخصی از گوگَن، رُنوار، پیکاسو، ماگریت، ارنست، پولاک، وارهول، لُویت و جاکومتی اشاره کرد. مجموعه بسیار مهمی از هنر معاصر ایران و نقاشی هنرمندانی چون سهراب سپهری نیز از جمله دارایی‌های این موزه است.

درمجموع، موزه هنرهای معاصر دارای ۹ گالری است که سه گالری آن به نگهداری آثار ارزشمند هنرمندان یاد شده می‌پردازد و ۶ گالری موقت آن هم در مسیر بازدیدکنندگان قرار دارد؛ به‌طوری که بازدید از آن‌ها برای کسانی که به موزه هنرهای معاصر می‌روند، بسیار ساده و دلنشین خواهد بود. در محوطه این موزه هم آثار هنری و مجسمه‌هایی از هنرمندان کشورهای مختلف دنیا قرار دارد. معروف‌ترین این آثار، پیکره «درمانگر» اثر رنه ماگریت (René Magritte)، نقاش بلژیکی است.

موزه هنرهای معاصر یکی از جاهای دیدنی تهران است که در ناحیه مرکزی پایتخت (شرق خیابان کارگر شمالی و در ضلع غربی پارک لاله) واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

• آدرس: تهران، خیابان کارگر شمالی، حد فاصل بلوار کشاورز تا خیابان فاطمی، جنب پارک لاله
• اینستاگرام:tehran.moca@

• دسترسی با مترو: برای رسیدن به موزه هنرهای معاصر می‌توانید در ایستگاه متروی میدان انقلاب اسلامی در خط ۴ مترو تهران از قطار پیاده شده و از آنجا با تاکسی در خیابان کارگر شمالی به پارک لاله و ورودی موزه هنرهای معاصر برسید که مسیر نسبتا کوتاهی دارد.
• دسترسی با اتوبوس: اتوبوس‌های مسیر میدان آزادی - میدان هفت تیر و میدان آزادی - میدان ولیعصر در ضلع جنوبی پارک لاله ایستگاه دارند و از آنجا با پنج دقیقه پیاده‌روی به موزه می‌رسید.
• دسترسی با تاکسی: اگر قصد استفاده از تاکسی دارید، می‌توانید از تاکسی‌هایی استفاده کنید که از بلوار کشاورز، خیابان فاطمی و خیابان کارگر شمالی تردد می‌کنند. از میدان ولیعصر، میدان دکتر فاطمی، میدان هفت تیر و انقلاب اسلامی به ورودی‌های مختلف اطراف پارک لاله تاکسی تردد می‌کند و می‌توانید پس از پیاده شده شدن از تاکسی به‌سمت موزه هنرهای معاصر بروید.

قیمت بلیط موزه هنرهای معاصر ۱۰,۰۰۰ تومان به‌ازای هر نفر است که در ابتدای ورود به موزه باید تهیه کنید. توصیه می‌شود برگه بلیط را تا اتمام بازدید به‌همراه داشته باشید؛ زیرا ممکن است در طول بازدید نگهبانان موزه تقاضای کنترل بلیط داشته باشند.

بازدید از موزه هنرهای معاصر تهران در نیمه اول سال از ۱۰ تا ۱۹ (فروش بلیط تا ساعت ۱۸) و در نیمه دوم سال از ۱۰ تا ۱۸ (فروش بلیط تا ساعت ۱۷) امکان‌پذیر است. این موزه در روزهای اول، دوازدهم و سیزدهم فروردین، ۲۱ ماه رمضان و عید فطر، تاسوعا، عاشورا و اربعین حسینی، ۲۸ و ۳۰ صفر و ۲۹ اسفند تعطیل است.

اندیشه ساختن مکانی در ایران برای نمایش آثار هنر معاصر ایرانی و خارجی را نخستین بار کامران دیبا، معمار و نقاش و پسرعموی فرح پهلوی، ملکه ایران در دوره محمدرضا شاه پهلوی، در گفتگوهای مستمرش با فرح پهلوی مطرح کرد.

فرح پهلوی نیز طرح ساخت موزه‌ای برای هنر معاصر در تهران را با شاه و امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت، در میان گذاشت. وی پیشنهاد کرده بود که هنگام سرشاری خزانه، بهترین زمان خرید آثار نوین و نیز سنتی و باستانی است. بنا شد تا بنای دو موزه، یکی برای هنر نوین و دیگری با نام موزه فرش برای نمایش آثار سنتی دستبافت ایرانی، در بخش‌هایی از پارک فرح (پارک لاله کنونی) گذاشته شود. فرح پهلوی همچنین قراردادی با آلوار آلتو، معمار سرشناس فنلاندی امضا کرد تا شعبه‌ای از موزه را در شیراز برپا کند که به خاطر تأخیر انجام طرح و نیز وقوع انقلاب ناتمام ماند. کامران دیبا در آغاز مأمور شد تا آثار هنری ارزشمند را از خارج از کشور تهیه کند.

کامران دیبا همچنین با کمک همکارانش آغاز به طراحی معماری موزه بر بنیاد اصول نوین و با نگاه به فرهنگ ایرانی کرد. «دفتر مخصوص شهبانو» در آن هنگام هزینه ساخت موزه را در اختیار کامران دیبا گذاشت. این هزینه، بیش از ۷٫۲ میلیون دلار تنها برای ساختمان تخمین زده شده است. اگرچه ایده اصلی ساخت موزه را دیبا سال‌ها پیشتر ارائه کرده بود، تا پیش از تحویل هزینه ساخت از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور، ساخت و سازی صورت نگرفت. در نهایت در ۱۳۵۶ کارِ ساختمان موزه به پایان رسید و در ۲۲ مهر، برابر با زادروز فرح پهلوی، موزه با حضور میهمانان ویژه‌ای چون خود محمدرضاشاه و فرح پهلوی، نلسون آلدریچ راکفلر، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا، تامس مسر رئیس موزه گوگنهایم و دو ویلد رئیس موزه اشتدلیک آمستردام گشایش یافت.

این موزه در خارج از ایران با عنوان «TMoCA» (برگرفته از سرواژگان عبارت «Tehran Museum of Contemporary Art») شناخته می‌شود.

اندک زمانی پس از گشایش موزه، رویداد انقلاب اسلامی۱۳۵۷ ایران و با بالا گرفتن راهپیمایی‌ها و درگیری‌های خونین خیابانی، کارکنان موزه آثار موجود را به زیرزمین ساختمان – که در آن هنگام مانند پناهگاهی موقت در نظر گرفته بودند – منتقل کردند. تا اینکه در سال ۱۳۸۴ (۲۰۰۵ میلادی)، برای نخستین بار، نمایشگاهی از گنجینه موزه برگزار شد که توجه علاقه‌مندان را به خود جلب کرد.

موزه هنرهای معاصر تهران دارای ۹ گالری،‌ بخش های اداری،‌ کتابخانه، سالن نمایش،‌ گنجینه، کافه تریا و باغ مجسمه است که بنای آن با الهام از معماری سنتی ایران و مفاهیم فلسفی توسط کامران دیبا طراحی و ساخته شد.

ساختمان موزه هنرهای معاصر از نمونه‌های معماری نوین در ایران به شمار می‌رود. در این سازه، از معماری سنتی ایران و مفاهیم فلسفی همراه عناصر مدرن بهره گرفته شده است. طراحی و معماری این سازه همان طور که گفته شد، به دست کامران دیبای معمار انجام گرفت که عناصر معماری سنتی ایران، همچون هشتی، چهارسو و گذرگاه را در طراحی آن قرار داد.

ساختمان موزه از سنگ و بتون ساخته شده و روی هم رفته (همراه باغ‌های اطراف) ۸۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. مساحت سطح کلی دیوارهای موزه نزدیک به ۲۵۰۰ متر مربع است. خود موزه بیش از ۵۰۰۰ متر مربع مساحت دارد و ساختنش ۹ سال طول کشید. محوطه موزه دارای دو ورودی است که یکی در سوی پارک لاله قرار گرفته و خدماتی به شمار می‌رود و دیگری ورودی اصلی است که از سوی خیابان کارگر در غرب سازه راه می‌دهد. ساختمان خود موزه در جنوب بستر طرح و باغ مجسمه واقع شده است؛ و این باغ محیطی گسترده و چمن‌کاری‌شده در شمال ساختمان است. نمای بیرونی ساختمان با الهام از بادگیرهای مناطق حاشیه کویر ایران ساخته شده است.

ساختمان موزه از دو بخش کلی، مجموعه‌ای از فضاهای بسته و حیاط میانی تشکیل شده است. درون ساختمان و در فضای بسته آن، مسیری مارپیچ به‌صورت چرخشی طراحی شده است که افراد با پیمودن مسیری با شیب کم، به سوی پایین راهنمایی می‌شوند. این مسیر مارپیچ داخلی در تضاد با نمای بیرونی، حالتی کاملا نوین دارد. مارپیچ دارای هفت فضا یا گالری (نگارخانه) اصلی است.

فضای نخست سرسرای اصلی ساختمان است که «گالری شماره یک» خوانده می‌شود. این گالری به‌آرامی به گالری پس از خود متصل می‌شود و بازدیدکننده را درون زمین می‌برد. گالری‌های مجموعه دارای طرح‌های کمابیش همانند هستند؛ اما گالری‌های یک و پنج که محور اصلی ساختمان موزه را می‌سازند، با دیگر گالری‌ها متفاوتند. اتصال هر گالری به گالری پس از خود از طریق شیب‌راهه‌هایی با شیب ملایم صورت گرفته که در هماهنگی کامل با گالری‌ها ساخته شده‌اند.

سرسرا، قاعده‌ای متشکل از هشت‌ضلعی نیمه‌منظم و طاقی بلند است که بالای آن نورگیر سقفی بزرگی با چهاربادگیر قرار دارد. دیبا در طراحی این سرسرا اهمیت زیادی به فضای میانی و ارتباط آن با ورودی و زنجیره گالری‌های دیگر و نیز با کتاب‌فروشی و رستوران مجموعه داده است. ارتباط سرسرای اصلی با پایین‌ترین سطح موزه از فضای تهیِ میانی و شیب‌راهه مارپیچ به وجود آمده‌ است. پایین مارپیچ و در دل هشتی، اثری مدرن از هنرمند ژاپنی نوریوکی هاراگوچی با نام ماده و فکر قرار دارد که ترکیبی از روغن و پولاد است.

این اثر که در ایران ساخته شده است، همانند حوضخانه‌های ایرانی است و به‌دلیل ویژگی انعکاسی این ترکیب، بازدیدکنندگان آن را به‌شکل آینه‌ای بزرگ می‌بینند.طراحی فضاهای بسته به‌گونه‌ای است که گالری شماره یک یا همان سرسرای اصلی، نقطه آغاز و پایان بازدیدکننده خواهد بود. این موزه اگرچه در طول حیات خود در فرازونشیب بسیاری قرار گرفته و متاثر از حوادث تاریخی و سیاسی زیادی بوده است، همواره آثار بسیاری از هنرمندان ایرانی و خارجی را به نمایش می گذارد. بنابراین حضور در این موزه و چرخیدن در فضاهای گالری‌ها خالی از لطف نبوده و احساس خوبی را به بازدیدکننده منتقل می‌کند.

علاوه بر گنجینه دائمی موزه با بیش از ۴۰۰۰ اثر ارزشمند و یگانه از نخبگان هنرهای تجسمی ایران و جهان، آثار باغ تندیس، گنجینه عکس و سینماتک که آن را در ردیف یکی از ارزشمندترین جاهای دیدنی برای اهالی هنر قرار می‌دهد، موزه هنرهای معاصر تهران دارای کتابخانه‌ای تخصصی است. این کتابخانه در پایان شیب‌راهی قرار دارد که به بخش‌ های امور اداری و هنری می‌‌رسد.

در مخزن این کتابخانه نزدیک ۵۰۰۰ کتاب فارسی و غیرفارسی وجود دارد که موضوعات هنری گوناگونی چون معماری، نقاشی، طراحی، ارتباط تصویری، عکاسی، سینما و جز اینها را پوشش می‌‌دهد. رده‌بندی کتاب‌‌های این کتابخانه به‌صورت رده‌بندی کنگره (LC) است و تنها اعضا می‌‌توانند از آن استفاده کنند. عضویت در این کتابخانه، ویژه دانشجویان و پژوهشگران رشته هنر است.

موزه هنرهای معاصر در مجاروت پارک لاله قرار دارد که قدمت احداث آن به زمان پهلوی دوم بازمی‌گردد. پس از بازدید از موزه می‌توانید سری به این پارک نیز بزنید و ضمن استفاده از فضای پارک، از بازارچه صنایع دستی آن نیز دیدن کنید. این پارک در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی به خواسته‌ همسر پادشاه وقت ایران، «فرح پهلوی»، دایر و به همین نام شهرت یافت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۷، به «بوستان لاله» تغییر نام یافت.

از دیگر دیدنی‌های اطراف موزه هنرهای معاصر می‌توان به تئاتر شهر، موزه فرش و موزه دکتر شریعتی اشاره کرد.

عکس‌های گالری از ویکی‌‌مدیا (عکاسان: Setinas، Wojciech Kocot)