قبرستان سفید چاه

قبرستان سفید چاه که به «قبرستان سپید» نیز شهرت دارد، از جاهای دیدنی بهشهر به شمار می‌آید و و اولین قبرستان مسلمانان در ایران است. با قدمتی که به دوره تیموریان بازمی‌گردد، مردم محلی بر این باورند که جسد مردگان پس از دفن در این گورستان، دچار پوسیدگی و تباهی نمی‌شود؛ باوری که طبق تحقیقات تا اندازه‌ای درست بوده است. با کجارو همراه باشید.

قبرستان سفید چاه مربوط به دوره تیموریان است و از نخستین گورستان‌های مسلمانان در ایران به شمار می‌آید. این اثر به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان مازندران، در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۸۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مهیلا حسینی)

از اعتقادات جالب اهالی این روستا آن است که اگر در این قبرستان دفن شوند، جسد آن‌ها سالم باقی می‌ماند یا هیچ آسیبی نمی‌بیند. بر اساس بررسی‌های انجام شده توسط پژوهشکده‌های مختلف خاک‌شناسی، خاک این قبرستان دارای آهک بسیار است و اجساد در این‌گونه خاک‌ها با زمانی طولانی‌تر نسبت به باقی انواع خاک تجزیه می‌شوند. علت نام‌گذاری این قبرستان نیز به‌دلیل خاک سفیدش است که به میزان بالای آهک آن برمی‌‌گردد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مهدی ماستری)

البته در سالم ماندن جسد، نقش سنگ لحد و جنسش و نوع قرار دادن آن نیز بی‌تاثیر نیست. در این قبرستان از تخته سنگ‌های کوه‌های اطراف برای سنگ لحد استفاده می‌شود که این هم در دوام جسد موثر است. در باقی قبرستان‌ها به‌جای سنگ از تخته چوبی استفاده می‌شود که خیلی زودتر از سنگ تجزیه خواهد شد. شاید به همین دلایل بوده است که افراد مهم و سرشناس اطراف را در این قبرستان دفن می‌کردند.

قبر ملک بادله، حاکم شمال، در این قبرستان قرار دارد. ابراهیم، منصور و عبدالرحمن، فرزندان امام موسی ابن جعفر(ع) و چندین تن از سادات مرعشی که روزگاری در آمل حکومت می‌کردند، نیز در سفید چاه مدفون شده‌اند. ضریح چوبی امامزاده با گنبد نقره‌گونش بنا بر نوشته‌ کنده‌کاری شده‌ روی آن ۸۴۰ سال قدمت دارد.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: احسان احمدی و مرتضی برجسته)

قبرستان سفید چاه را یکی از عجایب ایران می‌دانند که در شهرستان بهشهر، بخش یانه سر، روستای سفید چاه واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی با خودروی شخصی، راهی شهرستان گلوگاه شوید و تا انتهای کمربندی غربی را بروید. از آنجا وارد مسیر روستای نیالا شوید. با عبور از روستای نیالا، دوراهی کیاسر و چاه سفید را خواهید دید. در این نقطه، سمت چاه سفید بپیچید. در ابتدای روستا، قبرستان واقع شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مهیلا حسینی)

همچنین می‌توانید از مینی‌بوس‌های مخصوص روستای چاه سفید در بهشهر استفاده کنید و خود را به قبرستان برسانید.

سنگ قبرها در هر منطقه و کشوری تحت‌تاثیر معماری و فرهنگ آن منطقه و کشور است. مثلا سنگ قبرهای اسپانیا و آفریقا قوس‌های هلالی نعل اسبی دارد که خاص معماری این مناطق است. در جهان اسلام نیز سنگ قبرها اشکال متنوعی دارند که نمایانگر معماری هر منطقه هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

در قبرستان سفید چاه سنگ مزارها محرابی و صندوقی هستند که هر دو شکل در ایران پیشینه معماری‌ دارند. طرح محراب که در اصل طرحی متعلق به دوران میترایسم است، پس از اسلام، از سده چهارم هجری قمری به بعد، بر سنگ مزارها حکاکی شد. در سنگ قبرهای محرابی قبرستان تاریخی سفید چاه، از نقوش تزیینی در تمام سطوح استفاده شده است و از نظر تنوع به سه دسته تقسیم می‌شود:

• نقوش اسلیمی
• نقش هندسی
• نقوش نمادین یا سمبولیک

سنگ قبرهای محرابی سده نهم هجری قمری سفید چاه، دارای ویژگی‌های محراب هستند؛ یعنی دو تا سه طاق‌نمای تودرتو با قوس‌هایی دارند. حواشی اول آن‌ها معمولا دارای تزیینات گل برگ اسلیمی به شیوه آژده هستند و حاشیه دوم صلوات کبیر و گاه حاشیه سوم حدیث یا دعا دارند و متن وسط به نام متوفی و تاریخ وفات اختصاص یافته است. در بعضی از سنگ مزارها از نقش سمبولیک قندیل استفاده کرده‌اند و در وسط آن کلمه الله نوشته شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: احسان احمدی)

سنگ مزارهای سده دهم و یازدهم علاوه بر تزیینات اسلیمی کاملا متقارن، از نقوش هندسی نیز برخوردار هستند و با ظرافت و زیبایی، دایره‌های تزیینی و گل‌های چندپر (نماد گردونه خورشید) بر آن‌ها حجاری شده‌اند. قاب‌بندی حاشیه، پیشانی، لچک‌ها و طرح طاق‌نمای سنگ مزارها و نیز شیوه کتیبه‌نگارهای سده نهم با سده دهم و یازدهم کاملا متفاوت هستند. سنگ مزارهای سده سیزدهم و چهاردهم نیز از نظر تزیینات سمبولیک ابزار کار (نشانگر پیشینه متوفی) از سنگ قبرهای سده‌های پیشین متمایز است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

در این قبرستان تاریخی، معدود سنگ مزارهای صندوقی نیز جای گرفته‌اند. قدیمی‌ترین سنگ قبر صندوقی به تاریخ ۸۹۶ هجری قمری تعلق دارد. تعدادی سنگ‌های صندوقی نیز بر فراز تپه قبرستان، در جهت شمالی به دست آمده است که به‌دلیل فرسودگی زیاد، قابل مطالعه نیستند.

در روستای سفیدچاه رسم بوده است که سنگ قبر مردگان را بر اساس شغل آن‌ها حکاکی می‌کردند؛ اما بعد از مرگ آخرین بازمانده‌ سنگ‌تراشان و حکاکان مصیب محله، عمر حکاکی روی سنگ‌ها هم به پایان رسید و درگذشتگان جدید روستا، با سنگ‌های امروزی دفن می‌شوند.

نقوش هندسی حک شده روی سنگ‌مزارها عبارت‌اند از دایره، مربع و مثلث. این تصاویر هندسی کلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است. دایره در اساطیر، عرفان و ادبیات شرق پیش از هر چیز نقطه‌ای است گسترش یافته. این طرح، تفسیر نمادین کمال، یکپارچگی و نبود هر نوع تمایز و ناهمگونی است و از آن به‌عنوان نمادی از خلاقیت یا خلق هستی نیز یاد می‌شود. همچنین دایره مفهوم ابدیت را در خود دارد.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: احسان احمدی و مرتضی برجسته)

در سنگ گورهای مورد بررسی علاوه بر نقوش هندسی، از عناصر نمادین دیگری نیز بسیار استفاده شده است، از جمله آینه، سرو، دو کبوتر، انار و گل انار، خوشید، چلیپا و... که همه در ادبیات، عرفان و فلسفه شرق مفاهیم معنوی‌ را در بر دارند.

بازدید از قبرستان سفید چاه در تمام روزهای هفته و ساعات شبانه‌روز ممکن است و برای این منظور نیازمند پرداخت هزینه نیستید. البته در نظر داشته باشید که به‌دلیل تاریکی، شب‌ها امکان تماشای دقیق وجود ندارد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

نویسنده: زهرا صالح نژاد