گنبد عالی ابرکوه

ابرکوه در فاصله ۱۴۰ کیلومتری غربی یزد قرار دارد و یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان یزد، سرو ابرکوه در آن قرار دارد. علاوه بر آن، این شهر میزبان بنایی از دوره سلجوقی است که با نام گنبد عالی ابرکوه شهرت دارد.

گنبد عالی ابرکوه که با نام گنبد عالی ابرقو نیز شناخته می‌شود، مدفن یکی از افراد خاندان دیلمیان است. این بنا پس از هزار سال، با قامت استوار خود همچنان روی کوهی، در نزدیکی شهر قرار دارد. همچنین گنبد عالی ابرکوه به‌عنوان اولین اثر ملی استان یزد در سال ۱۳۱۲ به ثبت رسید. با کجارو همراه باشید و با گنبد عالی ابرکوه آشنا شوید.

ابرکوه یکی از شهرهای نام‌آشنا در استان یزد محسوب می‌شود که قرن‌ها است از سازه‌ای تاریخی میزبانی می‌کند. گنبد عالی ابرکوه که از جاهای دیدنی ابرکوه در حومه آن است، از یادگارهای قرن پنجم هجری قمری به شمار می‌آید. این بنای تاریخی را از اطراف به‌راحتی می‌توان مشاهده کرد. در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، گنبد عالی ابرکوه به‌عنوان اولین اثر ملی استان یزد در فهرست کشور با شماره ۱۹۵ به ثبت رسید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Om Db)

گنبد عالی ابرکوه روی کوهی، در مسیر جاده‌ی ابرکوه به بخش بهمن قرار دارد. موقعیت این بنای شگرف تاریخی به‌گونه‌ای است که با ایستادن در آن، می‌توان به‌راحتی تمامی شهر را مشاهده کرد.

عکس‌ از گوگل‌مپ (عکاس:عرفان افشاری)

طبق مستندات تاریخی، گنبد عالی ابرکوه با قدمتی که به قرن پنجم هجری قمری بازمی‌گردد، مربوط به دوره حکومت سلجوقیان است. البته برخی بر این عقیده‌اند که بنا در دوره دیلمیان ساخته شده است. شاید بعضی شباهت‌های بنا به الگوهای معماری ایرانی پیش از اسلام (دیلمیان به اسلوب معماری پیش از اسلام وفادار بودند) و تاریخ کتیبه‌ گنبد، سبب شده است که چنین نظری در مورد گنبد ابرقو داده شود.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: عکاسان ابرکوه)

به‌واقع گنبد عالی ابرقو در عصر سلجوقی بنا شده؛ اما چون آرامگاه فردی از خاندان دیلمی بوده است، آن را با اسلوب معماری دیلمی ساخته‌اند. کتیبه گنبد روی ساقه‌ آن قرار دارد و زمان ساخت را سال ۴۴۸ هجری قمری بیان می‌کند. در کتیبه‌ علاوه بر سال ساخت بنا، به دستور فردی به نام فیروزان اشاره می‌شود. این دستور مبنی بر آن است که وی این مکان را به‌عنوان مقبره‌ای برای پدر خود، امیر شمس الدوله علی هزار اسب به‌همراه مادرش از خاندان دیلمیان ساخته است. گنبد عالی ابرقو استحکام بالایی دارد و پس از هزار سال، همچنان استوار در جای خود ایستاده است.

طبق اظهار نظر کارشناسان معماری، گنبد عالی یکی از معدود آثاری به شمار می‌آید که مشابه برج‌های مقبره‌ای بخش شمالی کشور مانند برج خرقان و گنبدکاووس و... ساخته شده است. بنا به‌شکل هشت‌گوشی با اضلاع ۴.۵ متر (ضلع کوچک‌تر)، ۶.۸ متر (ضلع بزرگ‌تر) و ۲.۳ متر (ضلع میانی دو ضلع کوچک و بزرگ) است. این اضلاع بر تخت‌گاهی چهارگوش با ارتفاع دو متر از سطح زمین قرار دارد.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Bernard Gagnon)

سقف گنبد به‌صورت هشت‌ضلعی قوسی‌شکل و جنس آن از سنگ است. قسمت بالای ساقه کتبیه‌ای با استفاده از آجر تراش‌خورده، به خط کوفی مشاهده می‌شود. همچنین زیر پایه گنبد سه ردیف مقرنس کار شده است. کتیبه دیگری نیز بالای در ورودی قرار دارد. در ساخت بنا از سنگ‌های کوهستان و ساروج استفاده کرده‌اند که همین موضوع از دلایل مقاومت و عدم تخریب آن پس از زمین‌لرزه‌های متعدد است. در فضای داخلی، زیرزمینی نسبتا وسیع مشاهده می‌شود که راه ورودی آن از درون تعبیه شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: علیرضا عزیزیان)

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Robert Pelletier، علیرضا رضانژاد، مظفر کشاورزمحمدیان و Travis Hydzik)

نویسنده: محبوبه حسنی