زیارتگاه چک چک

زیارتگاه چک چک (پیر سبز)‌ در حوالی اردکان یزد، از مهم‌ترین زیارتگاه‌های زرتشتیان جهان به شمار می‌رود که از اهمیت و ارزش زیادی نزد پیروان این دین برخوردار است. با این حال بازدید از این مكان معنوی برای گردشگرانی از مذاهب دیگر می‌تواند به نزدیکی فرهنگی و آشنایی با ادیان و آیین‌های مختلف بینجامد.

زرتشتیان زیارتگاه‌های متعددی در یزد دارند؛ هرچند زیارتگاه چک چک به‌خاطر شکل خاص و موقعیت جغرافیایی‌اش، شهرت بیشتری دارد و از همین رو علاوه بر زرتشتیان، گردشگران زیادی نیز از آن دیدن می‌کنند. بر اساس باورهای زرتشتی، این کوه مقدس همان جایی است که یکی از شاهدخت‌های ساسانی به نام نیک بانو به آن پناه می‌برد و از نظرها غایب می‌شود. بعدها او به خواب چوپانی می‌آید و از او می‌خواهد که بنای پیر سبز را در آنجا بسازد. با ورود به این محل مقدس، متوجه فضای عرفانی و روحانی آن خواهید شد؛ جایی که هر انسانی با راز و نیاز با پروردگار به اوج آرامش می‌رسد.

رمز و رازهای چک چک و قرارگیری آن در دل کوه و در وسط بیابان، همگی جذابیتی به آن داده‌اند که گردشگران زیادی هر سال بازدید از این مکان مقدس را در برنامه خود می‌گنجانند. برای آشنایی بیشتر با این اثر دیدنی، با ما همراه شوید.

زیارتگاه چَک ‌چَک که با نام‌هایی همچون پیر سبز و چک چکو نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی یزد در نزدیکی اردکان است و زرتشتیان سراسر جهان، عاشق این زیارتگاه هستند و از آن به‌عنوان نمادی از اتحاد جامعه زرتشتیان یاد می‌کنند. جالب اینکه می‌گویند چكیدن قطره‌های آب از دیواره و سقف این محل باعث شده است که آن را چک چک بنامند. در واقع، در دیواره سنگی یک طرف این زیارتگاه محلی وجود دارد كه گیاهانی مثل مورد، پرسیاوشان و انجیر كوهی روییده است و آب از شكاف سنگ‌ها بیرون می‌آید و در حوض سنگی زیر آن جمع می‌شود.

عکاس: جرمی توماس

برخی نیز به زیارتگاه مذکور، پیر سبز می‌گویند؛ در واقع، واژه پیر در آیین مهر، به آخرین گام عرفانی گفته می‌شود و واژه سبز به وجود درختان كهنسال چنار در این محل اشاره دارد.

در زیارتگاه مذکور، اتاقک‌های ساده‌ای برای زائران زرتشتی وجود دارد که قدمت قدیمی‌ترین آن‌ها به زمان ناصرالدین شاه می‌رسد و از همین رو جذابیتی دوچندان پیدا کرده‌اند.

این زیارتگاه نه‌تنها از بعد دینی اهمیت دارد، بلکه به‌دلیل وجود آب و دارودرخت، از سایر زیارتگاه‌های زرتشتی یزد متمایز شده است. کار ساخت و نگهداری این مجموعه را زرتشتیان داخل و خارج از کشور انجام می‌دهند.

منبع عکس: کرگدن نارنجی (عکاس: علی احمدیان)

پیروان این آیین در روزهای ۲۴ تا ۲۸ خرداد از گوشه‌وکنار کشور و خارج از ایران برای انجام آیین‌های خاصی، خود را به این مکان می‌رسانند که از آن جمله می‌توان به نیایش همگانی، دعا، آوردن یا پختن نان نذری (سیرگ یا سیرو) و پخش آن بین زائران، خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، روشن‌کردن شمع و عود و آتش، سدره پوشی، خواندن سرودهای شاد، پختن آش و غذاهای نذری، گهنبار خوانی و... اشاره کرد. این مراسم به حدی باشکوه است که به‌عنوان حج زرتشتیان شناخته می‌شود. زرتشتیان در این محل گرد هم می‌آیند تا ياد نيک‌بانو و آنچه را که بر نياکان آن‌ها رفته است، گرامی بدارند؛ ضمن اینکه موبدی در لباسی سپيدرنگ، با صدايی موزون اوستا، کتاب مقدس زرتشتيان را قرائت می‌کند.

عکاس: نامشخص

علاوه بر این، تازه عروس و دامادها نیز با حضور در این زیارتگاه، آغاز زندگی جدیدشان را متبرک می‌کنند. گردهمایی پنج روزه خردادماه این فرصت را به زرتشتیان می‌دهد تا ضمن ملاقات با هم‌کیشان خود، از وضعیت و حال آن‌ها جویا شوند و همین طور از فضای زیبا و تماشایی این محل لذت ببرند و در نهایت با دلی شاد این زیارتگاه را ترک کنند.

دکتر باستانی پاریزی درباره این زیارتگاه گفته است:

زیارتگاهی نزدیک یزد است، به نام پیر سبز و پیر چک چکو، بدین علت که در آنجا آبی قطره قطره از سنگ می‌چکد و زرتشتیان هر سال یک بار (هفته اول تیرماه) به زیارت آنجا روند. ابتدا در قلعه اسعدان مراسمی انجام می‌دهند و عود و کندر و اسپند می‌سوزانند و چاه قلعه را زیارت می‌کنند. این چاه ۷۰ متر عمق دارد و بر سنگ‌نوشته‌ای مضمون این عبارت هست... شهربانو نوه یزدگرد برای رهایی از قید اسارت و فرار از دشمن، خویش را در این چاه انداخت و شهید شد. دشمن که سرچاه آمد، چاه را پر از آب دید و اثری از او ندید.

عکاس: محسن سعیدی فر

چک‌ چک در شمال غرب یزد و نزدیکی شهر اردکان قرار دارد. این زیارتگاه در دامنه کوه چک چک خودنمایی می‌کند؛ کوهی که بین مردم یزد و کرمان، با نام «پیرسوز چک چک» نیز شناخته می‌شود.

• ساعات دسترسی: هرروز از ساعت هشت صبح تا ۶ بعدازظهر
• آدرس: استان یزد، ۴۳ کیلومتری شرق اردکان، در دل كوه‌های بین اردكان و انجیر (نمایش روی نقشه)

عکاس: نامشخص

زیارتگاه چک چک در دل کوه‌های انجیر قرار گرفته است و با شهر یزد حدود ۹۶ کیلومتر فاصله دارد. برای اینکه به این محل مقدس بروید، باید وارد بزرگ‌راه یزد-میبد شوید و سپس کمربندی میبد-احمد آباد را ادامه دهید. وقتی به میدان رسیدید، وارد جاده سمت راست شوید تا به چک چکو برسید.

اگر از شهر اردکان عازم چک چک هستید، مسیری ۴۳ کیلومتری را در پیش خواهید داشت که با عبور از بلوار بهشتی و ورود به بلوار ولیعصر، به میدانی می‌رسید که با عبور از آن و ادامه مسیر، وارد جاده چک چکو می‌شوید.

علاوه بر این، با کرایه خودرو از یزد، میبد یا اردکان می‌توانید خود را به این زیارتگاه برسانید.

عکاس: نامشخص

کارشناسان مذهبی و تاریخی هنوز درباره نحوه شکل‌گیری این زیارتگاه به اتفاق‌نظر نرسیده‌اند. با این حال، در ورودی آن نوشته‌ای قرار دارد که آقای رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف‌آباد یزد، مسئولیت گردآوری آن را برعهده داشته است و به تاریخچه و اتفاق‌های این محل اشاره دارد. در این متن آمده است که طبق اسناد تاریخی و مذهبی، در دوران سلطنت یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، اوضاع ایران به‌حدی رو به وخامت می‌رود که یزدگرد برای نجات خاندانش از مدائن راهی منطقه نسبتا امن یزد می‌شود. به همین دلیل برای محافظت از آن‌ها، استحکامات آن روزگار (حصار و برج و خندق) بنا می‌شود و شاید اسم یزد از روی یزدگرد گرفته شده است.

یزدگرد، پنج دختر و دو پسر داشت که با شایع‌شدن خبر مرگش، اعضای خانواده‌ او به اطراف یزد متواری شده و هر یک به عاقبتی گرفتار می‌شوند. نیک‌بانو یکی از این افراد بود که به‌سمت کوهی (کوه چک چک) در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان می‌رود و در آن غیب می‌شود؛ جایی که امروزه، زیارتگاه زرتشتیان جهان است.

طبق روایات، نیک بانو با مشاهده دشمن، برای پاسداری از پاكدامنی خود، با ترس و گریه از کوهی بلند بالا می‌رود؛ اما دشمن فاصله چندانی با او نداشت. به همین دلیل این بانوی پاکدامن با آهی بلند از کوه می‌خواهد که او را نجات دهد و همچون مادری مهربان در آغوش بگیرد. ناگهان شکافی در کوه ایجاد و نیک بانو غایب می‌شود.

منبع عکس: کرگدن نارنجی (عکاس: منصوره عمادی)

پس از گذشت زمانی، از بالای این كوه خشک، قطره‌های آبی به زمین می‌چكید‌ که مسافران را سیراب می‌کرد و اگر جمعیت زیاد یا گله گوسفندی به آنجا می‌رسید، جریان آب به‌حدی زیاد می‌شد كه آب برای همه اندازه بود.

گفته شده است که چوپانی پس از گم‌کردن و جستجو برای یافتن گله‌اش، خسته و تشنه به کوه می‌رسد و از قطره‌های آب دیواره سنگی آن سیراب می‌شود و به خواب می‌رود. او در خواب بانویی را می‌بیند که از گله‌اش محافظت می‌کند و به او می‌گوید، اتاقی در این محل بساز و ضمن روشن‌کردن شمع و چراغ، به دیگران نیز بگو چنین کنند. وقتی چوپان بیدار می‌شود، گله‌اش را صحیح و سالم می‌بیند. شاد و خوشحال به‌سراغ بزرگان زرتشتی می‌رود و به این ترتیب می‌تواند با کمک آن‌ها زیارتگاهی بنا کند. به اعتقاد برخی افراد، هیچ‌وقت گله‌ای گم نشده بود و فقط نیک بانو به خواب یک چوپان می‌آید و چنین درخواستی از او می‌کند.

لباس مقنعه‌مانندی در شکاف این کوه وجود داشت که برای تبرک کنده‌ شده است. درخت چنار تنومندی با قدمت بیش از هزار سال در زیارتگاه قرار دارد که طبق بعضی روایات عصای نیک‌بانو بوده است و وقتی با آن به شکاف کوه می‌زند، آب شیرینی که از شکاف کوه می‌چکید، به رنگ سبز درمی‌آید.

عکاس: احسان آمارلو

در محل ورود نيک بانو، شکافی در کوه وجود دارد که چشمه‌ای جاری شده و از آب آن، درخت بزرگی به قطر بیش از یک متر از دل سنگ روییده است. طبق این افسانه، کوه چک چک هر سال به ياد نيک بانو اشک می‌ريزد.

با وجود همه باورهایی که ذکر شد، عده‌ای بر این باورند که با توجه به ویژگی معابد آناهیتا که بر بالای یک بلندی بودند و آبی در آن‌ها جریان داشت، این محل، یکی از معابد آناهیتا به حساب می‌آید. همچنین این زیارتگاه به سوی شرق احداث شده بود تا پیروان مهر بتوانند در زمان سپیده دم به آیین نیایش نور خورشید بپردازند. از طرفی، نیایشگاه‌های زرتشتی یزد، قرن‌ها قبل از روی کار آمدن سلسله ساسانی به وجود آمده‌اند و در طول تاریخ به فرار فرزندان یزدگرد سوم از تیسفون هیچ اشاره‌ای نشده و بعید است که آن‌ها فاصله مرز ایران تا این محل را طی کرده باشند.

عکاس: Lutz Stepputtis

ساختمان سنگی زیارتگاه چک چک شبیه به دهانه یک غار به نظر می‌رسد که در دل کوه قرار دارد و مجهز به امکاناتی مثل آب و برق است. این زیارتگاه شامل یک محوطه، ساختمان آتشکده و مجموعه‌ای از ساختمان‌ها می‌شود که در پنج طبقه نامنظم و به‌صورت پلکانی ساخته شده‌اند و در نهایت به آتشکده می‌رسند.

در ورودی این زیارتگاه، در فلزی طلایی و زیبایی جلوه‌گری می‌کند که نقش سرباز هخامنشی با نیزه‌ای در دست روی آن نقش بسته است. این محل کفی از سنگ مرمر و سقفی سنگی دارد که یک چلچراغ در وسط آن آویزان است.

عکاس: نامشخص

از بخشی از سقف، قطره‌های آب بر زمین می‌ریزد و به همین دلیل ظرف‌هایی برای جمع‌آوری آن‌ها در نظر گرفته شده است که بخشی از آن برای مصرف خوراکی به کار می‌رود و بخشی به‌عنوان تبرک به زائران داده می‌شود. به‌دلیل ریزش قطره‌های آب، کف این محل همیشه نم دارد.

پس از ورود به زیارتگاه شاهد دیواری خواهید بود که در کنار دو صخره سنگی بزرگ ساخته شده است و در کنار این صخره‌ها، محلی برای روشن‌کردن شمع وجود دارد. علاوه بر این، فروغ جاودانی زرتشت که همیشه فروزان است، در میان معبد قرار دارد. ظروف گردی در اطراف این آتش وجود دارد که به‌شکل یک گل لوتوس هستند و زائران در آن‌ها شمع و عود روشن می‌کنند. زرتشتیان برنامه‌های خود را در کنار این آتش برگزار می‌کنند.

عکاس: Lutz Stepputtis

تعدادی تابلو از تاریخچه و اوراد زیارتگاه و همین طور نقاشی‌ چهره‌های معروف و مقدس زرتشتی‌ها روی دیوار آن به چشم می‌خورد. در کنار آن‌ها متوجه رنگ تیره و کدر دیوارهای آتشکده خواهید شد ک وجود آتش همیشه روشن دلیل آن است و همیشه یک هیربد، وظیفه روشن‌کردن آتش را بر عهده دارد. درخت چنار کهنسالی نیز در این زیارتگاه روییده که ‌در فهرست میراث طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده است.

عکاس: نامشخص

تعدادی زمین‌شناس هلندی طی تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند که این کوه روی گسلی با عمق یک کیلومتر قرار دارد. از همین رو آبراهه‌های زیرزمینی نمی‌توانند از این گسل عبور کنند و در نتیجه بالا می‌آیند و به‌دلیل جنس آهکی کوه می‌توانند از آن تراوش کنند. به عبارتی، بارندگی منشا این آب نیست و در طول سال هیچ‌گاه قطع نمی‌شود؛ هرچند که مقدار آن کم یا زیاد می‌شود.

منبع عکس: کرگدن نارنجی (عکاس: منصوره عمادی)

آتشکده چک چک یزد حدود ۳۶۰ پله سیمانی دارد. در واقع رسیدن به زیارتگاه مستلزم بالارفتن از این تعداد زیاد پله در مسیری پیچ‌درپیچ است که در طول آن، نوشته‌هایی از اوستا روی دیوار دیده می‌شود.

عکاس: Lutz Stepputtis

ورود به زیارتگاه چک چک مانند مساجد مسلمانان مستلزم رعایت یک سری آداب است. در این محل نیز مشابه سایر آتشکده‌ها باید هنگام ورود، کفش‌ها را درآوردید و سرپوش سفیدی (کلاه سفید برای مردها و روسری سفید برای زن‌ها) بر سر بگذارید. از آنجا که کف این محل مرطوب است، دمپایی سفیدی به شما می‌دهند تا پاهایتان خیس نشود. علاوه بر این، مشابه دین اسلام که بانوان در دوران قاعدگی نباید وارد مسجد شوند، همین موضوع برای این آتشکده نیز صدق می‌کند؛ موضوعی که روی تابلوهای ورودی به بازدیدکنندگان گوشزد شده است.

در زمان مراسم عمومی زرتشتیان (۲۴ تا ۲۷ خردادماه) و روز سیزده بدر ورود غیرزرتشتیان به چک چک ممنوع است.

منبع عکس: کرگدن نارنجی (عکاس: علی احمدیان، منصوره عمادی)، دیجی لوگ مجری تور مجازی گوگل، عکاس: کاظم میردهقان،Moji Soflaeian، امین مطلق، آرسام ضیایی، Lutz Stepputtis

با توجه به موقعیت کویری زیارتگاه چک چک و گرمای شدید هوا در ماه‌های گرم سال، بهترین زمان بازدید از این محل را می‌توان ماه‌های فروردین و اردیبهشت در فصل بهار و مهر و آبان در فصل پاییز دانست.

عکاس: شیما پروین چی

در مجموعه چک چک هیچ فروشگاه یا رستورانی وجود ندارد و از همین رو پیش از سفر از شهر اردکان یا یزد باید نسبت به تهیه لوازم ضروری اقدام کنید. در طول راه نیز به‌جز یک پمپ بنزین، امکانات رفاهی دیگری وجود ندارد. در این محل سرویس بهداشتی نسبتا خوبی قرار دارد که فاقد سرویس فرنگی است. از نظر آب آشامیدنی نیز مشکلی وجود ندارد؛ هرچند که ترجیحا آب بهداشتی همراه داشته باشید. اتاق‌هایی در این زیارتگاه ساخته شده که فقط به استراحت و اسکان زائران زرتشتی اختصاص دارد.

روستای خرانق: روستای خرانق با قدمت ۴۵۰۰ سال، از جمله جاهای دیدنی یزد به شمار می‌رود که بیشتر مورد توجه گردشگران اروپایی است. این روستای تاریخی با داشتن یکی از سازه‌های بزرگ خشتی کشور به خود می‌بالد. از جاذبه‌های روستا می‌توان به قلعه خرانق، منارجنبان، حمام، مسجد جامع و حسینیه، پل خرانق، آینه‌های خرانق نما، مزار بابا خادم و... اشاره کرد.

شهر اردکان: شهر اردکان در فاصله نزدیکی از زیارتگاه قرار دارد و در نتیجه می‌توانید بخشی از زمان سفرتان را به بازدید از جاهای دیدنی اردکان نظیر بافت قدیمی شهر اردکان، مسجد جامع اردکان، خانه تقدیری، کوچه ضیایی، مسجد حاج محمد سعیدا و موزه مردم‌شناسی اختصاص دهید.

اگر تاکنون موفق به بازدید از زیارتگاه چک چک در اردکان یزد شده‌اید، در پایین این مقاله از کجارو از تجربه‌های خود برای ما بگویید.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: سهراب پورخلیلی). عکس کاور از گوگل مپ. عکاس: MeHRan Ho