باغ فتح آباد کرمان (باغ بیگلربیگی)

باغ فتح آباد یا عمارت بیگلربیگی، باغی مربوط به دوره قاجار و از جاهای دیدنی کرمان است که در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ به‌‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این باغ زمانی رونق زیادی داشت؛ به‌طوری که سبک ساخت آن الگوی ساخت مجموعه جهانی باغ شاهزاده ماهان شد. در حال حاضر باغ فتح آباد مرمت شده و مسیرهای پردرخت، حوض بزرگ،‌ نورپردازی زیبای شب، امکانات متعددی همچون رستوران و چای‌خانه، این اثر تاریخی را انتخاب بسیاری از گردشگران کرده است.

باغ و عمارت فتح آباد در منطقه اختیار آباد کرمان و ۲۵ کیلومتری مرکز شهر قرار دارد. برای دسترسی به باغ باید به بلوار جمهوری بروید. پس از عبور از آن و بلوار هوانیروز، عمارت باعظمت باغ فتح آباد کرمان از دور می‌درخشد.

• آدرس: استان کرمان، ۲۵ کیلومتری مرکز کرمان، اختیار آباد (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ناشناس)

باغ فتح‌آباد که به آن باغ بیگلربیگی نیز می‌گویند، باغی زیبا و آباد بوده که توسط فضل‌علی‌ خان بیگلربیگی از حاکمان کرمان ساخته شد و زمان ساخت این باغ نیز به سال ۱۲۵۵ هجری قمری می‌رسد. در واقع قدمت باغ فتح آباد به دوره قاجار بر می‌گردد که ساخت آن در زمان محمد شاه قاجار شروع شد و پس از پنج سال به پایان رسید. حاکمان بعدی کرمان نیز برای استراحت و تفریح از این باغ استفاده می‌کردند. اين بنای تاريخي جزو موقوفات رستم خان اميری، يكی از بازماندگان فضل‌علی خان بيگلربيگی است.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ناشناس)

این مجموعه در سال‌های اخیر مرمت شده است. با اینکه باغ فتح آباد جزو املاک وقفی استان کرمان به حساب می‌آید؛ مرمت این مجموعه زیر نظر سازمان میراث فرهنگی انجام شده است.

باغ فتح آباد نه‌تنها در روز، بلکه در شب به‌لطف نورپردازی‌ زیبایی‌های خاص خود را دارد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمود یازرلو)

وسعت باغ فتح آباد به ۱۳ هکتار و زیربنای ساختمان آن به ۱,۵۰۰ متر می‌رسد. بخش‌های مختلف این باغ شامل ساختمان اصلی باغ، موزه حکام، اتاق نقاشی، عمارت چهار فصل، ساختمان‌های جنوبی عمارت اصلی، زمین‌های کشت داروهای گیاهی و محوطه بیرونی می‌شود.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Hamed Abbasi)

با ورود به عمارت فتح آباد در ابتدا حوض بزرگی را خواهید دید که انعکاس عمارت اصلی روی آب حوض، بسیار دلربا است. ساختمان فتح آباد با دو طبقه در انتهای شمالی باغ قرار دارد که از طاق‌نماهایی در دو طرف عمارت و اتاق‌های سه دری و پنج دری تشکیل شده است. این عمارت از مصالح خشت خام و ملاط گل ساخته و روی آن با لایه‌ای از گچ پوشانده‌ شده است. درون ساختمان نیز گچ‌کاری‌های زیبایی وجود دارد که کار هنرمندانه استادان ماهر است. بر بالای سردر ورودی عمارت اصلی روزنه‌هایی قرار دارد که زمانی درون آن‌ها ذره‌بین گذاشته می‌شد تا با انعکاس نور چراغ‌ها، داخل اتاق روشن شود.

اگر به تاریخ علاقه دارید، این اتاق شما را به سفری تاریخی در کرمان دعوت می‌کند. این قسمت از باغ به موزه حکام اختصاص دارد که زندگی‌نامه و تصاویری از حاکمان قبلی کرمان را به تصویر می‌کشد.

اتاق نقاشی که در عمارت اصلی قرار دارد، در زمان‌های قدیم محل اقامت حاکم کرمان بود و در سراسر اتاق نقاشی‌های نفیسی به چشم می‌خورد که با آب طلا کشیده شده‌اند.

عمارت چهار فصل ۳۰ متر بعد از عمارت اصلی در سمت شرق قرار دارد؛ عمارتی یک طبقه با گنبد مرکزی و ایوان‌های ستون‌دار که دارای آجرکاری و گچ‌کاری بسیار زیبا است.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ناشناس)

عبور آب قنات از وسط این باغ مجلل و وجود عمارت‌های چهار فصل، عمارت مرکزی، برج و بارو، از این باغ مکانی زیبا و مفرح ساخته‌اند. محوریت حوض از جمله ویژگی باغ‌های كهن ایرانی محسوب می‌شود که در باغ فتح‌ آباد نیز به چشم می‌خورد و حوض مقابل عمارت همین ویژگی‌ را دارد. نقش آب در شکل‌گیری باغ بسیار موثر بوده است؛ به‌طوری که فقدان آن باعث تخریب باغ و عمارت موجود در آن شد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ناشناس)

حوضی بزرگ به ابعاد ۶۰ در ۵ متر در این بنا احداث شد و درختانی بلند دو سمت باغ را فرا گرفته‌ و ساختمان دو طبقه مشرف به حوض، نمایی زیبا ایجاد کرده بود. به‌تدریج قنات این مجموعه خشک شد و متعاقبا خشک‌شدن باغ را رقم زد. به این ترتیب، یکی از حاکمان ماهان، عمارت باغ شاهزاده ماهان را با اقتباس از باغ فتح‌ آباد احداث کرد.

کرمان برای داروهای گیاهی خود بسیار معروف است و این نوع داروها یکی از سوغاتی های اصلی این استان به حساب می‌آیند. در زمان بازسازی باغ فتح آباد تلاش شد تا بخشی از این باغ به کشت گیاهان دارویی اختصاص یابد تا علاوه بر استفاده از ظرفیت زمین‌های اطراف باغ، برای این مجموعه درآمدزایی داشته باشد. در حال حاضر، باغ فتح آباد بزرگ‌ترین مجموعه کشت گیاهان دارویی در کشور را دارد و تنوع گیاهی آن در جای دیگری به چشم نمی‌خورد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Nader M)

اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد بهترین آب‌وهوا را در کرمان و باغ فتح آباد تجربه خواهید کرد. بیشتر مسافران فصل‌های سردتر را برای سفر به کرمان انتخاب می‌کنند. سردترین ماه‌های این شهر نیز دی و بهمن است که اگر تحمل سرما را دارید، دیدن عمارت زیبای بیگلربیگی زیر پوششی از برف خالی از لطف نخواهد بود.

باغ فتح آباد کرمان برای نورپردازی های ویژه و زیبای خود در شب، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای گردش شبانه در کرمان است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمیدرضا)

باغ فتح آباد در گذشته محل تجمع معتادان و اراذل و اوباش به حساب می‌آمد و به ویرانه‌ای تبدیل شده بود؛ تا اینکه استاندار کرمان از باغ فتح آباد بازدید کرد و دستور ویژه برای بازسازی بنا داد تا برای نخستین بار یک گام اساسی برای مرمت باغ فتح آباد برداشته شود.

علیرضا رزم حسینی، استاندار وقت کرمان، در بازدید از باغ گفته بود:

این باغ ۱۸۰ سال قدمت دارد و برای نخستین بار که از آن بازدید کردم، لودری برای تخریب بخشی از این اثر تاریخی حضور داشت. از کسی که قصد تخریب بنا را داشت، دلیل این کارش را پرسیدیم، مشخص شد این فرد به این دلیل که گمان می‌کرد، خشت‌های بنا برای زمین کشاورزی مناسب است، می‌خواست خشت‌ها را به باغش انتقال دهد.

خوشبختانه با تدبیر صورت گرفته و پس از اجرای عملیات بازسازی، باغ فتح‌ آباد به یکی از زیباترین باغ‌های ایران تبدیل شده است که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. قنات موجود در این بنا به‌کلی خشک شده بود؛ گرچه با احداث چاه و نصب آب شیرین‌کن و اجرای کامل طرح همیار آب، آب‌رسانی در این بنا انجام شد. در بازسازی این بنا، مرکزی به وجود آمده که به‌لحاظ تاریخی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همچنین به یکی از مراکز تحقیقاتی، کشاورزی و تفریحی مردم تبدیل شده است. در محوطه سبز باغ فتح‌ آباد ۴۰۰ گونه گیاه دارویی استان کرمان کشت می‌شود که می‌تواند به بانک گیاهی قابل‌توجهی در کشور منتهی شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سام فاطمی)

سایر اقدامات مرمتی این مجموعه شامل مرمت و استحکام‌بخشی كل بنا، تثبيت ستون‌ها، پی‌بندی، سبک‌سازی پشت‌بام، بازسازی فضاهای ريخته شده از جمله گل‌خانه، مرمت حوض‌ها، طراحی آب‌نماها و... می‌شد.

باغ فتح آباد یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های ایرانی است که از سبک معماری منحصربه‌فردی بهره می‌برد. سرانجام درهای مجموعه تاریخی-تفریحی باغ فتح آباد در مرداد ماه سال ۱۳۹۴ در حضور استاندار کرمان و وزیر کشور برای استفاده مردم باز شد و این باغ پس از ماه‌ها کار مستمر استادکاران و کارشناسان میراث فرهنگی اکنون بار دیگر به چرخه زندگی مردم کرمان بازگشت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امین مطلق)

در باغ فتح آباد امکاناتی برای رفاه حال بازدیدکنندگان فراهم شده است که از آن جمله می‌توان به رستوران، شربت‌خانه و چای‌خانه اشاره کرد. در این محل‌ها انواع غذاها، عرقیجات، گیاهان دارویی و معطر، فالوده کرمانی و بستنی سنتی مخصوص سرو می‌شود. در محوطه بیرون آن‌ها نیز صندلی‌های تعبیه شده است تا از فضای باغ لذت ببرید.

در محوطه باغ، آلاچیق‌های چوبی وجود دارد که در اصطلاح کرمانی‌ها به آن‌ها کپر می‌گویند و می‌توانید برای لحظاتی در این آلاچیق‌ها خستگی را از تن به در کنید. غرفه‌های صنایع دستی و گیاهان دارویی نیز انتخاب بسیاری از گردشگران برای خرید صنایع دستی و انواع محصولات گیاهی به‌عنوان سوغاتی هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمیدرضا)

یکی از امکانات قابل‌توجه مجموعه، امکان برگزاری سمینار، جلسات رسمی و کاری، مهمانی‌های خانوادگی و دانشجویی، جشن تولد و... در عمارت چهار فصل است که با پارکینگ اختصاصی اجاره داده می‌شود.

جالب است بدانید که امکان اقامت در این باغ نیز وجود دارد و بسته به بودجه خود می‌توانید یکی از اتاق‌های شاه‌نشین، عمارت چهار فصل یا اتاق‌های معمولی را اجاره کنید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Saeed Ghadessi)

• ساعت بازدید از باغ فتح آباد از ۹ تا ۲۰ است؛ با این حال، به‌دلیل شیوع کرونا پیش از مراجعه حتما با این مجموعه تماس بگیرید و از بازبودن آن مطمئن شوید.
• برای بازدید از باغ فتح آباد باید مبلغی را به‌عنوان هزینه ورودی بپردازید که در سال ۱۴۰۰ معادل پنج هزار تومان بوده است.
• بسیاری از بناهای تاریخی کشور به‌دلیل بی‌توجهی افراد ناآگاه یا مدیریت غلط تخریب شده‌اند. باغ فتح‌ آباد کرمان با انجام عملیات مرمتی، زیبایی وصف‌ناپذیری پیدا کرده است. هنگام بازدید از آن در حفظ این اثر تاریخی گرانقدر بکوشید.
• از آنجا که هیچ‌گونه اتوبوس و تاکسی در مسیر شهر به باغ فتح آباد وجود ندارد؛ در صورتی که خودروی شخصی ندارید، باید با خودروی دربستی یا آژانس خود را به این منطقه برسانید.

نویسنده: آزاده یوسف‌نژاد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی