سردر عالی قاپو قزوین

قزوین یکی از شهرهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که به‌واسطه قرارگیری در مرکز توجه سلسله صفویه، بناهایی ارزشمند و با قدمت طولانی دارد. یکی از این بناهای تاریخی و جاهای دیدنی قزوین، سردر عالی قاپو است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

• آدرس:‌ استان قزوین، قزوین، ابتدای خیابان سپه (مشاهده در نقشه)

سردر عالی قاپو که سردر عمارت عالی قاپو در گذشته بوده و امروزه عمارت آن ویران شده است، در تقاطع خیابان پیغمبریه و سپه قزوین قرار دارد. این بنای تاریخی از ساخته‌های دوره صفویه در سال ۹۲۳ هجری شمسی است و امروزه از جاذبه‌های گردشگری قزوین به شمار می‌آید.

سردر عالی قاپو در مرکز شهر قزوین قرار دارد و شما قادر خواهید بود تا از هر نقطه از شهر توسط یکی از خیابان‌های انصاری، هلال احمر یا شهدا، خود را به تقاطع پیغمبریه در ابتدای خیابان تاریخی سپه برسانید. اتوبوس و تاکسی‌های شهری بهترین راه برای رسیدن به سردر عالی قاپو محسوب می‌شوند.

عمارت عالی قاپو شامل مجموعه‌ای به نام سعادت‌آباد بود که در حال حاضر از کل مجموعه، تنها سردر عالی قاپو بر جای مانده است. این بنا سردر یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان محسوب می‌شد و در اصلی جنوبی مجموعه بود که به خیابان و میدان شاه باز می‌شد. این دروازه تنها ورودی از این مجموعه به شمار می‌رود که اکنون به یادگار مانده است.

بنای عالی قاپو نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شد و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است. در دوران ناصرالدین شاه نیز تعمیرات و الحاقاتی به این بنا صورت گرفت و در دوران پهلوی اول به‌علت اقامت پلیس در آنجا، ابتدا نظمیه و سپس شهربانی نام گرفت. در ترنج بالای سردر به خط عبدالعلی پزشکیان، معلم خط قزوینی، گچبری تازه‌ای انجام گرفت و در زمان پهلوی دوم قسمت اضافی بالای سردر حذف شد.

سردر عالی قاپو که قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی بود، پس از انقلاب در اختیار نیروی انتظامی قرار گرفت؛ این بنا اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار دارد و به‌منظور احیای دولت‌خانه صفوی، در حال مرمت است. این بنای تاریخی در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ به شماره ۲۱۳ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از رضا عباسی، خوشنویس معروف عهد صفوی جلوه‌گر است. بر فراز این کتیبه، پنجره مشبک بزرگی از کاشی قرار دارد. بیش از دو گوشوار بلند در طرفین سردر بر بالای طاق‌نمایی واقع شده که بنا را به ساختمان‌های هم‌جوار پیوند می‌داده است.

درب به هشتی بزرگی متصل شده است و داخل آن دو اتاق وجود دارد که جایگاه دربانان بوده است. راهرو طبقه دوم بنا نیز از همین اتاق‌ها می‌گذرد. در سمت غرب این دروازه، سه اتاق طولانی در کنار هم واقع شده که احتمالا جایگاه نگهبانان و محافظان بوده است.

یکی از این اتاق‌ها در دوره قاجار به قرائت‌خانه و دیگری به چای‌خانه تبدیل شد. ازاره‌‌های سردر را با کاشی پوشانده‌اند و بقیه سردر با گچ پوشیده شده است. یکی از پنجره‌ها به خیابان سپه و دیگری به حیاط شهربانی کنونی گشوده می‌شود.

این سردر، ورودی اصلی به دولت‌خانه دوران صفویه بود. بنای سردر شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه‌دار و سه ردیف طاق‌نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون‌نماهای آجری در دو طبقه، نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به‌شکل هشت‌ضلعی است. در طرف شرقی این سردر که پیش از مشروطیت رختشوی‌خانه بود، مدرسه‌ای به نام امید در سال ۱۳۲۰ قمری احداث شد که از اولین مدارس نوین ایران است.

شاردن، سیاح فرانسوی، به کتیبه دیگری در این سردر اشاره می‌کند که مضمون آن بیت معروف زیر است و در حال حاضر وجود ندارد:

• سردر عالی قاپو مکانی مناسب برای عکاسی در شهر قزوین است.
• در بازدید از سردر عالی قاپو می‌توانید از غرفه‌های فروش سوغات و صنایع دستی خرید کنید.
• بهترین راه برای دسترسی به سردر عالی قاپو، استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی است.
• خیابان‌های اطراف سردر عالی قاپو معمولا شلوغ و پرترافیک هستند.
• بازدید از سردر عالی قاپو رایگان است.

• آدرس:استان قزوین، شهر قزوین، خیابان فلسطین غربی، بین خیابان حیدری و بلوار میرعماد (نمایش روی نقشه)

عمارت باغ سپهدار یکی از بناهای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران است که هم‌اکنون در اختیار جهاد کشاورزی قزوین قرار دارد. این کوشک آجری که قدمت آن به دوره قاجاریه مربوط می‌شود، تا چندی پیش میزبان موزه کشاورزی قزوین بود؛ بااین‌حال، هم‌اکنون صرفا استفاده اداری دارد و بازدید از آن میسر نیست.

• آدرس:استان قزوین، شهر قزوین، خیابان راه آهن (نمایش روی نقشه)

آب‌ انبار سردار بزرگ یکی دیگر از بناهای دوره قاجاری در شهر قزوین است که در محله راه ری قرار دارد. این آب‌انبار که حوضچه آن در عمق ۱۲٫۵ متری زمین قرار گرفته است، نمونه‌ای از ده‌ها آب‌انبار قزوین محسوب می‌شد که در یکی از کم‌برخوردارترین مناظق شهری به‌لحاظ منابع آبی ساخته شده بود.

عکس‌‌ها از وب‌سایت Wikipedia | عکاس‌ها: علیرضا فرحی، بهنام مینایی و مهدی کریمی؛ گوگل‌مپ | عکاس: ناصر نیلی

اگر تاکنون از سردر عالی قاپو بازدید کرده‌اید، نظر و تجربیات خود را با ما و سایر کاربران کجاروبه‌اشتراک بگذارید.

نویسنده: بهاره غنچه / پوریا محمدی پیوند