گندم ‌بریان

گندم بریان یا ریگ سوخته، نام تپه‌هایی پوشیده از گدازه‌های آتشفشانی در شمال شهر شهداد در حاشیه غربی کویر لوت در استان کرمان است که حدود ۴۸۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. به‌دلیل پوششی متشکل از سنگ‌ها و گدازه‌های بازالتی سیاه‌رنگ آتشفشانی، دمای هوا در این منطقه بسیار بالا می‌رود و همین امر، گندم بریان را تبدیل به یکی از گرم‌ترین نقاط جهان در کنار صحرای نوادا، کالیفرنیا، لیبی و الجزایر رده است.

دمای هوا در منطقه‌ای به طول ۲۰۰ کیلومتر و عرض ۱۵۰ کیلومتر به‌قدری بالا است که هیچ موجود زنده‌ای نمی‌تواند در آن زندگی کند و هیچ حیاتی در این منطقه دیده نمی‌شود. دشت گندم بریان با ویژگی‌های منحصربه‌فرد و فضایی فوق‌العاده برای عکاسی در سال‌های اخیر، به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان کرمان، میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی بوده است؛ به‌خصوص پس از انتشار خبری که به اشتباه، این منطقه را به‌عنوان گرم‌ترین نقطه جهان معرفی کرد.

گفتگوها و تحقیقات بسیاری پیرامون این موضوع که گرم‌ترین نقطه جهان در کجا واقع شده است، وجود دارد؛ اما طبق آخرین اطلاعات، گرمترین نقطه ایران و شاید جهان، چاله مرکزی لوت در ۷۵ کیلومتری شرق شهداد است که بیش از ۱۰۰ کیلومتر با گندم بریان فاصله دارد. در ادامه با ما همراه باشید و درباره این نقطه جالب‌توجه گردشگران در استان کرمان اطلاعات بیشتری کسب کنید.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

گندم بریان، نام منطقه‌ای در استان کرمان است که در نزدیکی شهر شهداد (آخرین شهر کویر لوت از ناحیه جنوبی) در شمال شرقی این استان و شرق کوه‌های راور کرمان قرار دارد. شهداد تا شهر کرمان، مرکز این استان حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد و دشت گندم بریان در ۸۰ کیلومتری شمال شهر شهداد واقع شده است. این جاذبه مهم گردشگری در قسمت شرقی رودخانه شور واقع شده است و با مرکز استان کرمان، حدود ۸۰ کیلومتر فاصله دارد؛ پس در سفر به کرمان به‌راحتی می‌توانید به این منطقه جذاب گردشگری سفر کنید و عجایب و اسرار این دشت را از نزدیک با چشمان خود ببینید.

همان طور که می‌دانید استان کرمان، یکی از زیباترین و پرطرفدارترین مناطق گردشگری ایران است که با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی خود، سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی را به‌سمت خود می‌کشاند. استان کرمان با وجود احاطه شدن توسط کوه‌های پربرف صاحب‌الزمان، جوپار، پلوار و جفتان، آب و هوایی گرم و خشک دارد؛ زیرا در مجاورت کویر لوت، یکی از بزرگترین کویرهای ایران واقع شده است.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

پوشش سیاه رنگ منطقه گندم بریان باعث می‌شود تا دمای هوا در گندم بریان به‌شدت بالا برود و قرار گرفتن در ارتفاع پایین (۴۰۰ متر بالاتر از سطح دریا) نیز از جمله دلایل گرمای شدید در این منطقه اعلام شده است. دکتر پرویز کردوانی یکی از چهره‌های ماندگار علم و پژوهش در حوزه جغرافیا به‌خصوص بیابان و کویر درباره این منطقه می‌گوید:

گندم بریان یک توده آذرین آتشفشان در بیابان لوت است که اگر از شهداد ۸۰ کیلومتر جلوتر بروید به «رود شور» می‌رسید و از آنجا به «گدار باروت» بالا می‌روید و تپه‌ای آتشفشانی سیاه است که گندم بریان می‌گویند. در طول روز به خاطر سیاه بودن این تپه، گندم بریان گرم می‌شود؛ اما اینجا گرمترین نقطه نیست. بلکه گرم‌ترین نقطه، چاله مرکزی لوت به ارتفاع ۵۶ متر از سطح دریا است که ۶۰ تا ۶۵ درجه گرم می‌شود و این چاله در فاصله ۷۵ کیلومتری خط مستقیم هوایی از شهداد به‌سمت شرق قرار دارد.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

آثار و سازه‌های مختلف سنگی و خاکی با فرم‌هایی عجیب در سراسر دشت گندم بریان، بیننده را به یاد داستان‌های علمی تخیلی و سفر به سیاره‌های دیگر می‌اندازد. بازدید از منطقه شهداد و دشت گندم بریان و عکاسی، قطعا از آن دسته تجربیاتی است که هیچ‌گاه فراموش نخواهید کرد.

بخش شمالی گندم بریان، هم‌سطح با دشت‌های اطراف است و تنها وجود خاک سیاه رنگ گندم بریان (گدار باروت) است که باعث می‌شود به اشتباه تصور کنیم که این بخش هم‌سطح با تپه‌های گندم بریان است. رود شور یا کال شور در حاشیه غربی و جنوبی منطقه گندم بریان جاری است. این رود از کوه‌های راور کرمان سرچشمه می‌گیرد، وارد دشت لوت می‌شود، پس از عبور از غرب و جنوب منطقه گندم بریان، جاده شهداد به نهبندان در دشت لوت را قطع می‌کند و به‌سمت شمال منطقه کلوت‌ها و در نهایت به‌سمت چاله مرکزی لوت جاری می‌شود تا در باتلاق‌های نمکی آن ناحیه، ته‌نشین شود.

دورتادور مجتمع تپه‌های گندم بریان، به ‌غیر از جناح شمالی این تپه، با دیواره‌ای خاکی با ارتفاع‌های مختلف پوشانده شده است که بلندترین آن حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و تصویری از یک قلعه را برای بیننده تداعی می‌کند. سنگ‌های گداز‌ه‌ای سیاه رنگ که برخی از آن‌ها حدود چهار متر ارتفاع دارند، تمام سطح فوقانی دیواره‌های خاکی را پوشانده‌اند. خاک زردرنگ پایه و سنگ‌های سیاه بازالتی، پدیده‌ای بی‌نظیر و خارق‌العاده را در گندم بریان خلق کرده‌اند که به راستی زیبا و اعجاب‌انگیز است.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

یکی از کارشناسان ارشد زمین‌شناسی، سنگ‌های تپه گندم بریان را نوعی گدازه‌های آتشفشانی معرفی می‌کند که در اثر فعالیت آتشفشان در سطح وسیعی پخش شده‌اند. به اعتقاد این کارشناس، دهانه آتشفشان در اثر فرسایش از بین رفته است. محمد حسین بهجتی، درباره تعیین عمر دقیق این سنگ‌ها و تپه با اظهار اینکه این کار نیاز به تحقیق بیشتری دارد، می‌گوید:

این سنگ ها قلیایی (بازی) و از نوع آذرین بیرونی هستند. پس از خروج ماگما از دهانه آتشفشان با حرکت دوکی شکل گدازه‌ها در آسمان، گازها از داخل آن‌ها خارج شده‌اند که منجر به ایجاد حفراتی در آن‌ها شده است.

ناسا با تحقیق و بررسی‌های فراوان، دشت گندم بریان را به‌عنوان یکی از گرم‌ترین نقاط جهان معرفی کرده است؛ البته این منطقه در برخی از خبرگزاری‌ها به اشتباه به‌عنوان گرم‌ترین نقطه کره زمین معرفی می‌شود. جالب است بدانید که در گندم بریان و اطراف آن، در منطقه‌ای به طول ۲۰۰ کیلومتر و عرض ۱۵۰ کیلومتر هیچ موجود زنده‌ای زندگی نمی‌کند و حتی باکتری‌ها هم توانایی رشد در این منطقه را ندارند.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

شاید یکی از سوال‌های مهم درباره دشت گندم بریان، این مسئله باشد که چرا نام این دشت را گندم بریان گذاشته‌اند؛ نامی که به احتمال زیاد شنونده را به یاد یک دشت در کویر لوت در استان کرمان نمی‌اندازد.

در برخی روایات آمده است که دشت گندم بریان در مجاورت جاده ابریشم قرار داشته است؛ جاده‌ای که در طول سال‌، کاروان‌های تجاری بسیاری از آن عبور می‌کردند و تابستان‌ها و هوای بسیار گرم این دشت را از نزدیک دیده بودند. در خاطرات بسیاری از این رهگذران آمده است که گندم‌های کشاورزان بر اثر دمای بسیار گرم هوا می‌سوخته و برشته می‌شده است و به همین علت، نام این دشت را گندم بریان گذاشته‌اند.

مردم شهداد، تپه گندم بریان را با نام ریگ سوخته هم می‌شناسند. یکی از افرادی که سال‌ها در کویر با کامیون در رفت و آمد بوده و به تجارت بین دو منطقه شهداد و جنوب خراسان (بیرجند) پرداخته است، می‌گوید:

چون سطح تپه کاملا از گدازه‌های سیاه رنگ پوشیده شده، مردم در گذشته ریگ سوخته می‌گفتند که هنوز هم رایج است.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

در برخی از گزارش‌های مردم منطقه و مسئولان محلی عنوان شده است که دمای این منطقه در بعضی از روزهای سال به بیش از ۹۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد؛ اما بسیاری از کارشناسان اذعان کرده‌اند که کماکان نمی‌توان به‌طور دقیق گفت که بالاترین دما در گندم بریان چقدر بوده است. تیم‌های زیادی برای ثبت دما به این منطقه رفته‌اند؛ ولی دمای بالای هوا اجازه پیشروی و تحقیق بیشتر را به آن‌ها نداده است. دانیال ابراهیمی، یک مستندساز که به این منطقه سفر کرده است، درباره تجربه خود می‌گوید:

کسی به‌درستی نمی‌داند در روزهای گرم سال دمای واقعی گندم بریان چقدر است. چون نزدیک شدن به منطقه در فصل گرما دور از خطر نیست. ما برای تصویربرداری در تابستان سال گذشته به این منطقه رفتیم؛ اما قبل از رسیدن به محل از شدت گرما بیشتر اعضای گروه دچار مشکل شدند که از ادامه کار منصرف شدیم.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی

دمای هوا در مناطق مجاور گندم بریان از جمله رودخانه شور، کلوت‌ها و نبکاها، تپه‌های شنی و حتی کمپ شهداد به‌اندازه دشت گندم بریان نیست؛ اما دمای ۵۳ درجه سانتی‌گراد در تیرماه ۱۳۹۸ در شهر شهداد به ثبت رسیده است. گرمایی که موجب دردسرهای زیادی برای مردم منطقه شد. شهداد در فصل تابستان، یکی از گرم‌ترین نقاط استان کرمان است و شاید بتوان عنوان گرم‌ترین شهر ایران را به آن اختصاص داد.

در فصل تابستان هوا به حدی در شهر شهداد گرم می‌شود که آب در لوله‌ها به نقطه جوش نزدیک می‌شود و مردم برای استفاده از آن باید چند دقیقه صبر کنند تا آب کمی خنک شود. در این فصل از سال، در بازه زمانی ۱۲ ظهر تا چهار عصر عملا امکان تردد در معابر و خیابان‌های شهر وجود ندارد.

بهتر است بدانید که حضور روزانه در کویر شهداد، بدون راهنما و هماهنگی با نهادهای مربوطه برای مردم عادی مشکلات فراوانی را به‌همراه خواهد داشت؛ زیرا دمای هوا در مناطق مجاور گندم بریان در فصل تابستان می‌تواند تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد هم بالا برود و این دما برای انسان مرگ‌بار است. با این وجود برخی سفرهای محدود در طول روز با نظارت و زمان‌بندی دقیق انجام می‌شود.

عکس از گروه طبیعت گردی افرا

مسیر دسترسی به گندم بریان از جاده شهداد به نهبندان آغاز می‌شود و شما باید در ابتدا خود را از کرمان به این جاده برسانید؛ جاده‌ای به طول ۲۹۳ کیلومتر که منطقه غربی دشت لوت در استان کرمان را به منطقه شمال شرقی دشت لوت در استان خراسان جنوبی وصل می‌کند. پس از ورود به این جاده باید حدود ۴۰ کیلومتر از شهر شهداد (۲۲ کیلومتر پس از جاده فرعی کمپ کویری) رانندگی کنید.

درختان گز با جمع شدن شن‌های روان در اطرافشان، همچون گلدان‌های بیابانی در کنار جاده تا «ده سیف»، منظره‌ای بی‌نظیر در پیش روی چشمان شما قرار می‌دهند. این تپه‌ها و گزها، نبکا نام دارند و ارتفاع برخی از آن‌ها تا ۱۵ متر هم می‌رسد. بلندترین نبکای جهان با ۱۵ متر ارتفاع در روستای کریم آباد شهداد قرار دارد. با پیشروی در مسیر، پوشش گیاهی کم‌کم ناپدید می‌شود و تنها پنج کیلومتر پس از ده سیف در ۳۰ کیلومتری شهداد، دیگر هیچ پوشش گیاهی وجود ندارد و تا چشم کار می‌کند، کویر است و کویر.

در کیلومتر ۴۰ از جاده اصلی از سمت چپ خارج می‌شوید و راه را در مسیری قدیمی ادامه می‌دهید که کاروان‌های شتر تا دهه ۳۰ و کامیون‌ها تا دهه ۷۰ از آن استفاده می‌کردند. نشانه این خروجی، یک ساختمان نیمه‌ساز است که در چپ جاده قرار دارد. در ابتدای راه، هیچ مسیر مشخصی وجود ندارد و شما فقط می‌توانید از روی رد تایر ماشین‌ها، این مسیر کویری را شناسایی کنید؛ اما با پیش رفتن در مسیر، کم‌کم جاده پیدا می‌شود.

عکس از گروه طبیعت گردی افرا

پس از ۳۵ کیلومتر رانندگی با سرعت حداکثر ۲۵ کیلومتر بر ساعت در این مسیر خاکی ناهموار، به نمک‌های تخم‌مرغی شکل برخورد می‌کنید. در این محل در نزدیکی رود شور، به‌دلیل تبخیر آب، نمک برجای مانده است و به مرور زمان، آب در ستون‌های ایجاد شده بالا آمده است. با تبخیر بیشتر آب، ارتفاع ستون نمکی بیشتر شده است و در نهایت نمک به‌صورت تخم‌مرغ و گنبدهای کوچک درآمده است.

تنها یک کیلومتر دیگر به رانندگی ادامه دهید تا به حوالی رود شور با بستر سفید رنگ و پوشیده از نمک برسید. دشت گندم بریان با لبه‌ای سیاه رنگ در سمت راست رود شور در ارتفاع ۱۲۰ متری نسبت به سایر مناطق قرار دارد. در این نقطه باید ماشین را پارک کنید و بقیه مسیر را پیاده بروید؛ زیرا حالت باتلاقی در بستر رود، منجر به نشستن خودرو در کف رود و گیر افتادن در آن می‌شود.

از رود کم‌عمق رود شور و از محلی که نمک‌های محکم‌تری دارد، عبور کنید و با پیاده‌روی بر زمین‌های ماسه‌ای که شیب تندی به‌سمت شمال دارند، خود را به بالای تپه بزرگ با ارتفاع ۲۰۰ متر برسانید. به این منطقه، گدار باروت می‌گویند. سطح زمین از سنگریزه‌های سیاه پوشیده شده است و راه رفتن در شنزار واقعا نفس‌گیر است.

پس از عبور از گدار باروت، با دشتی ریگی با رسوب‌های آتشفشانی در سمت شرق مواجه می‌شوید که پس از آن دشت گندم بریان واقع شده است. توجه داشته باشید که روی دشت گندم بریان، قشری از بازالت قرار گرفته است که عبور از آن را کمی دشوار می‌کند. تپه گندم بریان با سنگ‌های آتشفشانی سیاه رنگ پوشیده شده است؛ سنگ‌هایی که هر یک، فرمی متفاوت دارند. فرسایش بادی در طول صدها سال در این منطقه، چشم‌اندازی زیبا از شن و سنگ را خلق کرده است که چشم برداشتن از آن مشکل است.

عکس از گروه طبیعت گردی افرا

طی کردن مسیر خاکی گندم بریان، حدود ۲ تا ۳ ساعت زمان می‌برد. با توجه به این زمان و زمان برگشت، بهتر است یک روز کامل را برای بازدید از گندم بریان در نظر بگیرید و از آنجا که سفر به این منطقه در نیمه دوم سال انجام می‌شود، باید صبح زود سفر خود را آغاز کنید. پیدا کردن مسیر در برخی نقاط دشوار است و شما بدون راهنمای محلی و مسیر GPS نمی‌توانید خود را به گندم بریان برسانید.

گندم بریان، منطقه‌ای دور از مناطق روستایی و شهری است و در آنجا شما آنتن موبایل هم نخواهید داشت؛ پس حتما امکانات و تجهیرات لازم و کافی را با خود به‌همراه داشته باشید. به‌منظور صرفه‌جویی در وقت، شما می‌توانید شب قبل از رفتن به گندم بریان را در اقامتگاه بومگردی شفیع آباد بمانید و صبح زود از آنجا به‌سمت گندم بریان بروید.

عبور از مسیر گندم بریان با توجه به وضعیت جاده و ناهمواری های زیاد با خودروهای سواری سبک میسر نیست و بهتر است شما با خودروی آفرود به این دشت بروید یا خودروی آفرود کرایه کنید؛ البته هزینه اجازه خودروی آفرود کمی بالا است و شما می‌توانید با هزینه کمتر و تعداد نفرات بالاتر، یک وانت نیسان دربست بگیرید.

گندم بریان (مشاهده روی نقشه)

عکس از گروه طبیعت گردی افرا

بهترین زمان سفر به گندم بریان، اوایل فصل پاییز تا اواسط بهار است و فقط گردشگران حرفه‌ای با امکانات ویژه هستند که می‌توانند در فصل تابستان به گندم بریان سفر کنند. این منطقه در فصل تابستان شاهد گردشگری شبانه و حضور گردشگران علاقه‌مند به نجوم در کمپ شهداد برای رصد ستارگان است.

فراموش نکنید که برای سفر به این منطقه نیاز به راهنما یا جی‌پی‌اس دارید و باید حتما همراه خود آب و غذا داشته باشید. در فصل زمستان، می‌توانید کوه‌های پوشیده از برف و سرد ارتفاعات سیرچ کرمان را نیز از این منطقه تماشا کنید و عکس‌های فوق‌العاده‌ای بگیرید.

عکس از خبرگزاری مهر. عکاس: امید شکاری

کویر و کلوت شهداد از مهم‌ترین جاهای دیدنی شهداد و از زیباترین و بی‌نظیرترین جاذبه‌های طبیعی ایران و جهان است در کویر لوت قرار دارد. این منطقه که به «شهر خیالی کلوت» هم مشهور است، چند سال پیش از سوی مجله نشنال ژئوگرافیک به‌عنوان چهارمین جاذبه طبیعی دنیا انتخاب شد. چشم‌انداز عجیب و سحرانگیز کویر شهداد، شبیه به سازه‌های باستانی و مخروبه در شهرهای کهن باستانی است و این ابر شهر در قلب بیابان، شکوه و عظمت طبیعت را به رخ بازدیدکنندگان می‌کشد.

کویر شهداد در ارتفاع ۴۳۰ متری از سطح دریا قرار دارد. از سمت شرق فاصله آن تا دشت لوت حدود ۳۰ کیلومتر و مشرف به جلگه‌ای به نام تکاب است و از جمله جاذبه‌های آن می‌توان به رود دائمی شور با بلورهای زیبای نمک، تپه گندم بریان، گدار باروت، نمک‌های تخم‌مرغی شکل، منطقه بدون حیات و باکتری عمق کویر و بوته‌های گز (نبکا) در حاشیه آن اشاره کرد.

عکس از گروه طبیعت گردی افرا

تنها رود دائمی بیابان گسترده لوت، رود شور است که از میانه کلوت‌ها می‌گذرد و شوری خود را از همین گذر می‌گیرد. این رود که خود را از ارتفاعات شمال‌غرب بیرجند به قلب این کویر می‌رساند، از شورترین آب‌های جهان است و سرشار از انواع املاح معدنی است. جالب است بدانید که اندک طبیعت جان‌دار اطراف کلوت‌های شهداد با همین آب‌های شور زنده مانده‌اند.

ییلاق ده بکردی در فاصله ۵۰ کیلومتری گندم بریان و در بین دو منطقه گرم جیرفت و بم، قرار دارد. ده بکردی، مهم‌ترین و مشهورترین ییلاق استان کرمان و حتی جنوب شرقی کشور است که در دامنه کوه‌های شیر و بارز واقع شده است. این ییلاق با موقعیتی در یک دره بسیار خوش آب و هوا و سرسبز، پر از درختان صنوبر، گردو و بادام است و سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به‌سمت استان کرمان می‌کشاند.

پیست اسکی سیرچ، ارتفاعات سیرچ، سرو هزار ساله سیرچ، آبگرم جوشان و دره زیبای سیرچ، شهر تاریخی شهداد، شهر کوتوله‌ها و شهر کرمان با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بی‌شمار از دیگر جاذبه‌هایی هستند که باید حتما در سفر به استان کرمان از آن‌ها دیدن کنید.

عکس‌های کاور از خبرگزاری صدا و سیما. عکاس: احمد بلباسی